Bỏ tỷ lệ 40% học sinh THCS vào trường nghề: càng sớm càng tốt

Tỷ lệ 40% là cứng nhắc

Đến năm 2025, phấn đấu có ít nhất 40% học sinh tốt nghiệp THCS vào trường nghề và tiếp tục học tập tại các cơ sở giáo dục nghề nghiệp đào tạo trình độ sơ cấp, trung cấp là mục tiêu được đặt ra tại Quyết định số 522/QĐ-TTg ngày 14/5/2018 của Chính phủ phê duyệt Đề án “Giáo dục hướng nghiệp và định hướng phân luồng học sinh trong giáo dục phổ thông giai đoạn 2018 - 2025”.

Qua gần 8 năm thực hiện, mục tiêu tại Đề án nêu trên bộc lộ nhiều hạn chế và bất cập, gây tác động không nhỏ đến đời sống Nhân dân, cũng như chất lượng nguồn nhân lực của đất nước. Điển hình là kỳ thi lớp 10 tại các địa phương trên cả nước, nhất là các TP lớn như Hà Nội, TP Hồ Chí Minh nơi có mật độ dân số đông đúc hơn hẳn. Trường THPT công lập thiếu, tốc độ gia tăng dân số nhanh, trong khi đó, tỷ lệ 40% học sinh tốt nghiệp THCS sẽ học trường nghề đã phần nào làm giảm công bằng cùng việc xuất hiện nhiều hiện tượng tiêu cực trong giáo dục bởi hàng năm, vẫn còn tình trạng học sinh có học lực chưa tốt được “tư vấn” không thi lớp 10 mà nộp hồ sơ vào trường nghề hoặc tìm mọi cách cấm cản việc tham dự kỳ thi lớp 10 công lập đối với nhóm học sinh có năng lực học tập chưa tốt. Hệ lụy hơn nữa, từng có không ít học sinh bỏ nhà hoặc tự tử vì không đỗ lớp 10 công lập.

Chỉ tiêu phân luồng học sinh sau THCS đã được các địa phương làm cơ sở để xây dựng hệ thống trường công lập. Đơn cử tại Hà Nội, hàng năm, tỷ lệ tuyển sinh vào lớp 10 luôn đạt trên 60% và năm học 2025 – 2026, con số này được nâng lên 64% - tuy là sự cố gắng rất lớn của cả hệ thống chính trị và ngành giáo dục nhưng vẫn chưa đáp ứng nhu cầu học tập của Nhân dân Thủ đô. Đa số người dân có con học hết lớp 9 đều mong muốn con được theo học bậc THPT ở trường công lập, sau đó sẽ thi đại học hoặc cao đẳng.

Đi thẳng vào vấn đề này, tại buổi chất vấn Bộ trưởng Bộ GD&ĐT Nguyễn Kim Sơn sáng 20/6, đại biểu Nguyễn Công Long (chuyên trách Ủy ban Pháp luật và Tư pháp của Quốc hội) kiến nghị ngành giáo dục cần xem xét lại chính sách phân luồng học sinh, bởi tỷ lệ 40% học sinh THCS đi học nghề khiến việc bảo đảm cho các em tiếp tục mơ ước học lên THPT rất khó vì không có đầy đủ trường lớp. Trong khi đó, kỷ nguyên số đặt nặng yêu cầu nâng cao chất lượng nguồn nhân lực và không thể có một nguồn nhân lực chất lượng cao dựa trên nền tảng là học sinh chỉ có mặt bằng học vấn THCS. “Nhiều năm nay, học sinh và phụ huynh luôn mong muốn con em sẽ học hết THPT nên việc phân luồng đang áp dụng là không hiệu quả. Ngành giáo dục nên lấy nền tảng THPT làm cơ sở phân luồng thay cho THCS để sớm chấm dứt sự kinh hoàng của hàng triệu phụ huynh và học sinh tại kỳ thi lớp 10…” - đại biểu Nguyễn Công Long kiến nghị.

Sớm kết thúc kỳ thi vào 10

Việc thi vào THPT từng được nhiều ĐBQH đưa ra tại kỳ họp cuối năm 2024. Phó trưởng đoàn ĐBQH tỉnh Vĩnh Phúc Nguyễn Văn Mạnh phân tích: "Thực tiễn cho thấy việc phân luồng 40% học sinh THCS đi học nghề và 60% tiếp tục học THPT công lập tạo ra áp lực rất lớn cho các kỳ thi tuyển sinh vào lớp 10 hàng năm. Chất lượng đào tạo nghề đối với học sinh tốt nghiệp THCS còn thấp và tỷ lệ có việc làm không cao...".

