Xóa ranh giới 2 nền kinh tế trong 1 đất nướcSố liệu thống kê cho thấy, sau hơn 30 năm đón vốn FDI, Việt Nam đã có hơn 23.000 dự án FDI với tổng số vốn đăng ký trên 300 tỷ USD, tổng số vốn thực hiện đạt khoảng 161 tỷ USD. Tuy nhiên, cùng với những kết quả đạt được, nguồn vốn FDI trong thời gian cũng cũng bộc lộ những mặt trái cần có giải pháp ngăn chặn hiệu quả như tình trạng chuyển giá, đầu tư "chui", đầu tư "núp bóng" ngày vàng tinh vi và có xu hướng gia tăng. Một số DN, dự án sử dụng lãng phí tài nguyên, đất đai, vi phạm chính sách lao động, tiền lương... làm phát sinh nhiều vụ việc tranh chấp, khiếu kiện phức tạp cả trong nước và quốc tế...
Một điểm đáng lưu ý là khu vực FDI luôn dẫn đầu kim ngạch xuất khẩu cả nước. Trong tổng số giá trị xuất khẩu của Việt Nam 243,48 tỷ USD năm 2018, thì khu vực FDI đạt 171,53 tỷ USD chiếm đến 70,4%. 7 tháng năm 2019, xuất khẩu khối FDI đóng góp hơn 101,1 tỷ USD (trong tổng kim ngạch xuất khẩu 289,26 tỷ USD của cả nước), và nắm tỷ trọng chủ yếu trong xuất khẩu của một số mặt hàng chủ lực như điện tử, máy tính và linh kiện. Đáng chú ý, mức xuất siêu của Việt Nam vẫn phụ thuộc chủ yếu vào DN FDI.
| Chính phủ cần tạo lập môi trường đầu tư vượt trội. Đầu tư mạnh mẽ hơn nữa cho hạ tầng, qua đó làm yếu tố nền tảng để thu hút đầu tư… Việt Nam cần tạo dựng hệ thống giáo dục để đào tạo đội ngũ nhân sự có trình độ cao với khả năng đổi mới sáng tạo tốt hơn. Bằng cách này, Việt Nam mới có đủ điều kiện để tiếp cận khoa học công nghệ mới của các DN FDI, xoá bỏ rào cản và tình trạng FDI là “ốc đảo” trong nền kinh tế Việt Nam. TS Huỳnh Thế Du - Đại học Fulbright Việt Nam |
Tính chung hơn 30 năm qua, vốn FDI vào ngành dịch vụ, nhất là kinh doanh bất động sản, có chiều hướng tăng nhanh và là ngành đứng thứ 2 về thu hút vốn FDI, chỉ sau công nghiệp chế biến, chế tạo. Ngược lại, với 5 nhóm ngành hàng đầu, sức hút đầu tư FDI của các ngành khác còn nhiều hạn chế, điển hình nhất là nông nghiệp, chỉ chiếm 1,7% tổng số dự án và 1% tổng số vốn FDI vào Việt Nam. Với mức đầu tư thấp, nguồn vốn FDI không đóng vai trò đối với sự phát triển nông nghiệp, nông thôn Việt Nam.
“Cán cân thương mại của Việt Nam hoàn toàn đối lập giữa khu vực FDI và khu vực DN trong nước”- Giám đốc Quốc gia của World Bank tại Việt Nam Ousmane Dione cho biết. Theo ông Ousmane, nếu nhìn vào giá trị gia tăng (GTGT) trong hoạt động xuất khẩu của Việt Nam thì sẽ thấy hai vấn đề. Thứ nhất, giá trị nội địa trong kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam tương đối thấp. Thứ hai, đóng góp về GTGT của Việt Nam đặc biệt thấp trong các hoạt động chế tạo hàng hóa giá trị cao. Đáng nói là những DN FDI có giá trị gia tăng cao kết nối với DN trong nước ngày càng hạn chế.
Với yêu cầu lấy chất lượng, hiệu quả, công nghệ và bảo vệ môi trường là tiêu chí đánh giá chủ yếu, quản trị hiện đại, đồng thời nhấn mạnh yếu tố an ninh quốc gia trong thu hút FDI, Nghị quyết của Bộ Chính trị lưu ý, nghiên cứu, xây dựng các quy định khắc phục tình trạng "vốn mỏng", chuyển giá, đầu tư "chui", đầu tư "núp bóng"; không xem xét mở rộng, gia hạn hoạt động đối với những dự án sử dụng công nghệ lạc hậu, tiềm ẩn nguy cơ gây ô nhiễm môi trường, thâm dụng tài nguyên. Nghị quyết cũng khẳng định khu vực kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài là bộ phận hợp thành quan trọng của nền kinh tế Việt Nam, được khuyến khích, tạo điều kiện phát triển lâu dài, hợp tác và cạnh tranh lành mạnh với các khu vực kinh tế khác.
