Xuất khẩu nông sản sang Trung Quốc: Phải bỏ tiểu ngạch để sang chính ngạch

Theo số liệu thống kê của Bộ Công Thương, 7 tháng năm 2019, xuất khẩu nông, thủy sản sang Trung Quốc đạt hơn 3,8 tỷ USD, giảm 9,2% so với cùng kỳ. Trong số nhiều mặt hàng chủ lực đều giảm sâu như: Gạo giảm 67,5%, rau quả giảm hơn 8%, sắn giảm gần 10%...

Nguyên nhân khiến hàng nông sản Việt sang Trung Quốc sụt giảm từ đầu năm 2019 đến nay là do ảnh hưởng từ cuộc chiến thương mại Mỹ - Trung. Bên cạnh đó, Trung Quốc cũng thay đổi chính sách thương mại và đưa ra loạt hàng rào kỹ thuật về kiểm soát chất lượng, kiểm dịch ATTP... với nông sản nhập khẩu. Chẳng hạn, Trung Quốc đưa ra yêu cầu quả chuối xuất sang nước này phải có hộp đóng gói đầy đủ, in nhãn bằng tiếng Trung; dưa hấu phải dán mã truy xuất nguồn gốc; hay áp hạn ngạch thuế quan và chỉ định cửa khẩu nhập với một số hàng nông sản, chủ yếu là trái cây.

Đối với nhóm hàng nông thủy sản, Trung Quốc là thị trường lớn nhất của Việt Nam, bình quân chiếm 27% tổng kim ngạch xuất khẩu nông, thủy sản của cả nước và chiếm 30% tổng kim ngạch xuất khẩu hàng hóa các loại. Hiện, Trung Quốc còn là thị trường đứng thứ nhất về nhập khẩu cao su, rau, quả và sắn các loại; đứng thứ 3 về gỗ và các sản phẩm gỗ; đứng thứ 4 về chè; đứng thứ 5 về thủy sản; đứng thứ 9 về cà phê.

Phó Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương) Trần Thanh Hải cho biết, việc Trung Quốc tăng cường quản lý nông thủy sản nhập khẩu, thắt chặt tiêu chuẩn ATTP là xu thế tất yếu, phù hợp với thông lệ quốc tế. Thực tế, những quy định này đã được phía Trung Quốc thông báo từ giữa năm 2018 nhưng không nhiều DN nắm bắt. Điều đáng lo ngại là một số địa phương và DN chưa nhận thức được, vẫn giữ phương thức kinh doanh manh mún, nhỏ lẻ, dẫn đến tình trạng nông sản ùn ứ, ảnh hưởng đến chất lượng và bị ép giá.

Phân tích rõ hơn, Vụ trưởng Vụ Thị trường châu Á, châu Phi (Bộ Công Thương) Lê Hoàng Oanh nhận định, Trung Quốc đã thay đổi trở thành thị trường khó tính. Nhu cầu tiêu dùng ngày càng cao cấp, trong đó có hàng nông thủy sản đòi hỏi chất lượng cao, an toàn, mẫu mã đẹp. Tuy nhiên, các DN xuất khẩu Việt Nam vẫn coi Trung Quốc như chợ biên giới, dẫn đến việc hàng hóa xuất khẩu sang thị trường này vẫn đi bằng con đường tiểu ngạch và tùy tiện trong đóng gói bao bì, đệm lót, nhãn mác.

Nhìn nhận rõ những cơ hội và thách thức từ thị trường Trung Quốc, Bộ trưởng Bộ NN&PTNT Nguyễn Xuân Cường khẳng định, Trung Quốc vẫn là thị trường tiềm năng cho nông sản Việt Nam. Với dân số đông, tầng lớp trung lưu ngày càng tăng, đây sẽ là một thị trường siêu khổng lồ nếu Việt Nam biết đáp ứng các yêu cầu mới của phía nước bạn. Lấy dẫn chứng từ bài học xuất khẩu vải của Bắc Giang, nhãn của Sơn La và Hưng Yên, Bộ trưởng Nguyễn Xuân Cường cho rằng: “Những thay đổi từ phía thị trường này cho thấy đã đến lúc chúng ta phải thay đổi tư duy, đừng coi Trung Quốc là một thị trường dễ tính, giữ mãi thói quen xuất khẩu tiểu ngạch bởi chính sách kiểm soát nhập khẩu của họ là nhất thể hóa theo chính ngạch”.

Bộ trưởng Bộ Công Thương Trần Tuấn Anh cho hay, Trung Quốc hiện là đối tác lớn cả về kinh tế, thương mại, đầu tư của Việt Nam. Tuy nhiên, hoạt động xuất khẩu nông thủy sản của nước ta sang Trung Quốc vẫn tồn tại nhiều vấn đề, cần định hướng, tìm cách giải quyết để đảm bảo có sự hài hòa trong quan hệ song phương. Vấn đề này đòi hỏi sự nỗ lực, chung tay của nhiều bộ, ngành, DN và cả nông dân. Nhất là ở thời điểm này, không thể chậm trễ được nữa vì Trung Quốc sẽ ngày càng đặt ra các hàng rào, yêu cầu cao, chặt chẽ liên quan đến chất lượng sản phẩm, ATTP, truy xuất nguồn gốc, xây dựng thương hiệu…

Theo nhận định của nhiều chuyên gia, Việt Nam sẽ đối mặt với mối lo lớn khi Trung Quốc thực hiện tái cơ cấu kinh tế, trong đó tập trung chấn hưng nông nghiệp. Minh chứng rõ nhất là thời gian qua, thị trường này giảm nhập khẩu gạo, trồng mới 40.000ha và đầu tư nuôi trồng thủy sản. Do đó, Chính phủ và các bộ, ngành cần phải bắt tay vào hành động ngay nhằm tháo gỡ các nút thắt, đẩy mạnh xuất khẩu sang thị trường này. Quan trọng hơn cả là DN phải thay đổi tư duy, giảm dần tiến tới xóa bỏ tiểu ngạch, tập trung xuất khẩu chính ngạch. Cùng với đó nâng cao chất lượng, mẫu mã sản phẩm và nắm chắc và tuân thủ quy định, tiêu chuẩn nhập khẩu của Trung Quốc.