Diễn biến 10 tháng
Trước hết, khi bước vào năm 2021, không ít người kể cả các chuyên gia đều dự báo là CPI sẽ tăng cao, bởi vì có một số yếu tố tác động. Về quan hệ cung/cầu - quan hệ tổng quát tác động đến CPI thì cung thấp hơn cầu. Cung tăng thấp (tăng trưởng GDP 2020 chỉ đạt 2,91%, thấp nhất trong hơn 3 thập kỷ trước); cầu tăng cao hơn. Về tiền tệ, yếu tố trực tiếp làm cho CPI tăng/giảm và là yếu tố cuối cùng làm cho CPI biểu hiện ra, thì tốc độ tăng của tổng phương tiện thanh toán, của dư nợ tín dụng cao hơn của huy động tiền gửi - tức là tiền từ ngân hàng ra thị trường nhiều hơn tiền từ thị trường vào ngân hàng. Về yếu tố chi phí đẩy, giá hàng nhập khẩu tăng cao, do các nền kinh tế lớn trên thế giới, nhất là các đối tác thương mại lớn nhất của Việt Nam, đã áp dụng chính sách tiền tệ nới lỏng, thông qua việc hạ thấp lãi suất cơ bản về mức gần bằng 0%, việc bơm một lượng tiền khủng (lên đến gần 20% GDP toàn cầu) ra thị trường, làm xuất hiện tình trạng “nhập khẩu lạm phát”…
Dù so sánh với các mốc thời gian khác nhau, thì có thể nhận xét chung là CPI trong 10 tháng 2021 thấp. Nếu nhìn vào tốc độ tăng/giảm bình quân 10 tháng 2021 so với cùng kỳ năm trước cũng tăng thấp. Chỉ có 3/11 nhóm mặt hàng tăng cao hơn tốc độ tăng chung (Giao thông tăng 9,04%; Giáo dục tăng 2,91%; Nhà ở và vật liệu xây dựng tăng 1,86%). Còn 6 nhóm mặt hàng khác tăng thấp - trong đó nhóm hàng ăn và dịch vụ ăn uống chiếm tỷ trọng lớn nhất (35,56%) chỉ tăng 0,83% (riêng thực phẩm chiếm 21,28%, giảm 0,4%); nhóm thiết bị và đồ dùng gia đình chỉ tăng 0,58%; nhóm hàng may mặc, mũ nón, giày dép chỉ tăng 0,85%. Đặc biệt có 2 nhóm giảm (Văn hóa, giải trí và du lịch giảm 1,04%; Bưu chính viễn thông giảm 0,76%).Dự báo cả năm và những yếu tố tác độngTừ diễn biến 10 tháng và các yếu tố tác động trong những tháng còn lại, có thể dự báo CPI cả năm 2021 tiếp tục tăng thấp (dưới 3%). Có nhiều yếu tố làm cho CPI 10 tháng và cả năm 2021 tăng thấp. Yếu tố quan trọng nhất là quan hệ giữa tổng cung và tổng cầu có những điểm đáng quan tâm. Trong tổng cung ở trong nước (GDP) tuy tăng thấp, nhưng lại có thêm nhập siêu (tổng mức nhập siêu 9 tháng bằng khoảng 6% GDP)Tổng cầu bao gồm tích lũy tài sản và tiêu dùng cuối cùng. Tích lũy tài sản bao gồm tiền đầu tư thực tế và phần để dành; trong số đầu tư có một lượng không nhỏ được “chôn” vào vàng, ngoại tệ, tiền ảo, bất động sản... nên tổng vốn đầu tư phát triển toàn xã hội 9 tháng 2021 chỉ tăng 0,4% so với cùng kỳ, nếu loại trừ yếu tố mất giá của đồng tiền thì bị tăng trưởng âm; Tiêu dùng cuối cùng biểu hiện chủ yếu ở tổng mức bán lẻ hàng hóa và doanh thu dịch vụ tiêu dùng - 10 tháng tính theo giá thực tế bị giảm 8,6%; nếu loại trừ yếu tố giá, còn bị giảm sâu hơn (giảm 10,3%) và nếu tính bình quân đầu người còn giảm sâu hơn nữa (dân số tăng trên 1%).Trong khi đó, đại dịch Covid-19 vẫn còn diễn biến rất phức tạp trên thế giới và trong nước, góp phần làm cho tâm lý tiết kiệm tiêu dùng vẫn tiếp tục trong phần lớn dân cư. Một yếu tố quan trọng là tâm lý. Giá USD sau 10 tháng vẫn còn giảm 1,2%, bình quân 10 tháng so với cùng kỳ giảm 0,94%.Mặc dù 10 tháng và cả năm 2021 CPI tăng thấp so với mục tiêu, nhưng có thể sẽ tăng cao từ đầu năm sau do một số yếu tố chủ yếu. Nếu dịch được ngăn chặn, kiểm soát, thì nhu cầu khôi phục sản xuất, đời sống, kéo theo cầu sẽ tăng cao hơn cung ở trong nước (dự báo GDP cả năm 2021 theo kịch bản tích cực tăng 3 - 3,5%, theo không ít tổ chức, cá nhân khác còn thấp hơn 2,91% của năm 2020 - tức là 2 năm liền rơi xuống mức thấp nhất trong 3 thập kỷ qua). Việt Nam đã qua 2 cái Tết cổ truyền với sự biến động bất thường của thiên tai, dịch bệnh; Tết thứ 3 này có thể có nhu cầu tăng cao. Khi cầu cao hơn cung thì CPI sẽ tăng cao lên. CPI do những yếu tố trong nước cộng hưởng với “nhập khẩu lạm phát” từ nước ngoài sẽ cao hơn bình thường. Nhà nước cũng đã bỏ ra nhiều gói và sẽ còn tiếp tục có các gói kích cung, kích cầu…
