Bệ phóng để công nghiệp hỗ trợ tái cấu trúc trong chuyển dịch chuỗi cung ứng

 Cơ hội xen thách thức

Dù đa số DN công nghiệp hỗ trợ Việt vẫn đang dừng lại ở vai trò gia công, chưa làm chủ công nghệ lõi, hay phát triển thương hiệu riêng... nhưng cũng đã có nhiều đóng góp vào phát triển kinh tế - xã hội. Giám đốc Thương mại RX Tradex Vietnam Trần Hồng Quân nhận định, trong bối cảnh địa chính trị và công nghệ toàn cầu liên tục biến động, ngành cơ khí – chế tạo Việt Nam ngày càng khẳng định vai trò trụ cột chiến lược, đóng góp quan trọng cho tiến trình công nghiệp hóa – hiện đại hóa đất nước. Không chỉ là nền tảng cho nhiều ngành sản xuất, cơ khí – chế tạo còn là động lực tăng trưởng dài hạn, thúc đẩy thương mại, xuất khẩu và chuyển giao công nghệ. Hiện nay, khu vực chế biến – chế tạo đang tạo ra giá trị gia tăng lớn nhất trong cơ cấu công nghiệp và GDP quốc gia.

Số liệu từ Tổng cục Thống kê cho thấy, chỉ số sản xuất toàn ngành công nghiệp 6 tháng năm 2025 tăng 9,2% so với cùng kỳ, trong đó ngành chế biến – chế tạo tiếp tục dẫn đầu với tốc độ phục hồi mạnh mẽ, cùng làn sóng đầu tư máy móc và mở rộng xuất khẩu. Đặc biệt, lĩnh vực này thu hút hơn 12 tỷ USD FDI trong 6 tháng, chiếm 55,6% tổng vốn đăng ký, cho thấy sức hút mạnh mẽ từ chuỗi giá trị sản xuất tại Việt Nam.

Trong bối cảnh địa chính trị và công nghệ toàn cầu biến động, Việt Nam đang từng bước chuyển mình từ “công xưởng sản xuất” trở thành trung tâm sáng tạo công nghệ cao của khu vực. Với kim ngạch xuất khẩu điện tử đạt 134,5 tỷ USD năm 2024 và xu hướng tăng trưởng mạnh trong 2025, cùng sự hiện diện ngày càng lớn của các trung tâm R&D như Qualcomm, NVIDIA và chiến lược phát triển bán dẫn đến 2030, Việt Nam đang trở thành điểm đến ưu tiên của các tập đoàn công nghệ toàn cầu...

Song song đó, hàng loạt dự án đầu tư công quy mô lớn đang được triển khai mạnh mẽ trên khắp cả nước như dự án đường cao tốc Bắc – Nam phía Đông dài hơn 2.063km và tổng mức đầu dự kiến lên tới 310.000 tỷ đồng, đang trong giai đoạn hoàn thiện nhiều đoạn tuyến trọng điểm, kết nối từ Bắc vào Nam. Cũng như dự án Cảng Hàng không quốc tế Long Thành, được đánh giá là một trong những dự án hạ tầng hàng không lớn nhất Đông Nam Á cũng đang được đẩy nhanh tiến độ. Với công suất thiết kế 25 triệu hành khách mỗi năm, sân bay sẽ trở thành trung tâm trung chuyển quan trọng, gia tăng khả năng giao thương và năng lực logistics... Những dự án này tạo cú huých lớn về nhu cầu thiết bị, máy móc, giải pháp gia công, tự động hóa và cơ khí chính xác.

Tuy nhiên, bên cạnh cơ hội là những thách thức ngày càng gia tăng. Mới đây, Mỹ – thị trường xuất khẩu lớn nhất và là đối tác thương mại lớn thứ 2 của Việt Nam đã áp mức thuế 20% với một số mặt hàng, cùng mức 40% cho sản phẩm bị nghi ngờ trung chuyển từ nước thứ ba. Điều này khiến nhiều DN đối mặt với chi phí tăng cao, áp lực minh bạch nguồn gốc và rủi ro mất đơn hàng. Cùng lúc, các FTA thế hệ mới ngày càng siết chặt tiêu chuẩn xuất xứ, chất lượng và quản trị bền vững. 

