Ở huyện Phú Xuyên trước đây có 2 ngôi đình xuống cấp trầm trọng: Đình làng Đa Chất (xã Đại Xuyên), đình Cổ Chế (xã Phúc Tiến). Nhưng nay, đình Đa Chất đã được "mặc áo mới", còn đình Cổ Chế vẫn trong tình trạng… nằm chờ sập. Bà Nguyễn Thị Loan - người bán hàng gần khu vực đình thành thật: “Đã có rất nhiều đoàn về tìm hiểu thông tin về đình, nhưng chưa thấy động tĩnh gì. Cứ đà mưa gió thất thường kiểu này, chẳng hiểu đình có thể trụ vững được bao lâu”.
Ngôi đình với kiến trúc gồm 2 gian, gian trong thờ Thành hoàng, gian ngoài rộng rãi hơn là nơi tụ họp của người dân thôn, đặc biệt là dịp lễ, tết và ngày giỗ Thành hoàng làng (12/2 âm lịch). Đình Cổ Chế được đánh giá là không gian lưu giữ nhiều giá trị nghệ thuật, vì thế năm 2004, đình được xếp hạng di tích cấp TP. Nhà nghiên cứu mỹ thuật Nguyễn Đức Bình cho rằng, những mảng chạm khắc ở đình Cổ Chế sử dụng kỹ thuật chạm lộng, đề tài chứa đựng những khát vọng của người dân trong công cuộc chinh phục tự nhiên, ca ngợi vẻ đẹp vùng thôn dã. Đáng nói hơn là trong đình Cổ Chế còn lưu được 5 mảng chạm khắc mang phong cách của nghệ thuật điêu khắc đình làng thế kỷ XVII - giai đoạn đỉnh cao của nghệ thuật kiến trúc và trang trí đình làng Bắc Bộ. Những chạm khắc này có thể sánh ngang với những chạm khắc trang trí ở đình Chu Quyến, Liên Hiệp, Hương Canh, Phù Lão. Tuy nhiên, những năm gần đây, toàn bộ hệ thống cột trụ, kèo nối dần bị mối mọt, mục rỗng gần hết. Cả gian ngoài phải đóng cửa và phải dùng đến hệ thống cây chống đỡ với dây buộc tạm bợ. Ông Phạm Văn Ấm - người trông coi đình cho biết: “Trước đây, đình còn là nhà trẻ, ngày nắng thì không sao, nhưng hễ mưa đến khốn khổ. Cô giáo và học trò dồn vào một góc, phải mang chậu, thau, bát tô ra hứng nước. Có những buổi họp dân, họp chi bộ tại đình, người nào người nấy co chân lên ghế vì nước ngập lênh láng khắp cả trong hậu cung. Kể từ ngày ngôi đình xuống cấp nhanh chóng, chính quyền đành phải cho tạm dừng các hoạt động diễn ra tại đình”. Ông Kiều Đức Mạnh - Trưởng thôn Cổ Chế không giấu, năm 2015, huyện đã đầu tư khoảng 400 triệu đồng để chống sập, dột, mối mọt cho ngôi đình. Dùng bạt che phủ bấy lâu nay cũng chỉ mang tính tạm thời, về lâu dài thì phải dùng tôn, nhưng với mức kinh phí hỗ trợ như thế may ra mua được những loại tôn rẻ nhất để sử dụng. Không biết đình có thể cầm cự được trong bao lâu, nhất là mùa bão đang đến. Người dân gắn bó với đình Cổ Chế không khỏi xót xa. Cứ mưa gió là họ lại đội mưa chạy đến ngó xem ngôi đình “có chịu nổi không”. Đặc biệt là ông Ấm – người chịu trách nhiệm trông nom đình: “Mỗi khi mở cửa đình, bản thân tôi cũng cảm thấy vô cùng lo lắng. Hàng ngày, tôi vẫn luôn có mặt tại khu vực gần đình, thường xuyên nhắc nhở không nên đến gần khu vực gian ngoài, nhất là với đám trẻ con nghịch ngợm. Vì đình ngày càng xuống cấp, ngộ nhỡ xảy ra chuyện gì thì biết ăn nói với ai”… Nỗi xót xa đình làng, niềm mong mỏi chốn tụ hội của dân làng được tu sửa đã rõ, nhưng dấu hỏi kinh phí vẫn lơ lửng nên đình Cổ Chế vẫn cứ rệu rã chờ… sập. Xem ra, đề xuất của người dân làng cũng không quá cao xa: “Chúng tôi hy vọng rằng, cùng với sự đóng góp của dân và đặc biệt có thêm nguồn kinh phí từ Nhà nước để trùng tu tôn tạo ngôi đình, chứ để vài năm nữa thì đình làng chỉ còn là ký ức”.
 Đình làng Cổ Chế đang ngày càng xuống cấp. Ảnh: Vũ Phúc |
