Nhiều vướng mắc
Chương trình Quốc gia mỗi xã một sản phẩm (OCOP) là một chương trình phát triển kinh tế khu vực nông thôn theo hướng phát huy nội lực và gia tăng giá trị. Chương trình đã khơi dậy được tiềm năng, thế mạnh của các địa phương về sản phẩm đặc sản, ngành nghề nông thôn. Từng bước chuyển đổi sản xuất quy mô nhỏ sang sản xuất theo hướng liên kết chuỗi giá trị khép kín, gắn với vai trò của các hợp tác xã, doanh nghiệp…
Tính đến hết tháng 12/2023, đã có 63/63 tỉnh, thành phố đánh giá, phân hạng sản phẩm OCOP, trong đó có 11.056 sản phẩm OCOP đạt 3 sao trở lên; 29,9% sản phẩm 4 sao; 42 sản phẩm 5 sao, còn lại là tiềm năng 5 sao.
Trong khi, hoạt động bảo hộ SHTT được triển khai thực hiện là công cụ đắc lực để bảo vệ thương hiệu sản phẩm, tăng sức cạnh tranh, mở rộng thị trường tiêu thụ sản phẩm, đem lại lợi nhuận kinh tế cho người sản xuất, hạn chế rủi ro trong sản xuất kinh doanh...
Theo Quyết định số 148/QĐ-TTg ngày 23/02/2023 của Thủ tướng Chính phủ về Bộ tiêu chí đánh giá, phân hạng sản phẩm OCOP với quy định một trong những bắt buộc đối với sản phẩm đề nghị xét, công nhận 4 sao trở lên là phải có nhãn hiệu được đăng ký.
Mặt khác, việc không đăng ký bảo hộ nhãn hiệu cho sản phẩm OCOP đồng nghĩa với việc chủ sở hữu sản phẩm đối mặt với rủi ro bị chiếm đoạt và vướng vào tranh chấp, thậm chí bị kiện do sử dụng nhãn hiệu của mình cho sản phẩm của mình.
Vụ việc tiêu biểu nhất không thể không nhắc đến là việc nhãn hiệu gạo ST24, 25 bị doanh nghiệp khác đăng ký tại Mỹ, Úc và Trung Quốc. Trước đó, rất nhiều sản phẩm OCOP gắn với chỉ dẫn địa lý và nhãn hiệu tập thể, nhãn hiệu chứng nhận của Việt Nam đã bị các doanh nghiệp khác đăng ký tại thị trường nước ngoài như cà phê Đắc Lắc bị doanh nghiệp nước ngoài đăng ký tại một loạt các quốc gia trên thế giới thông qua hệ thống Marid, nước mắm Phú Quốc, kẹo dừa Bến Tre bị đăng ký tại Trung Quốc và rất nhiều nhãn hiệu khác như bánh phồng tôm Sa Giang, nước mắm Phan Thiết, cà phê Buôn Mê Thuột.... cũng đã bị mất thương hiệu tại các nước.
Tuy nhiên, Trưởng phòng Quản lý OCOP và Du lịch nông thôn (Văn phòng điều phối nông thôn mới Trung ương) Đào Đức Huấn cho biết, nhận thức, sự quan tâm và năng lực của chủ thể OCOP về SHTT còn hạn chế. Cán bộ tham gia hội đồng đánh giá, phân hạng chưa đáp ứng được hết các yêu cầu của thực tiễn. “Dường như các doanh nghiệp, hợp tác xã không quan tâm gì đến SHTT. Họ không hiểu nhãn hiệu hàng hóa, nhãn hiệu tập thể, chỉ dẫn địa lý và sử dụng nó như thế nào. Điều này đã dẫn đến khó khăn cho cơ quan quản lý Nhà nước trong việc thay đổi tư duy của chủ thể” – ông Đào Đức Toàn phản ánh.
Nói về thực trạng đăng ký bảo hộ SHTT của sản phẩm OCOP, Phó Cục trưởng Cục Sở hữu trí tuệ (Bộ KH&CN) Lê Huy Anh cho biết, năm 2023, Cục SHTT đã phối hợp với Văn phòng Điều phối nông thôn mới Trung ương và Văn phòng Điều phối nông thôn mới các địa phương đánh giá thực trạng và nhu cầu bảo hộ quyền SHTT ở trong và ngoài nước cho các sản phẩm OCOP. Trong số 27 địa phương có công văn gửi Cục SHTT cho thấy, có 978 sản phẩm được công nhận 4 sao, trong đó chỉ có 62% sản phẩm đã được bảo hộ quyền SHTT, các sản phẩm còn lại đều đã nộp đơn đăng ký tại Cục.
