Tác nhân nào gây sụt lún ở đồng bằng sông Cửu Long?

Dự án được triển khai từ đầu năm 2020 tại 4 địa phương (Cần Thơ, Sóc Trăng, Kiên Giang, Bến Tre) nhằm mục đích xây dựng các chính sách liên quan đến vấn đề sụt lún dựa trên cơ sở khoa học thông qua thảo luận với các bên liên quan về vấn đề sụt lún và đưa ra giải pháp khả thi.

Thông tin tại hội thảo, mực nước ngầm trong các tầng chứa nước ở Cần Thơ đã xuống mức thấp nhất vào năm 2020 kể từ khi bắt đầu quan trắc năm 1991. Sụt lún đất đang xảy ra rõ rệt. Tốc độ sụt lún do Bộ Tài nguyên và Môi trường (TN&MT) đo lường tăng lên 4,37cm/năm từ năm 2005-2017. Khảo sát của InSAR từ năm 2015-2019 cho thấy Cần Thơ là "điểm nóng" về sụt lún đất với tốc độ vượt quá 5cm/năm ở hầu hết các khu vực.

Theo TS Hà Quang Khải (Viện Quản lý nước và Biến đổi khí hậu, Đại học Bách khoa TP Hồ Chí Minh), Cần Thơ có khả năng tiếp cận tốt với nước ngọt quanh năm và sụt lún đất được xem là vấn đề quan trọng ở địa phương này, trong đó nội đô là nơi có tốc độ sụt lún cao nhất. Một trong những nguyên nhân gây ra sụt lún là do khai thác nước ngầm quá mức. Việc gia tăng cơ sở hạ tầng cũng làm trầm trọng thêm tình trạng sụt lún đất ở các đô thị.

Thông tin từ hội thảo dự báo, phần lớn TP Cần Thơ có thể mất toàn bộ độ cao so với mực nước biển vào năm 2100 nếu các hoạt động khai thác nước ngầm tiếp tục theo kịch bản kinh doanh như bình thường. Đối với ngập lụt, nếu việc khai thác nước ngầm tiếp tục không suy giảm, phần lớn TP Cần Thơ sẽ nằm dưới mực nước biển vào năm 2080.

Bản đồ sụt lún cho thấy Cần Thơ là "điểm nóng", là nơi dễ thấy hiện tượng sụt lún nhất, các tòa nhà cao tầng như trung tâm thương mại và mua sắm gây ra tải trọng cho cơ sở hạ tầng, kết hợp với việc khai thác nước ngầm tràn lan dẫn đến tỷ lệ sụt lún cao…

Việc mất độ cao sẽ làm trầm trọng thêm tình trạng ngập lụt khi triều cường vốn đã gây gián đoạn lớn cho cuộc sống đô thị. Hiện nay ngập theo mùa đã làm ngập nửa thành phố mỗi năm, thiệt hại trực tiếp và gián tiếp được tính là gần 650 USD/gia đình/năm, tương đương 11% thu nhập trung bình của hộ gia đình (Ngân hàng Thế giới, 2019).

Cần Thơ cũng như phần còn lại của khu vực ĐBSCL và các đồng bằng khác trên thế giới, tình trạng sụt lún đất đang ngày càng gia tăng, dẫn đến bề mặt đồng bằng chìm dần theo thời gian.

Theo chuyên gia độc lập về sinh thái Nguyễn Hữu Thiện, sụt lún có nhiều nguyên nhân cả tự nhiên và nhân tạo, nhưng trong các tác nhân do con người thì việc khai thác nước ngầm quá mức được xem là nguyên nhân chính.

Kết quả quan trắc sụt lún tại các mốc chuẩn độ cao của Bộ TN&MT cho thấy, độ lún tích lũy trung bình của 4 địa phương Cần Thơ, Sóc Trăng, Kiên Giang, Bến Tre trong giai đoạn 2005-2017 là gần 10,1cm, trong đó Cần Thơ cao nhất với 15,49cm.

Tốc độ lún trung bình hàng năm của 4 địa phương này gần 1cm, trong đó, Cần Thơ là nơi có tốc độ lún cao nhất với trung bình 1,31cm/năm, thấp nhất là Bến Tre với 0,55cm/năm.

Tốc độ bồi lắng quá nhỏ so với lượng phù sa hạn chế do việc xây dựng đập ở thượng nguồn không bù lại được tốc độ sụt lún, mức độ và tần suất lũ giảm và tình trạng khai thác cát sông là các nguyên nhân dẫn đến lún ròng ở ĐBSCL.

Tốc độ sụt lún cao hơn mực nước biển dâng tuyệt đối cho thấy tốc độ mực nước biển tương đối chủ yếu là do sụt lún đất, kết hợp với cao trình thấp càng làm cho đồng bằng dễ bị tổn thương. Nếu tình trạng này tiếp tục xả ra, phần lớn diện tích của ĐBSCL có thể sẽ nằm dưới mực nước biển trung bình vào cuối thế kỷ 21.