Theo GS.TSKH Nguyễn Mại - Chủ tịch Hiệp hội DN đầu tư nước ngoài (VAFIE), ở thời điểm này, hơn bao giờ hết vấn đề chất lượng FDI trở nên quan trọng nhất. Bộ Chính trị đã có 3 Nghị quyết, trước tiên là Nghị quyết về kinh tế tư nhân, Nghị quyết về nâng cao hiệu quả của DN Nhà nước đẩy nhanh tiến độ cổ phần hóa DN Nhà nước và bây giờ là Nghị quyết về đầu tư nước ngoài. “Nếu Việt Nam làm cho 3 "đứa con": Kinh tế tư nhân, DN Nhà nước và DN FDI cùng phát triển và trở thành những động lực quan trọng của tăng trưởng. Như vậy, tốc độ tăng trưởng mới có thể cao bền vững, theo hướng kinh tế số, để tiến kịp với thế giới”- GS.TSKH Nguyễn Mại bày tỏ.
Kỳ vọng hút vốn mới từ các nước phát triểnVới mục tiêu thu hút FDI, góp phần thay đổi cơ cấu kinh tế theo mô hình tăng trưởng kinh tế mới, Nghị quyết 50 đặt mục tiêu, vốn đăng ký giai đoạn 2021 - 2025 khoảng 150 - 200 tỷ USD (30 - 40 tỷ USD/ năm); vốn thực hiện 100 - 150 tỷ USD. Giai đoạn 2026 - 2030 vốn đăng ký 200 - 300 tỷ USD, vốn thực hiện 150 - 200 tỷ USD. Tỷ lệ DN sử dụng công nghệ tiên tiến, quản trị hiện đại, bảo vệ môi trường, hướng đến công nghệ cao tăng 50% vào năm 2025 và tăng lên gấp đôi (100%) vào 2030. Tỷ trọng lao động qua đào tạo trong cơ cấu sử dụng lao động từ 56% năm 2017 lên 70% vào năm 2025 và 80% vào 2030.
| Việt Nam có cơ hội nâng cao giá trị trong nước để tận dụng được tối đa lợi ích từ nguồn vốn FDI và chuỗi giá trị toàn cầu, trên cơ sở đòi hỏi đẩy mạnh các liên kết trong nền kinh tế. Gia tăng cam kết với nguồn vốn đầu tư nước ngoài nhưng phải đi liền với giải pháp sử dụng FDI như một nền tảng tăng trưởng ổn định cho sản xuất trong nước, như vậy nền kinh tế mới củng cố được sức đề kháng mạnh với các “cú sốc” từ bên ngoài. Giám đốc Quốc gia của World Bank tại Việt Nam Ousmane Dione |
Mục tiêu tổng quát là hoàn thiện thể chế, chính sách hợp tác đầu tư nước ngoài có tính cạnh tranh cao, hội nhập quốc tế. Đồng thời, khắc phục căn bản những hạn chế trong xây dựng, hoàn thiện và tổ chức thực hiện thể chế, chính sách về hợp tác đầu tư nước ngoài. Nghị quyết chú trọng kiểm tra, giám sát, thanh tra gắn với nâng cao trách nhiệm của chính quyền địa phương và người đứng đầu; xử lý dứt điểm các dự án gây ô nhiễm môi trường, sử dụng đất không hiệu quả, kinh doanh thua lỗ nhiều năm, dự án không thực hiện đúng cam kết.
Trước khi xây dựng Đề án “Định hướng hoàn thiện thể chế, chính sách, nâng cao chất lượng, hiệu quả thu hút và sử dụng đầu tư nước ngoài đến năm 2030”, báo cáo Bộ Chính trị xem xét, Chính phủ đã có chuyến khảo sát tại một số địa phương như Hà Nội, Hải Phòng, Bắc Ninh, Bình Dương… tham vấn các chuyên gia. Trong đó hai TP lớn là Hà Nội và TP Hồ Chí Minh đã chiếm khoảng 45% GDP và thu ngân sách chiếm một nửa của cả nước, trình độ cao hơn nhiều so với các tỉnh, TP khác. Vì vậy, phải đi đầu trong việc phát triển công nghệ tương lai thích ứng với nền công nghiệp 4.0. Hải Phòng thu hút FDI gắn với lợi thế so sánh địa phương và phát huy lợi thế của vùng và mong được Chính phủ đầu tư hệ thống giao thông thuỷ, biển, bộ, hàng không để giữ chân các nhà đầu tư ở Hải Phòng và vùng kinh tế trọng điểm phía bắc…
Theo GS.TSKH Nguyễn Mại, Việt Nam tiếp tục hội nhập sâu với quốc tế, trong đó quan trọng nhất là EU và Mỹ sẽ mở rộng quan hệ hợp tác đầu tư với Việt Nam. Và Việt Nam cũng kỳ vọng sẽ hút được vốn mới từ các nước phát triển. Tuy vậy, theo Chủ tịch VAFIE, sau khi có Nghị quyết của Bộ Chính trị về định hướng thu hút FDI, điều quan trọng là Chính phủ và các bộ, ngành phải vào cuộc và phối hợp chặt chẽ để thực hiện hiệu quả 7 nhóm giải pháp đã đề ra. Phải thay đổi rất nhanh chóng về thể chế kinh tế, các khâu về quản lý Nhà nước đối với FDI. Hoàn thiện cơ chế, chính sách thu hút FDI, định hướng khắc phục hệ thống pháp luật về thuế, DN, đầu tư, sử dụng đất đai... và các Nghị định hướng dẫn thi hành Luật.
