Bảo tàng sinh thái Làng cổ Bát Tràng: Bảo tồn và phát huy di sản làng nghề truyền thống

Theo báo cáo, Bát Tràng là làng nghề gốm nổi tiếng có lịch sử hơn 1.000 năm, năm 2009 được công nhận là làng nghề truyền thống của Hà Nội. Toàn xã hiện có 47 di tích lịch sử văn hoá, trong đó 10 di tích được xếp hạng quốc gia, 20 di tích cấp thành phố. Làng nghề còn lưu giữ 23 ngôi nhà cổ, 16 nhà thờ họ, cùng hàng chục công trình kiến trúc đặc trưng và khoảng 30 địa điểm có giá trị di sản. Bát Tràng cũng sở hữu 3 di sản văn hoá phi vật thể quốc gia là nghề gốm, hội làng và tri thức nấu cỗ, cùng 4 di tích vật thể cấp thành phố gồm Đình Bát Tràng, Chùa Kim Trúc Tự, Văn chỉ Bát Tràng và Đền Mẫu Bát Tràng.

Đề án được triển khai trên phạm vi khoảng 300 ha, trong đó khu trung tâm 50 ha gồm các thôn cổ, nhà cổ, nhà thờ họ, các công trình kiến trúc đặc sắc; vùng phụ cận 300 ha mở rộng sang Giang Cao, Kim Lan, Hưng Hải, kết nối với tuyến sông Bắc Hưng Hải. Định hướng phát triển của đề án là gắn bảo tồn di sản văn hoá với thương mại, dịch vụ và du lịch sinh thái, hình thành không gian cộng đồng, tổ chức lễ hội, triển lãm, trải nghiệm nghề gốm, ứng dụng công nghệ AR/VR trong quảng bá, đồng thời phát triển theo tiêu chí xanh – sạch – đẹp, thân thiện với môi trường.

Các hạng mục trọng điểm sẽ được đầu tư gồm nâng cấp 9 tuyến đường nội bộ, xây dựng bãi đỗ xe tập trung, hệ thống chiếu sáng, điện, cấp thoát nước, biển chỉ dẫn và camera giám sát. Đề án cũng chú trọng xây dựng không gian cộng đồng, chỉnh trang đường làng ngõ xóm, bổ sung các công trình điểm nhấn như “Con đường lửa” trải nghiệm nung gốm, khu triển lãm trưng bày sản phẩm, thùng rác gốm, quán nước truyền thống và tác phẩm mỹ thuật công cộng.

Tổng mức đầu tư của đề án dự kiến khoảng 455,578 tỷ đồng, huy động từ ngân sách nhà nước, xã hội hoá và lợi nhuận tái đầu tư. Về quản lý, sẽ thành lập Hội đồng quản lý cộng đồng gồm 9 thành viên, trong đó có đại diện UBND xã, MTTQ, doanh nghiệp và các tổ chức liên quan, đồng thời UBND xã sẽ phối hợp lựa chọn đơn vị có chuyên môn vận hành. Đề án cũng kiến nghị mở rộng tuyến đường Bát Tràng – Bắc Hưng Hải, huy động vốn xã hội hoá để phát triển cây xanh và xây dựng bãi đỗ xe tập trung, đồng thời phối hợp với các cơ quan Trung ương và thành phố trong thẩm định, phê duyệt.

Tại cuộc họp, Giám đốc Sở Văn hoá và Thể thao Hà Nội Bạch Liên Hương nhận định đề án được xây dựng công phu, có cơ sở dựa trên ba nhóm di sản chính: di sản phi vật thể (lễ hội, nghề gốm cổ, nghề gốm), di sản vật thể (đình, đền, chùa, miếu…) và nhóm công trình kiến trúc với 11 công trình tiêu biểu. Theo lãnh đạo Sở, cần phát huy đồng thời cả ba nhóm di sản để xây dựng không gian vừa mang tính văn hoá, vừa có giá trị thương mại.

Đại diện Sở Nông nghiệp và Môi trường đánh giá, Bát Tràng có điều kiện thuận lợi để thí điểm mô hình vùng phát thải thấp, bởi các cơ sở sản xuất đã chuyển sang dùng điện thay cho lò than, không còn phát sinh khí thải lớn. Đại diện Sở cho rằng, nếu kết hợp khai thác tuyến đường sông và sử dụng xe điện trung chuyển sẽ giảm đáng kể ô nhiễm, đồng thời tạo trải nghiệm du lịch thân thiện. Tuy nhiên, yêu cầu cấp bách là đầu tư hệ thống xử lý nước thải tập trung đạt chuẩn, nếu không sẽ ảnh hưởng đến sự phát triển lâu dài của làng nghề.

Một số chuyên gia cũng góp ý đề án cần bổ sung chiến lược hợp tác quốc tế, tận dụng danh hiệu thành viên Hội đồng Thủ công Thế giới để mở rộng hợp tác truyền thông, quảng bá du lịch, đào tạo và thiết kế sáng tạo. Đây được coi là yếu tố quan trọng giúp Bát Tràng hội nhập sâu rộng và nâng tầm giá trị làng nghề trên trường quốc tế.

Phát biểu tại cuộc họp, Phó Chủ tịch Thường trực UBND TP Hà Nội Lê Hồng Sơn nhấn mạnh, đề án phải dựa trên nền tảng pháp lý vững chắc, trong đó Luật Thủ đô là khung pháp lý đặc thù cần được ưu tiên áp dụng. Lãnh đạo Thành phố yêu cầu, đề án phải có kịch bản phát triển rõ ràng, tránh tình trạng thay đổi tuỳ hứng. “Đường nội bộ của Bát Tràng phải là đường văn hoá, giữ được lối lát gạch nghiêng truyền thống, không bê tông hoá. Bãi đỗ xe cần được quy hoạch lâu dài, bài bản. Quan trọng hơn, vấn đề môi trường, đặc biệt là xử lý nước thải, phải được giải quyết dứt điểm”, ông Lê Hồng Sơn nhấn mạnh.

Bên cạnh đó, Phó Chủ tịch Thường trực UBND Thành phố Lê Hồng Sơn cho rằng, cần phát triển giao thông xanh, hạn chế phương tiện cá nhân, đồng thời quy hoạch thêm không gian xanh để nâng cao chất lượng môi trường và trải nghiệm du lịch…

Về lâu dài, ông Lê Hồng Sơn đề nghị mạnh dạn ứng dụng công nghệ số trong quản lý và quảng bá. Việc áp dụng công nghệ mới được coi là hướng đi vừa phục vụ trước mắt, vừa tạo nền tảng phát triển lâu dài cho Bát Tràng…