BRICS dùng vàng đẩy nhanh tiến trình phi USD hóa?

Dẫn đầu toàn cầu về lượng vàng nắm giữ

Các sáng kiến của Hội đồng Vàng Thế giới (World Gold Council) cho biết các ngân hàng T.Ư đã mua hơn 1.000 tấn vàng mỗi năm trong giai đoạn 2022 - 2024. Giai đoạn mua vào quy mô lớn này được ghi nhận là chuỗi mua liên tục dài nhất trong thời hiện đại, phản ánh nhiều thay đổi chiến lược then chốt trong chính sách tiền tệ.

Tổng sản lượng của BRICS và các quốc gia liên kết, bao gồm Trung Quốc, Nga, Brazil, Nam Phi, Kazakhstan, Iran và cả Uzbekistan, hiện chiếm khoảng 50% sản lượng vàng toàn cầu.

Thông qua nhiều kênh sản xuất chủ chốt và các chính sách dự trữ chiến lược, tỷ trọng mua vàng của các ngân hàng T.Ư thuộc nhóm này cũng vượt 50% trong giai đoạn 2020 - 2024. Sự dịch chuyển này đang chuyển quyền lực tài chính từ các kho dự trữ truyền thống ở phương Tây sang châu Á và khu vực Á-Âu. Trên nhiều thị trường hàng hóa thiết yếu, sự chuyển đổi này đã làm thay đổi sâu sắc động lực giao dịch kim loại quý.

Tổng dự trữ vàng của BRICS hiện vượt 6.000 tấn, trong đó Nga dẫn đầu với 2.336 tấn, tiếp theo là Trung Quốc với 2.298 tấn và Ấn Độ với 880 tấn. Những khoản nắm giữ lớn này đã tạo ra ảnh hưởng chưa từng có đối với thị trường vật chất thông qua việc kiểm soát nguồn cung vàng toàn cầu.

Gần đây, Brazil đã bổ sung 16 tấn vàng vào tháng 9/2025 - một động thái đáng chú ý vì đây là lần mua đầu tiên kể từ năm 2021. Việc tích lũy mang tính chiến lược này đang tăng tốc trên nhiều khu vực kinh tế quan trọng, nâng tổng dự trữ của Brazil lên 145,1 tấn.

Các thành viên thị trường hiện theo dõi sát sao chiến lược của khối. Frank Giustra, nhà đầu tư khai khoáng hàng đầu Canada, phát biểu tại Hội nghị Thượng đỉnh Kim loại quý ở Beaver Creek, Colorado: “Giờ đây, dù khó tin, chúng ta đang bước vào kỷ nguyên tiền tệ cứng. Nếu bạn sở hữu vàng giấy, bạn không sở hữu vàng thật. Khi khủng hoảng xảy ra, vàng đó sẽ không còn ở đó.”

Xây dựng các hệ thống thay thế

BRICS từ bỏ USD để chuyển sang vàng như một phần của chiến lược phi USD hóa toàn diện, nhằm xây dựng các nền tảng định giá và hệ thống thanh toán độc lập. Thông qua nhiều sáng kiến hạ tầng tài chính quốc tế lớn, khối này đã ra mắt bản mẫu hoạt động của “Unit” - một công cụ tiền tệ được bảo chứng bằng vàng của BRICS, kết hợp 40% vàng vật chất và 60% tiền tệ quốc gia của các nước BRICS. Chương trình thí điểm phát hành 100 Unit vào ngày 31/10, mỗi Unit được neo giá với 1 gram vàng, thể hiện nhiều đổi mới quan trọng về công nghệ và tiền tệ.

Những lo ngại về độ tin cậy của đồng USD và rủi ro trừng phạt đang thúc đẩy việc chuyển sang đồng tiền BRICS được bảo chứng bằng vàng. Chuyên gia kinh tế Yevgeny Biryukov nói với truyền thông Nga ngày 13/12, giải thích lý do của các bước đi này: “Đối với các nước BRICS, vàng là công cụ bảo vệ trước rủi ro trừng phạt, là phản ứng trước sự thiếu tin cậy của các đối tác truyền thống, và là tài sản thực với lịch sử được thừa nhận qua hàng nghìn năm.”

Dự trữ vàng của BRICS tiếp tục tăng đều và chưa có dấu hiệu chững lại, ngay cả khi giá vàng đạt mức cao kỷ lục với ngưỡng xoay quanh 4.000 USD/ounce, song các ngân hàng T.Ư nội khối vẫn tiếp tục mua vào trên nhiều thị trường lớn.

Mối quan tâm đến vàng như một tài sản phòng vệ hiện nay gắn liền trực tiếp với những lo ngại của nhà đầu tư và các quốc gia về đồng USD cũng như độ tin cậy của hạ tầng tài chính Mỹ. Thông qua nhiều cơ chế định giá quan trọng, chiến lược kiểm soát nguồn cung vàng toàn cầu của khối bao gồm việc tạo ra một chuẩn giá “BRICS Gold Price” (Giá vàng BRICS) độc lập, có thể thách thức các hệ thống định giá hiện do USD chi phối.