Còn Giám đốc Sở GD&ĐT Vĩnh Phúc Nguyễn Phú Sơn cho biết, tỉnh đã ban hành kế hoạch đến 2025 tỷ lệ phân luồng học sinh sau THCS đạt mức 50%. Thực tế, tỷ lệ học sinh tốt nghiệp THCS vào học tiếp cấp THPT của tỉnh đang giảm dần, từ khoảng 70% năm 2019 xuống còn khoảng 63% năm 2024 do chỉ tiêu vào lớp 10 công lập giảm. Điều này đã tạo áp lực rất lớn đối với xã hội trong kỳ thi tuyển sinh vào lớp 10 THPT. Trước bất cập đó, mới đây lãnh đạo tỉnh Vĩnh Phúc đã chỉ đạo Sở GD&ĐT tham mưu, đề xuất sửa một số nội dung liên quan kế hoạch, quyết định về tỷ lệ phân luồng học sinh sau tốt nghiệp THCS, theo hướng tăng cơ hội và chỉ tiêu tuyển sinh vào lớp 10 THPT công lập trên địa bàn.

Hiệu trưởng Trường Cao đẳng nghề Cơ điện Hà Nội Đồng Văn Ngọc bày tỏ, giáo dục nghề nghiệp cho người học là một nội dung rất quan trọng nhưng chưa hiệu quả vì lâu nay, cách triển khai định hướng, phân luồng trong trường học mang tính chất áp đặt, khô cứng theo hướng những em không học tốt mới đi học nghề. Cách thức phân luồng hiện nay cho thấy, việc tư vấn chọn ngành nghề để học không vì năng lực, sở thích của học sinh mà đó là con đường cuối cùng khi không thể thi vào lớp 10.

Trước chất vấn của đại biểu về vấn đề trên, Bộ trưởng Bộ GD&ĐT Nguyễn Kim Sơn thừa nhận, tỷ lệ phân luồng 40% học sinh THCS đi học nghề là do Bộ GD&ĐT xây dựng, tham mưu, trình Thủ tướng Chính phủ ban hành. Việc phân luồng theo tỷ lệ 40 - 60%, tức là 40% sau THCS sẽ vào trường nghề, còn lại vào THPT. Bộ GD&ĐT nhìn lại và thấy, hiện cách phân chia này rất cứng nhắc, thiếu căn cứ khoa học, thiếu thực tiễn. Khi kết thúc giai đoạn 2018 - 2025, Bộ GD&ĐT đang biên soạn đề xuất một nghị định khác thay thế vì việc hướng nghiệp phải thực chất, tự nguyện để bảo đảm làm sao học sinh có nguyện vọng đều được học bậc THPT.

Theo Hiệu trưởng Trường Cao đẳng nghề Cơ điện Hà Nội Đồng Văn Ngọc, việc điều chỉnh tỷ lệ học sinh vào trường nghề rất quan trọng nhưng quan trọng không kém là việc tuyên truyền cho học sinh, phụ huynh hiểu và lựa chọn hướng đi nào đúng đắn, phù hợp với năng lực, hoàn cảnh thực tế. “Công tác truyền thông làm sao để thay đổi nhận thức, tránh tình trạng bằng mọi giá lên THPT và vào đại học xong vẫn thất nghiệp trong khi nhiều em học nghề tốt nghiệp có việc làm với thu nhập khá tốt” - ông Đồng Văn Ngọc nói và cho rằng, cần phải nâng cao chất lượng giáo dục nghề nghiệp, làm tốt "đầu ra" để phụ huynh hiểu, học sinh vào trường nghề có thể vừa học nghề vừa học văn hóa cũng là một con đường tốt chứ không phải yếu kém, không biết học gì mới đi học nghề.

Chia sẻ về vấn đề này, TS Nguyễn Tùng Lâm - Phó Chủ tịch Hội Khoa học tâm lý giáo dục Việt Nam bày tỏ: Chương trình giáo dục phổ thông 2018 xác định, THCS là giai đoạn giáo dục cơ bản và THPT là giai đoạn định hướng nghề nghiệp. Tuy nhiên, nhu cầu tìm hiểu nghề nghiệp và lựa chọn nghề nào, thời điểm nào trong đời là quyền của học sinh. Thầy cô giáo, nhà trường nên cho học sinh tiếp cận, giới thiệu và trải nghiệm thực tế về các nghề để các em hiểu và lựa chọn. Các tỉnh, TP có trách nhiệm tạo điều kiện về cơ sở vật chất, trường lớp để học sinh theo đuổi việc học của mình một cách tốt nhất.

Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn cũng cho hay, các nước đều định hướng phổ cập đối với THPT và không còn lấy THCS làm chuẩn. Hiện Bộ GD&ĐT đề xuất sửa 3 luật, gồm Luật Giáo dục, Luật Giáo dục nghề nghiệp và Luật Giáo dục đại học. Bộ hướng đến hệ thống liên thông giữa giáo dục phổ thông, dạy nghề và đại học đồng bộ, nhịp nhàng để sự phân luồng từ bên trong theo hướng tự nguyện, đáp ứng yêu cầu của giai đoạn mới.