Vẫn còn 4.250 xe hàng chờ thông quan
Theo báo cáo tổng hợp của Bộ Công Thương, tổng số phương tiện đang chờ ở các cửa khẩu biên giới Việt Nam - Trung Quốc đến ngày 3/1/2022 là 4.250 xe, nhiều nhất ở Lạng Sơn (2.558 xe) và Quảng Ninh (1.388 xe)…
Theo Thứ trưởng Bộ Công Thương Trần Quốc Khánh, tình trạng ùn tắc như hiện nay là do Trung Quốc kiên trì với chiến lược “Zero Covid” và có biện pháp kiểm soát, phòng chống dịch ở các cửa khẩu khiến xảy ra tình trạng ùn tắc.
Bên cạnh đó, trong quá trình lưu thông qua cửa khẩu sang Trung Quốc, một số công dân Việt Nam và hàng hóa qua kiểm tra phát hiện SARS-CoV-2 nên phía Trung Quốc đã siết chặt hơn các biện pháp kiểm soát, khử khuẩn xe và hàng, phải trung chuyển lái xe ở cửa khẩu... khiến tốn nhiều thời gian, gây ùn ứ.
“Nguyên nhân trực tiếp và chủ yếu dẫn đến hiện tượng ùn tắc hàng hóa là do phía Trung Quốc dừng hoàn toàn hoạt động thông quan tại gần như tất cả cửa khẩu, trong đó có những cửa khẩu quan trọng, lượng hàng hóa xuất khẩu thông thường rất lớn như Kim Thành (Lào Cai), Tân Thanh (Lạng Sơn) và Móng Cái (Quảng Ninh). Với những cửa khẩu còn tạm thời mở cửa (như Hữu Nghị, Chi Ma, Hoành Mô), quy trình giao nhận hàng hóa được siết rất chặt để kiểm soát nguy cơ dịch bệnh, dẫn đến ùn tắc trên diện rộng” - Thứ trưởng Trần Quốc Khánh lý giải.
Về nguyên nhân chủ quan, theo thứ trưởng Trần Quốc Khánh, đây là những điểm yếu cố hữu của sản xuất và xuất khẩu nông sản nước ta trong thời gian qua. Đó là sản xuất nông nghiệp không theo tín hiệu, nhu cầu thị trường, xuất khẩu chủ yếu theo hình thức trao đổi cư dân (tiểu ngạch), không xuất khẩu chính ngạch vào Trung Quốc…
Thống kê cho thấy trong số hàng hóa đang ùn tắc tại biên giới phía Bắc, lượng hàng chờ xuất khẩu theo hình thức tiểu ngạch lớn hơn nhiều so với lượng hàng chờ xuất khẩu theo hình thức chính ngạch qua cửa khẩu quốc tế. Việc không đủ điều kiện để xuất chính ngạch cũng giải thích vì sao các hình thức vận chuyển khác như đường biển, đường sắt rất thuận lợi nhưng rất ít thương nhân Việt Nam có thể tận dụng được.
Mặt khác, cơ sở hạ tầng (bao gồm hạ tầng thương mại, logistics) cửa khẩu biên giới đường bộ chưa được đầu tư nâng cấp theo kịp nhu cầu và quy mô thương mại song phương.
Nỗ lực vào cuộc tháo gỡ khó khăn
Bộ Công Thương đã tổ chức các đoàn công tác tại những tỉnh biên giới phía Bắc để nắm tình hình và phối hợp với các cơ quan có liên quan điều tiết hàng hóa đưa lên các cửa khẩu; khuyến cáo và đề nghị địa phương, hiệp hội, doanh nghiệp khẩn trương có các biện pháp điều chỉnh, giãn tiến độ đưa hàng lên biên giới, giảm áp lực cho các cửa khẩu.
Gần đây nhất, ngày 28 và ngày 29/12/2021, Bộ Công Thương đã có đoàn công tác làm việc với các tỉnh Quảng Ninh và Lạng Sơn để nắm bắt tình hình thực tế, trao đổi, bàn các giải pháp tháo gỡ khó khăn, khắc phục và giải quyết tình trạng ùn tắc, tạo thuận lợi cho hoạt động xuất nhập khẩu, thông quan hàng hóa tại các cửa khẩu biên giới phía Bắc.
Mới đây, ngày 31/12/2021, Bộ Công Thương đã tổ chức cuộc hội đàm trực tuyến với Giám đốc Sở Thương mại Quảng Tây, Trung Quốc. Cuộc hội đàm còn có sự tham dự của đại diện sở ngành, cơ quan liên quan của các địa phương hai bên. Tại cuộc hội đàm, Bộ Công Thương đã đề xuất các nội dung như: Khôi phục thông quan hàng hóa tại các cửa khẩu đang tạm dừng, tăng thời gian thông quan tại các cửa khẩu biên giới của Quảng Tây; Thống nhất phương án sử dụng lái xe chuyên trách mỗi bên, đồng ý cho thí điểm đưa lao động đã tiêm đủ 2 mũi vaccine phòng Covid-19 tại các địa phương biên giới Việt Nam sang làm việc tại khu vực cửa khẩu phía Trung Quốc; Phối hợp khuyến khích các DN 2 bên thực hiện thông quan qua các cửa khẩu đường sắt; Tiếp tục tạo thuận lợi thông quan cho các mặt hàng trái cây của Việt Nam, trong đó có thanh long; Rà soát, hoàn thiện quy trình giao nhận hàng hóa xuất nhập khẩu đảm bảo phòng dịch và tạo thuận lợi thông quan.
