Phòng ngừa sốt xuất huyết giảm nguy cơ bệnh nặng, tử vong

Nguy cơ “dịch chồng dịch”

Ngày 14/6, hưởng ứng Ngày ASEAN phòng chống SXH (15/6), Báo Sức khỏe & Đời sống (Bộ Y tế) phối hợp tổ chức tọa đàm trực tuyến với chủ đề: “Hướng tới không còn ca tử vong do SXH - hiệp lực phòng bệnh bằng giải pháp tích hợp”. Tọa đàm nhấn mạnh vai trò quan trọng của truyền thông cộng đồng không chỉ là cảnh báo, mà còn là công cụ hiệu quả giúp thay đổi hành vi. Khi người dân hiểu đúng về bệnh và chủ động hành động sớm sẽ góp phần giảm thiểu đáng kể các ca chuyển nặng, nhập viện muộn và tử vong.

Trong bối cảnh hiện nay, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) xác định SXHD là một trong 10 mối đe dọa y tế toàn cầu hàng đầu, với cảnh báo gần một nửa dân số thế giới khoảng 3,9 tỷ người nằm trong vùng nguy cơ SXHD. Mỗi năm, có khoảng 500.000 ca bệnh cần nhập viện và tới 25.000 người tử vong trên toàn cầu vì căn bệnh này.

Trước tình hình đó, WHO đã đặt ra mục tiêu toàn cầu không còn ca tử vong do SXHD vào năm 2030, trọng tâm trong chiến lược toàn cầu phòng chống SXHD 2021 – 2030. Lộ trình này bao gồm các hành động then chốt như: phát hiện và ứng phó sớm với dịch, quản lý véc-tơ bền vững, huy động cộng đồng và triển khai tiêm chủng hiệu quả.

Theo thông tin từ Bộ Y tế, từ đầu năm 2025 đến nay, cả nước ghi nhận 22.974 trường hợp mắc SHXD với 5 ca tử vong tại Bình Dương, Bình Thuận, TP Hồ Chí Minh, Khánh Hòa, Ninh Thuận. Điều này cho thấy rủi ro vẫn còn hiện hữu, nhất là trong bối cảnh nguy cơ “dịch chồng dịch” như SHXD, tay chân miệng và Covid-19 cùng gia tăng cục bộ ở một số địa phương.

Từ góc độ cơ quan quản lý, thạc sĩ Võ Hải Sơn - Phó Cục trưởng Cục Phòng bệnh, Bộ Y tế cho biết, so với cùng kỳ 2024, số mắc SXH trong 5 tháng năm 2025 giảm 2,4%, tuy nhiên số tử vong lại tăng 1 ca. Những năm gần đây, SXH tại Việt Nam diễn biến phức tạp, luôn thuộc nhóm nước có số mắc cao, phạm vi dịch lan rộng, trải khắp 3 miền. Trong đó miền Nam nhiều năm liền là tâm dịch cả nước, năm 2024 số ca SXH tại miền Nam chiếm 41% cả nước.

Riêng tại TP Hồ Chí Minh, 5 tháng năm 2025, số ca mắc tăng 134% so với cùng kỳ, số ca nặng chiếm 1,5%, dịch có xu hướng lan rộng cả trong mùa khô do biến đổi khí hậu, hạn mặn và tích trữ nước. Tại Tây Nguyên và miền Trung, SXH cũng gia tăng hơn hẳn so với trước kia. Năm nay riêng Khánh Hòa đã ghi nhận trên 1.600 ca mắc ở 74 ổ dịch.

Để không còn ca tử vong do sốt xuất huyết

Để giảm thiểu tử vong và kiểm soát dịch hiệu quả, các chuyên gia nhấn mạnh cần một chiến lược tổng thể, trong đó gồm: kiểm soát véc-tơ, giám sát dịch tễ, cảnh báo sớm, truyền thông thay đổi hành vi và tăng cường năng lực hệ thống y tế. Trong đó, tiêm chủng – một giải pháp mới được WHO thẩm định, là một phần trong giải pháp tổng thể, giúp phòng ngừa chủ động và giảm nguy cơ bệnh chuyển nặng.

