AI, Big Data và Blockchain: "chìa khóa vàng" chuyển đổi ngành thủy lợi Việt Nam

Nghị quyết 57: định hướng chiến lược và bước tiến ban đầu

Ngày 17/10, Báo Nông nghiệp và Môi trường (NN&MT) cùng Cục Quản lý và Xây dựng công trình thủy lợi (Bộ NN&MT) đã đồng tổ chức diễn đàn “Khoa học công nghệ, chuyển đổi số trong quản lý, vận hành công trình thủy lợi thực hiện theo Nghị quyết 57”. Diễn đàn này là nơi các chuyên gia và nhà quản lý trao đổi, chia sẻ các mô hình và giải pháp ứng dụng công nghệ số, đặc biệt là trí tuệ nhân tạo. Mục tiêu là hiện đại hóa ngành, đảm bảo an ninh nguồn nước và thích ứng với biến đổi khí hậu, theo đúng tinh thần Nghị quyết 57-NQ/TW về phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo.

Phát biểu khai mạc, Phó Tổng Biên tập Báo NN&MT Vũ Minh Việt, nhấn mạnh vai trò chiến lược của Nghị quyết 57-NQ/TW của Bộ Chính trị. Nghị quyết này đặt ra mục tiêu phát triển thủy lợi theo hướng hiện đại, hiệu quả và bền vững, gắn liền với tái cơ cấu ngành nông nghiệp và bảo vệ an ninh nguồn nước. Khoa học công nghệ và chuyển đổi số được xem là "chìa khóa" đột phá để nâng cao năng lực dự báo, điều hành, giám sát và cung cấp dịch vụ thủy lợi một cách thông minh, kịp thời.

Ngành thủy lợi đã đạt được nhiều tiến bộ quan trọng nhờ ứng dụng công nghệ: hệ thống công trình tích hợp cảm biến và dữ liệu thời gian thực giúp nâng cao hiệu quả quản lý, tiết kiệm chi phí, nhân lực; công nghệ mô phỏng và dự báo thủy văn, thủy lực hỗ trợ điều tiết nước, cảnh báo sớm xâm nhập mặn hiệu quả tại Đồng bằng sông Cửu Long và Vu Gia, Thu Bồn; thử nghiệm AI và Big Data tự động thu thập, phân tích dữ liệu nguồn nước, góp phần xây dựng cơ sở dữ liệu liên vùng, liên ngành; nền tảng số cung cấp dịch vụ thủy lợi thông minh (đăng ký, theo dõi chất lượng nước) mở ra mô hình quản trị hiện đại, minh bạch.

Trưởng phòng Quản lý vận hành và tưới tiêu, Cục Quản lý và Xây dựng công trình thủy lợi Nguyễn Mạnh Hùng khẳng định, chuyển đổi số là động lực then chốt cho sự phát triển bền vững và an toàn của ngành, đặc biệt trong bối cảnh khí hậu biến động.

VN-WIS: kiến tạo hệ sinh thái số "đúng, đủ, sạch, sống, thống nhất, dùng chung"

Thực tế, ngành thủy lợi vẫn đối mặt nhiều thách thức với vận hành thủ công, dữ liệu phân tán, thiếu đồng bộ và kết nối thời gian thực. Các địa phương như Cần Thơ, Cà Mau gặp khó khăn trong ứng dụng công nghệ nhỏ lẻ và không tương thích thiết bị.

Để khắc phục, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đã phê duyệt kế hoạch phát triển Hệ thống thông tin thủy lợi Việt Nam (VN-WIS) theo Quyết định số 3978/QĐ-BNNMT ngày 26/9/2025. VN-WIS là nền tảng dữ liệu dùng chung, số hóa thống nhất toàn ngành, tích hợp các công nghệ hiện đại như AI, IoT, Big Data, GIS và Digital Twin.

Hệ thống này hướng đến xây dựng hệ sinh thái số thủy lợi với các tiêu chí "đúng, đủ, sạch, sống, thống nhất, dùng chung", cho phép cập nhật dữ liệu khí tượng, thủy văn theo thời gian thực, vận hành mô hình dự báo, hỗ trợ ra quyết định và giám sát hiệu quả.

Cùng với đó, Cục Quản lý và Xây dựng công trình thủy lợi đang đẩy mạnh hợp tác công, tư, thu hút doanh nghiệp, viện nghiên cứu và tổ chức quốc tế (FAO, WB, JICA) tham gia nghiên cứu, chuyển giao công nghệ và đào tạo nhân lực, nhằm xây dựng một ngành thủy lợi hiện đại, minh bạch và bền vững trong kỷ nguyên số.

Đột phá công nghệ và góc nhìn từ chuyên gia

Tại diễn đàn, các chuyên gia đã chia sẻ những giải pháp công nghệ tiên tiến. Theo TS Lê Ngọc Hiếu - Viện Khoa học Thủy lợi miền Nam, thông tin cảnh báo mặn và nước ngọt được đưa lên nền tảng số từ năm 2020 đã giúp chính quyền tra cứu rủi ro thời gian thực. Viện phát triển mô hình AI dự báo tại vùng thượng lưu Đồng bằng sông Cửu Long, cho kết quả nhanh chóng, tự học và thích ứng thông minh với dữ liệu mới, ứng dụng "deep learning" nâng cao độ chính xác dự báo lũ và xâm nhập mặn ngắn hạn, phù hợp tinh thần Nghị quyết 57.

Bà Hồ Thị Ngọc Giàu, đại diện Công ty cổ phần RYNAN Technologies Vietnam, chia sẻ về hệ thống giám sát chất lượng nước thông minh AIoT, đo tự động nhiều chỉ tiêu (độ mặn, pH, mực nước) và cập nhật dữ liệu mỗi 15 phút về ứng dụng RYNAN Mekong. Các thiết bị nhỏ gọn, tích hợp chip AI, phát hiện bất thường và cảnh báo tức thì tại hiện trường.

PGS.TS Triệu Ánh Ngọc, đại diện Phân hiệu Trường Đại học Thủy lợi, đề xuất hệ thống cơ sở dữ liệu liên ngành theo mô hình "nền tảng phân tán, data mesh", tích hợp Big Data, AI/ML để tự động hóa thu thập, phân tích và dự báo dữ liệu thủy văn. Mô, đun AI Gent hoạt động như "trợ lý thông minh", hỗ trợ truy xuất thông tin, giám sát biến động và đề xuất kịch bản quản lý tối ưu. Hệ thống còn tích hợp nền tảng mở và Blockchain để tăng cường minh bạch, dự báo và ra quyết định hiệu quả.

Diễn đàn đã tập trung thảo luận về đổi mới sáng tạo trong chỉ đạo điều hành, ứng dụng công nghệ dự báo nguồn nước, xâm nhập mặn, phát triển mạng lưới giám sát thông minh và công cụ AI tự động hóa dữ liệu. Đây là cơ hội quý giá để kết nối các nhà quản lý, khoa học và doanh nghiệp, cùng nhau đề xuất giải pháp tiên tiến, góp phần xây dựng một ngành thủy lợi quốc gia hiện đại và bền vững.