Bên cạnh đó, Bộ Công Thương cũng thường xuyên thông tin về tình hình, diễn biến giao nhận, thông quan hàng hóa tại cửa khẩu và vấn đề liên quan, qua đó kịp thời phối hợp với cơ quan liên quan xử lý những vấn đề phát sinh. Khuyến cáo tới các địa phương, hiệp hội, DN chuyển nhanh, chuyển mạnh hoạt động xuất khẩu hàng hóa sang thị trường Trung Quốc theo hình thức chính ngạch.
Giải pháp căn cơ
Thứ trưởng Trần Quốc Khánh đề xuất, UBND các tỉnh sản xuất nông sản lớn cần phối hợp chặt chẽ với Bộ Công Thương và Bộ NN&PTNT triển khai đồng bộ, quyết liệt các giải pháp để nâng tầm nông sản Việt, từ đó đa dạng hóa thị trường, đa dạng hóa phương thức vận chuyển, giảm dần sự phụ thuộc vào thị trường Trung Quốc cũng như sự phụ thuộc vào hình thức xuất khẩu tiểu ngạch.
Các giải pháp quan trọng nhất bao gồm: Giảm sản xuất tự phát, tăng sản xuất theo tín hiệu thị trường và theo đơn đặt hàng; nâng cao và kiểm soát chặt chẽ chất lượng nông sản, thuỷ sản, đáp ứng sự trông đợi của người tiêu dùng trong nước và ngoài nước; phổ biến và hướng dẫn các hộ nông dân về phương thức sản xuất, nuôi trồng, đóng gói, chế biến... để đáp ứng tiêu chuẩn của từng nước, từng khu vực nhập khẩu; đẩy mạnh việc đăng ký vùng trồng cũng như công tác truy xuất nguồn gốc để tạo điều kiện cho xuất khẩu chính ngạch và giảm thời gian thông quan hàng hóa.
Đặc biệt các địa phương cần tìm hiểu mô hình kết nối sớm để tiêu thụ nông sản sang Trung Quốc của các tỉnh Bắc Giang, Hải Dương để chủ động áp dụng tại tỉnh mình, qua đó vừa hỗ trợ tiêu thụ nông sản cho dân, vừa giúp giảm bớt tình trạng ùn ứ tại các tỉnh biên giới khi vào vụ thu hoạch.
Về phía Bộ NN&PTNT, cần tích cực đẩy nhanh tiến độ đàm phán về quản lý chất lượng để tăng thêm số lượng trái cây được chính thức xuất khẩu vào Trung Quốc cũng như các thị trường khác; đẩy nhanh đàm phán các Nghị định thư cần thiết với Trung Quốc để giảm tỷ lệ nông sản Việt Nam phải qua kiểm tra khi xuất khẩu vào Trung Quốc; nâng cao chất lượng sản phẩm, nâng cao năng lực cạnh tranh của ngành và các sản phẩm, khai thác hiệu quả tối đa 17 hiệp định thương mại tự do mà Việt Nam đã tham gia ký kết.
Với vai trò quản lý, Bộ Công Thương sẽ chủ trì, phối hợp với Bộ NN&PTNT xây dựng Cẩm nang xuất khẩu chính ngạch để hỗ trợ thương nhân chuyển nhanh, chuyển mạnh hoạt động xuất khẩu sang Trung Quốc theo hình thức chính ngạch, trong đó lưu ý việc tận dụng các phương thức vận tải khác như đường biển, đường sắt.
Cùng với đó, Bộ Công Thương chủ trì, phối hợp với Bộ Tài chính xem xét lại hình thức trao đổi cư dân biên giới ở cả 2 chiều xuất khẩu và nhập khẩu. Kiên quyết đưa hình thức trao đổi cư dân về đúng với bản chất của trao đổi cư dân; nghiên cứu giảm định mức và tần suất miễn thuế cho trao đổi cư dân để từng bước hướng các thương nhân chuyển sang hoạt động chính ngạch, mua bán theo hợp đồng.
Đối với các tỉnh biên giới chú trọng công tác quy hoạch, đầu tư hạ tầng logistics, đặc biệt là mở rộng, tăng diện tích các kho bãi, địa điểm tập kết cho hàng hóa và phương tiện vận tải hàng hóa làm thủ tục thông quan thuận lợi; hạn chế bố trí các khu tập kết hàng hóa, phương tiện quá gần cửa khẩu khiến khó mở rộng và khó điều tiết, phân luồng khi lượng hàng và phương tiện tăng cao.