PGS.TS Phạm Quang Thái - Phó Trưởng khoa Kiểm soát bệnh truyền nhiễm, Viện Vệ sinh Dịch tễ T.Ư nhận định, bên cạnh cách tiếp cận quen thuộc là “phát hiện – phản ứng”, Việt Nam cần chuyển dịch sang mô hình “dự báo – phòng ngừa” để bắt kịp với sự thay đổi về chu kỳ và địa bàn dịch.

Chuyên gia cho rằng, khi dịch không còn theo mùa và có thể bùng phát bất cứ lúc nào, trong bất cứ thời điểm nào trong năm, việc đầu tư vào hệ thống giám sát chủ động, phân tích dữ liệu và cảnh báo sớm là yếu tố then chốt giúp kiểm soát dịch một cách hiệu quả, bền vững. Đây là một bài toán tổng thể về các biện pháp phòng chống chủ động bao gồm, kiểm soát muỗi và hạn chế lây nhiễm cộng đồng, tiếp đến là kiểm soát véc-tơ, tăng cường miễn dịch, chủ động tiêm chủng.

Liên quan đến vấn đề này, PGS.TS Đỗ Duy Cường - Viện trưởng Viện Y học Nhiệt đới, Bệnh viện Bạch Mai cho biết, trước đây Hà Nội thường ghi nhận ca bệnh từ tháng 9 - 12 hàng năm. Tuy nhiên, năm nay tháng 5 đã có bệnh nhân, sớm hơn hẳn thông thường. Dịch cũng không còn tập trung ở từng địa phương, mà xuất hiện theo vùng, phạm vi rộng hơn trước.

PGS.TS Đỗ Duy Cường lưu ý, có 2 biểu hiện được coi là nguy hiểm ở người mắc SXH là giảm tiểu cầu và cô đặc máu, trong đó giảm tiểu cầu đã được chú ý đến nhiều, truyền tiểu cầu là can thiệp được, còn cô đặc máu dẫn đến thoát huyết tương vào các khoang rỗng trong nội tạng, gây tình trạng suy kiệt thì chưa được nhắc đến nhiều, đây là căn nguyên dẫn đến nhiều ca tử vong ở bệnh nhân SXH.

Ngoài yếu tố thời tiết cực đoan và đô thị hóa, sự chủ quan của người dân về mức độ nguy hiểm của bệnh cũng là vấn đề đáng lo ngại. PGS.TS Đỗ Duy Cường cảnh báo, nhiều người dân vẫn khá chủ quan nghĩ rằng, SHXD chỉ nguy hiểm khi sốt cao hoặc xuất huyết, từ đó trì hoãn việc kiểm tra, điều trị tại bệnh viện, nhưng trên thực tế tiểu cầu hạ rất thấp mới xuất huyết. Có những trường hợp không có triệu chứng rõ ràng, đến viện muộn khi đã sốc, suy đa tạng - giai đoạn có thể dẫn đến tử vong. Nếu được phát hiện và điều trị sớm, bệnh hoàn toàn có thể cứu chữa.

Hiểu được những gánh nặng và biến chứng nghiêm trọng của dịch bệnh này đối với người dân, PGS.TS Đỗ Duy Cường khuyến cáo, hiện nay, tiêm chủng có thể được xem là biện pháp phòng bệnh chủ động mới đã được ứng dụng để đáp ứng với tính chất phức tạp của bệnh SHXD.

Đồng quan điểm, ông Benjamin Ping – Tổng Giám đốc Công ty TNHH Dược phẩm Takeda Việt Nam cho rằng, để đạt hiệu quả, cần có sự phối hợp đa ngành như Chính phủ, ngành y tế, doanh nghiệp và cộng đồng với một chiến lược tổng thể, bao gồm nâng cao năng lực y tế, tăng cường nhận thức của cộng đồng về mức độ nguy hiểm của bệnh SHXD thông qua các chương trình cộng đồng hợp tác với các bộ, ban, ngành và đảm bảo nguồn cung vaccine lâu dài đến với người dân Việt Nam.

WHO cũng đang khuyến nghị sử dụng vaccine SXH của Takeda trên một số đối tượng tại các quốc gia có tốc độ lây nhiễm cao, chịu nhiều gánh nặng SXH. Vaccine này đã được phê duyệt tại 40 quốc gia, với hơn 15 triệu liều được phân phối toàn cầu.