Tầm gửi vốn là loài cây sống nhờ trên thân của cây khác. Có nhiều loại và mỗi loại có tác dụng chữa bệnh riêng, nhưng tầm gửi cây gạo tía là quý nhất. Cụ Bùi Lạng, 80 tuổi, ở khu 6, bảo cả vùng đất này, chạy dọc theo sông Hồng làng quê nào cũng có cây gạo, song chỉ Hiền Quan có tầm gửi gạo thôi. Người ta bảo, đây là lộc trời cho.
Chị Bùi Thị Tiên bên cây bạc tỷ. Ảnh: Nông nghiệp Việt Nam.
Cụ Lạng dẫn chứng: “Như xã Thanh Uyên giáp ranh với xã Hiền Quan, cây gạo mọc nhan nhản nhưng chẳng cây nào có tầm gửi. Ấy vậy ở Hiền Quan trung bình 10 cây gạo thì đến 7 cây có tầm gửi. Tầm gửi nhiều đến nỗi gạo chẳng thể ra hoa, kết quả được. Thậm chí, có cây còn bị chết khô vì tầm gửi mọc nhiều và hút hết chất dinh dưỡng”.
Gia đình chị Bùi Thị Tiến ở khu 6 có cây gạo cao tầm 30 m, thân hai người ôm mới xuể. Khắp thân, cành, tầm gửi bám sum suê. Chỉ 3 nong tầm gửi đang phơi ngoài sân chuẩn bị đem bán, chị Tiến cho biết vừa nhặt số lá này hôm qua, vì chúng bị gió thổi rụng xuống gốc. Số lá này phơi khô khoảng 4 kg, bán được 2,8 triệu đồng.
Chị Tiến cho biết, tầm gửi được sử dụng trong các bài thuốc dân gian nhưng tác dụng tốt nhất là chữa sản hậu mòn ở phụ nữ. Ngoài ra, còn giúp lợi tiểu, mát gan nên rất tốt cho những người bị bệnh về thận và gan. “Có người ở Hà Tĩnh, rồi từ Hà Giang tìm về tận nơi để mua. Cứ người này uống hết, họ lại giới thiệu người khác. Cũng vì thế, cây gạo nhà tôi sản xuất không kịp cho khách hàng”, chị Tiến khoe.
Ban đầu tầm gửi bán giá 5.000 đồng/kg rồi tăng lên vài trăm nghìn, hiện là 700.000 đồng/kg đã phơi khô, tươi 500.000 đồng/kg. “Cuối năm cây mới rụng lá, khách về mua tháng 1-2, tôi không muốn bán. Tầm tháng 9 đến tháng 11 thì lúc đó thu về lá nhiều, năng suất cao", chị Tiến nói.
Ông Lê Văn Long, Phó chủ tịch xã Hiền Quan, cho biết hiện cả xã có khoảng 170 cây gạo, trong đó gần 100 cây có tầm gửi. Gạo tập trung nhiều nhất ở rải đất ven bờ sông Hồng thuộc khu 1, 2 và 3. Cây nhiều cho thu hoạch gần 200 triệu đồng, cây ít thì cũng có 15 đến 20 triệu đồng, nhưng phổ biến là loại cho thu hoạch khoảng 40-50 triệu đồng mỗi năm. Tính sơ sơ thì số cây gạo đem lại cho người Hiền Quan hàng tỷ đồng mỗi năm.
“Giàu thì chẳng dám nói nhưng rõ ràng những cây gạo này đã làm cho đời sống của bà con trong xã khá hơn rất nhiều so với trước đây. Nhà nào có được một cây gạo có tầm gửi thì coi như là báu vật trong nhà. Cả năm chẳng chăm sóc, bón phân nhưng bỏ túi vài chục triệu”, ông Long nói.
Nhà ông Long có một cây gạo cổ thụ. Cách đây mấy tháng cây tự nhiên trụi lá, rồi chết. Trước đó mỗi năm cây cho thu hoạch khoảng 4 tạ tầm gửi, nếu tính với giá hiện tại thì hơn 200 triệu đồng. “Bố tôi làm thuốc nam nên không bán chỉ dùng tầm gửi trong các vị thuốc. Cũng vì thế, tầm gửi mọc nhiều hút hết chất dinh dưỡng của cây gạo nên mới chết”, ông Long lý giải.
Nhà bà Đỗ Thị Miên, khu 10, cũng có một cây gạo nhưng bị chặt mất. Bà Miên kể, trước năm 1990, nhà bà có cây gạo tía, tầm gửi mọc sum suê. Thời điểm đó chưa có người mua, cây gạo cũng không cho lợi gì, do vậy gia đình cưa làm ván. Nay tầm gửi có giá, nghĩ về cây gạo, bà tiếc đứt ruột. “Nếu như cây gạo của tôi còn, chắc mỗi năm cũng bán tầm gửi trên 100 triệu đồng, nay trong vườn còn mấy cây nhỏ, không biết lúc nào mới có tầm gửi”, bà Miên tâm sự.
Trước việc tầm gửi có giá, nhiều nhà đem cành ở cây gạo này sang ghép vào thân cây gạo không có tầm gửi. Tuy nhiên, chỉ 2-3 hôm sau thì những cành tầm gửi ghép héo dần và chết. Thậm chí có gia đình thuê chuyên gia ghép cây, có người đem hạt tầm gửi cấy vào thân cây gạo nhưng đều thất bại. Ngay cả cây gạo cũng rất khó trồng. Anh Bùi Văn Hùng, khu 6 đã nhiều lần đem cây gạo con từ nơi khác về trồng trong vườn nhưng không thành công.
Theo GS.TS Nguyễn Lân Dũng, tầm gửi là vị thuốc nam rất tốt cho sức khỏe được lưu truyền trong dân gian. Ngoài tầm gửi cây gạo tía còn có những loại khác có công dụng riêng như: tầm gửi cây na, cây mít chữa sốt rét; tầm gửi cây xoan chữa kiết lỵ, táo bón; tầm gửi cây chanh chữa ho… Tuy nhiên giá cả không thể sánh với tầm gửi cây gạo.
Cách dùng các loại tầm gửi đều giống nhau, cành và lá đều được cắt thang, đem phơi nắng già hoặc sao khô, rồi đun nước uống. Tầm gửi cây gạo có mặt trong rất nhiều bài thuốc nam, thuốc bắc. Công dụng mát gan, thải độc cho người bị thận (viêm cầu thận), chữa sỏi thận, phù thận, chức năng gan yếu; tăng thể lực cho người mệt mỏi, gây thèm ăn, dễ ngủ, tiêu phù.