Các sản phẩm đã được công nhận 4 sao nhưng chưa được bảo hộ quyền SHTT là các sản phẩm được công nhận từ trước năm 2023 khi Thủ tướng Chính phủ chưa ban hành Quyết định số 148/QĐ-TTg ngày 23/02/2023 về Bộ tiêu chí đánh giá, phân hạng sản phẩm OCOP.
Đẩy nhanh tiến độ xử lý đơn đăng ký
Để tạo thuận lợi cho các chủ thể OCOP đăng ký bảo hộ nhãn hiệu sản phẩm, ông Đào Đức Huấn kiến nghị, cần xây dựng tài liệu hướng dẫn đăng ký bảo hộ và quản trị nhãn hiệu tại Việt Nam cho các chủ thể OCOP và tài liệu hướng dẫn đăng ký bảo hộ và bảo vệ quyền đối với nhãn hiệu cho các chủ thể OCOP tại các thị trường: Đông Bắc Á, EU, Mỹ, Úc và New Zealand, Singapor, Ấn Độ, Lào, Campuchia, Myanmar. Đề xuất nhiệm vụ hỗ trợ đăng ký bảo hộ trong nước và nước ngoài cho các chủ thể OCOP có sản phẩm đạt 4, 5 sao tại thị trường nước ngoài.
Bên cạnh dó, đề nghị Cục SHTT có sự ưu tiên, hỗ trợ các chủ thể OCOP rút ngắn thời gian thẩm định tđăng ký nhãn hiệu. Hỗ trợ các chủ thể OCOP đăng ký nhãn hiệu ra nước ngoài. Lồng ghép, hỗ trợ các chủ thể OCOP trong quản lý, phát triển thương hiệu cộng đồng.
Chia sẻ kinh nghiệm ở địa phương, Phó Giám đốc Sở KH&CN Hà Nội Nguyễn Quốc Hà cho biết, Hà Nội đã có 198 trên 307 sản phẩm OCOP của cộng đồng được hỗ trợ bảo hộ, đạt 64,5%. Thành phố đã triển khai 73 nhiệm vụ thuộc chương trình phát triển tài sản trí tuệ. Hà Nội xác định triển khai công tác quản lý Nhà nước về SHTT phải đồng bộ, hiệu quả ở tất cả các khâu sáng tạo, xác lập, khai thác và bảo vệ quyền SHTT, tạo môi trường khuyến khích đổi mới sáng tạo.
Ông Nguyễn Quốc Hà cũng đề nghị Bộ KH&CN tiếp tục nghiên cứu, hướng dẫn và xây dựng cơ chế, chính sách về định giá tài sản trí tuệ, bởi đây là một những yếu tố quan trọng của quá trình thương mại hóa và chuyển giao công nghệ, tài sản trí tuệ. Đồng thời tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng nhằm nâng cao năng lực quản lý nhà nước về sở hữu công nghiệp, tăng cường phối hợp với địa phương trong xử lý xâm phạm quyền SHTT...
Các địa phương có yêu cầu liên quan đến OCOP thì gửi trực tiếp đến Cục SHTT. Cục sẽ cố gắng dành nguồn lực tạo “luồng xanh” giải quyết sớm để không ảnh hưởng đến các sản phẩm OCOP 4 sao của các địa phương. (Phó Cục trưởng Cục Sở hữu Trí tuệ Bộ KH&CN Lê Huy Anh )
Liên quan đến vấn đề này, ông Lê Huy Anh khẳng định, Cục SHTT trong thời gian qua đã rất nỗ lực để đẩy nhanh tiến độ xử lý các đơn đề nghị bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ. Năm 2023, khối lượng xử lý đơn đã tăng lên hơn 10% so với năm 2022. Tuy nhiên, vẫn còn sự chênh lệch rất lớn giữa số lượng đơn đầu vào và đơn đầu ra, điều này đã dẫn đến tình trạng đơn bị chậm xử lý.
Giải pháp được ông Lê Huy Anh đưa ra đó là tạo “luồng xanh” cho các đơn liên quan đến sản phẩm OCOP cũng như một số nhu cầu cấp bách khác của địa phương.