Chiến lược kép

Chiến lược kép gồm sản xuất quy mô lớn song song với tích lũy dự trữ chiến lược đã đưa BRICS trở thành vừa là nhà cung cấp quan trọng, vừa là lực lượng có ảnh hưởng lớn trên thị trường vàng vật chất. Song song với đó, hiện Nga và Trung Quốc thanh toán gần như toàn bộ thương mại song phương bằng đồng nhân dân tệ và ruble.

Theo phân tích chuyên sâu gần đây của bne IntelliNews về quá trình “phi USD hóa”, các quốc gia khu vực Nam Bán cầu từ lâu đã không hài lòng với sự thống trị của đồng USD trong thương mại toàn cầu, yếu tố mang lại cho Mỹ một đòn bẩy địa chính trị mạnh mẽ. Tuy nhiên, các thống đốc ngân hàng T.Ư trên toàn thế giới thực sự bị sốc sau khi các lệnh trừng phạt loại Nga khỏi hệ thống SWIFT được áp đặt chỉ vài ngày sau khi Moscow mở chiến dịch quân sự tại Ukraine vào tháng 2/2022, đe dọa khả năng giao thương tự do của mọi quốc gia.

Kể từ đó, các nước đã ráo riết tìm kiếm giải pháp thay thế. Nhiều quốc gia đã chuyển sang thanh toán thương mại song phương bằng đồng tiền quốc gia. Đồng nội tệ các nước thành viên BRICS hiện cũng được sử dụng gần như trong toàn bộ giao dịch trong Liên minh Kinh tế Á - Âu.

Bằng việc kết hợp sản xuất quy mô lớn, tích lũy dự trữ chiến lược và phát triển các hệ thống tài chính dựa trên vàng, BRICS đang định hình lại ảnh hưởng tài chính toàn cầu, chuyển dịch quyền lực từ các kho dự trữ phương Tây sang châu Á và khu vực Á - Âu, đồng thời mở ra một Kỷ nguyên mới của ảnh hưởng chiến lược dựa trên các tài sản hữu hình..

Châu Âu đang chệch hướng?

Sự chuyển dịch âm thầm nhưng ngày càng rõ nét này diễn ra bất chấp những dự đoán sau sự sụp đổ của hệ thống Bretton Woods năm 1976 rằng vàng sẽ bị đẩy vào dĩ vãng, nhường chỗ cho tiền pháp định, tài sản kỹ thuật số hoặc các đồng tiền gắn với năng lượng. Trái lại, vàng vật chất đang ngày càng củng cố vị thế như nền tảng của chủ quyền tài chính và là tài sản bảo vệ chủ chốt của thế kỷ XXI.

Việc Đức kéo dài nhiều năm nhưng vẫn chưa thể hồi hương toàn bộ số vàng gửi tại Cục Dự trữ Liên bang New York và Ngân hàng T.Ư Anh là một ví dụ làm xói mòn niềm tin, cho thấy phương Tây chưa thực sự nhìn nhận đúng vai trò của vàng. Trong khi các nước G7 (ngoại trừ Canada) vẫn nắm giữ hơn 60% dự trữ dưới dạng vàng, thì các quốc gia BRICS đang nhanh chóng gia tăng lượng vàng nắm giữ, ngay cả khi các cường quốc phương Tây không có động thái phối hợp rõ ràng nhằm tăng dự trữ của mình.

Một ví dụ lịch sử điển hình là cựu Thủ tướng Anh Gordon Brown, người đã cho phép bán khoảng 395 tấn vàng dự trữ của Anh trong giai đoạn 1999 - 2002, tương đương gần một nửa lượng vàng của nước này vào thời điểm đó. Một số nhà phân tích cho rằng ông đã bán vàng gần đáy thị trường, lại công bố trước các cuộc đấu giá khiến giá càng bị ép xuống, qua đó khiến nước Anh mất đi hàng chục tỷ USD lợi nhuận tiềm năng khi giá vàng tăng mạnh trong những năm sau đó.

Nếu bán cùng lượng 395 tấn vàng ở thời điểm hiện nay, Anh có thể thu về khoảng 53 tỷ USD, so với chỉ khoảng 3,5 tỷ USD từ các cuộc đấu giá giai đoạn 1999 - 2002, chênh lệch vào khoảng 49 - 50 tỷ USD theo giá danh nghĩa.

Anh không phải là quốc gia duy nhất bán vàng vào thời điểm đó; nhiều nước phương Tây khác cũng làm điều tương tự. Năm 1999, 14 quốc gia eurozone cùng với Anh, Thụy Điển và Thụy Sĩ đã ký Thỏa thuận Washington về Vàng, nhằm giới hạn tổng lượng bán chính thức ở mức 2.000 tấn trong vòng 5 năm để tránh gây bất ổn thị trường.