Đồng quan điểm, Phó Chủ tịch, Tổng Thư ký Hiệp hội CNHT Việt Nam (VASI) Trương Thị Chí Bình cho hay, thuế đối ứng của Mỹ tác động trực tiếp đến ngành điện tử do chi phí tăng cao, nguy cơ mất đơn hàng; dệt may và da giày khó cạnh tranh; gỗ và nội thất chi phí tăng trong khi nhu cầu giảm. Ngoài ra, tác động đến đầu tư chuyển dịch việc làm và chuỗi cung ứng, ảnh hưởng đến công nghiệp hỗ trợ (CNHT), logistics, tài chính do thuế suất và chi phí tăng cao...

Chính sách khơi thông nguồn lực

Từ thực tế, bà Trương Thị Chí Bình đưa gia giải pháp, các DN phải tăng cường kiểm soát xuất xứ, kiểm soát chặt chẽ nguồn gốc sản phẩm, thuế chống phá thép; nâng cao năng lực nội tại bằng cách cải thiện sản xuất trong nước và khả năng cạnh tranh; đàm phán và đối thoại để tăng cường nhập khẩu từ Mỹ; đa dạng hóa thị trường EU, Nhật Bản, Hàn Quốc, ASEAN, thị trường mới nổi... Cũng như đòi hỏi DN chuẩn hóa công nghệ và đầu tư vào nguồn nhân lực.

"Trước bối cảnh này, DN CNHT Việt Nam không chỉ cần nâng cấp máy móc, mà còn phải chuẩn hóa toàn bộ quy trình sản xuất, minh bạch chuỗi cung ứng và nâng tầm năng lực quản trị theo chuẩn quốc tế cũng như chính sách ban hành" - ông Trần Hồng Quân nói.

Nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh cho DN Việt, Chính phủ vừa ban hành Nghị định 205/2025/NĐ-CP, có hiệu lực từ 1/9, nhằm mở rộng chính sách ưu đãi dành cho CNHT. Văn bản mới sửa đổi, bổ sung một số nội dung trong Nghị định 111/2015, được đánh giá là bước điều chỉnh quan trọng sau gần một thập kỷ, giúp khơi thông nguồn lực cho DN trong nước tham gia sâu hơn vào chuỗi cung ứng toàn cầu.

Theo đó, các DN sản xuất sản phẩm CNHT có thể được hỗ trợ tối đa 70% chi phí cho các hoạt động phát triển thị trường như đăng ký thương hiệu, tham gia triển lãm, tư vấn M&A và hợp tác để trở thành nhà cung ứng trong chuỗi công nghiệp.

Lĩnh vực chuyển giao công nghệ cũng được mở rộng hỗ trợ, với mức tối đa 50% chi phí đầu tư máy móc, thiết bị và 70% chi phí đào tạo nhân lực, nâng cao năng lực vận hành. DN đồng thời được tạo điều kiện tiếp cận các nguồn vốn từ Quỹ đổi mới công nghệ quốc gia, Quỹ phát triển khoa học và công nghệ quốc gia, cùng các chương trình hỗ trợ công nghệ cao.

Với nhóm dự án nghiên cứu và phát triển (R&D), cơ sở xây dựng trung tâm nghiên cứu được miễn, giảm tiền thuê đất theo quy định của Luật Đất đai, đồng thời được hỗ trợ đầu tư trang thiết bị thông qua Chương trình phát triển CNHT.

Điểm mới đáng chú ý trong nghị định lần này là mở rộng ưu đãi về môi trường, pháp lý và kiểm định chất lượng. Cụ thể, DN có thể được hỗ trợ tối đa 50% chi phí kiểm nghiệm sản phẩm, đo lường - hiệu chuẩn thiết bị, đăng ký sở hữu trí tuệ, mã số mã vạch.... Các khu CNHT cũng được áp dụng chính sách ưu đãi môi trường theo quy định hiện hành. DN nhỏ và vừa thuộc lĩnh vực này được hưởng hỗ trợ pháp lý theo Luật Hỗ trợ DN nhỏ và vừa.

Về chính sách đầu tư, các dự án sản xuất sản phẩm CNHT tiếp tục được hưởng các quyền lợi như ưu đãi thuê đất, thuê mặt nước, miễn - giảm thuế và các hình thức khuyến khích đầu tư khác theo pháp luật hiện hành.