Cấp thiết xây dựng khung pháp lý quản lý tiền số

Thủ tướng Phạm Minh Chính cũng đã giao Bộ Tài chính, Ngân hàng Nhà nước (NHNN) trình Chính phủ khung pháp lý quản lý tài sản số, tiền kỹ thuật số ngay trong tháng 3 này. Thông tin trên được các chuyên gia, nhà đầu tư trông đợi.

Việt Nam không thể đứng ngoài xu thế

Các loại tiền số như Bitcoin, Ethereum... được coi là tài sản ảo phổ biến. Hiện nay, tiền số - dù chưa được pháp luật Việt Nam công nhận và chưa có quy định pháp lý rõ ràng về phát hành, mua bán, trao đổi - vẫn đang tồn tại và phát triển sôi động.

Theo thống kê của Công ty Phân tích blockchain Chainalysis (Mỹ), Việt Nam đã có ba năm liên tiếp lọt vào top 5 quốc gia có mức độ tiếp nhận tiền số cao nhất thế giới, với dòng tài sản số chảy vào trong năm 2022 đạt 100 tỷ USD, năm 2023 đạt 120 tỷ USD và tiếp tục tăng trong năm 2024. Trong khi đó, Báo cáo từ cổng thanh toán tiền điện tử Tripple-A cho thấy, Việt Nam xếp thứ 2 thế giới về tỷ lệ người dân sở hữu tiền kỹ thuật số (tiền số), chỉ sau UAE.

Tình trạng không cấm nhưng không quản tiền số không chỉ lãng phí một khoản không nhỏ cho ngân sách, mà còn gây nhiều hệ lụy tiềm ẩn rủi ro cho người dân.

Theo Tổng Bí thư, Quốc hội và các cơ quan của Chính phủ cần sớm thể chế và cụ thể hóa để quản lý lĩnh vực này. Trong đó, cần nghiên cứu áp dụng cơ chế thử nghiệm có kiểm soát (sandbox) để thành lập sàn giao dịch cho tài sản số. Trong khi đó, các chuyên gia đánh giá, một khung pháp lý minh bạch, ổn định, không chỉ bảo vệ người dân, DN, mà còn giúp cơ quan quản lý Nhà nước chủ động kiểm soát rủi ro, gia tăng nguồn thu thuế, tránh để tiền số trôi nổi ngoài vòng pháp luật.

Sàn giao dịch tài sản số: cơ hội cho trung tâm tài chính quốc tế

Tại hội nghị với các DN nhỏ và vừa hôm 27/2, Thủ tướng Phạm Minh Chính cũng giao Bộ Tài chính, KH&CN xây dựng chính sách, quy định về tài sản số, cơ chế thử nghiệm có kiểm soát (sandbox). Chỉ thị số 05 về các giải pháp thúc đẩy tăng trưởng cả nước năm 2025 đạt 8% trở lên vừa được Thủ tướng ký ban hành, giao Bộ Tài chính và NHNN đề xuất, trình Chính phủ ngay trong tháng 3 này về khung pháp lý quản lý, thúc đẩy phát triển tài sản số, tiền kỹ thuật số.

Gần đây, trong dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về việc thành lập và đưa vào hoạt động của Trung tâm tài chính tại Việt Nam, các chính sách về tài sản mã hóa, thành lập sàn giao dịch chuyên biệt, giao dịch bằng tài sản mã hóa, tiền mã hóa trong Trung tâm tài chính… cũng đã được đề cập đến. Đó là dấu hiệu tích cực cho thấy các nhà làm chính sách đang từng bước có động thái để xây dựng nền tảng pháp lý quản lý tiền số.

Theo TS Đinh Thế Hiển - chuyên gia kinh tế, nếu đã phát triển kinh tế số thì tài sản số là chuyện cần được đề cập và quản lý. Chính phủ có thể cho phép một hoặc hai sàn giao dịch tiền mã hóa tập trung hàng đầu hoạt động tại các trung tâm tài chính. Các sàn giao dịch này phải tuân thủ các quy định và cung cấp thông tin cần thiết cho mục đích đánh giá và quản lý, như thông tin về các giao dịch và thông tin cho việc tính thuế. Đại diện Bộ Tài chính cho biết đã giao Ủy ban Chứng khoán Nhà nước (UBCKNN) chủ trì, phối hợp với các bộ, ngành nghiên cứu xây dựng quy chế quản lý tiền ảo, tài sản ảo. 

“Đến nay, UBCKNN đã lấy ý kiến của nhiều bộ, ngành. Tuy nhiên, ý kiến góp ý chưa làm rõ phương pháp nghiên cứu, cơ chế tiếp cận để xây dựng khung pháp luật về tiền ảo. UBCKNN liên hệ, trao đổi với một sàn giao dịch tiền ảo lớn trên thế giới có hơn 200 danh mục tiền ảo, tài sản ảo”- Thứ trưởng Bộ Tài chính Nguyễn Đức Chi cho biết. Bộ Tài chính lý giải, tiền ảo, tài sản ảo là lĩnh vực mới tại Việt Nam và tương đối nhạy cảm. Vì vậy, phương pháp nghiên cứu phải hết sức thận trọng. Bộ Tài chính cũng đề xuất Chính phủ cho phép thành lập tổ công tác liên ngành để xây dựng đề án quản lý tài sản ảo, tiền ảo.

Giám sát chặt chẽ thị trường tỷ USD

Câu chuyện về một vài cá nhân giàu lên sau khoảng thời gian ngắn rồi sớm rơi vào cảnh trắng tay vì biến động của tiền số không phải hiếm gặp. Anh T.H - một nhà đầu tư có kinh nghiệm, chia sẻ rằng đã từng mất 70% số tiền đầu tư vì tin tưởng vào khả năng kiếm lời nhanh. "Lúc đầu tôi nghĩ rằng đòn bẩy cao sẽ giúp tối đa hóa lợi nhuận, nhưng đó là một con dao hai lưỡi. Khi thị trường giảm mạnh, tiền của tôi cũng “bốc hơi” nhanh chóng" - anh T.H nói.

Với sự kiện Bitcoin và loạt tiền số trên thị trường đồng loạt giảm giá mạnh sau quyết định áp thuế mới của Tổng thống Donald Trump vào đầu tháng 2/2025, nhà đầu tư T.H cho biết, tình trạng hàng triệu nhà đầu tư bị thanh lý hợp đồng, với tổng giá trị thanh lý lên tới hàng tỷ USD trong một ngày sau sự kiện này là bình thường. Lý do là sàn giao dịch buộc phải đóng vị thế có đòn bẩy, khi nhà đầu tư thua lỗ quá lớn, bị mất một phần hoặc toàn bộ số tiền ký quỹ ban đầu, không đáp ứng các yêu cầu để duy trì lệnh.

Để mua bán được đồng coin, người đầu tư phải chuyển tiền Việt Nam sang loại tiền điện tử thường xuyên được người Việt dùng ở tiền số là USDT (đồng tiền mã hóa neo giá với đồng USD). Trên không gian mua bán P2P (thanh toán chuyển tiền trực tiếp giữa các cá nhân thông qua nền tảng kỹ thuật số hoặc ứng dụng di động) người mua tiền USDT sẽ lựa chọn "rổ" thương nhân đang sở hữu USDT để thỏa thuận mức giá giao dịch.

Đáng chú ý, cách giao dịch giữa người mua và bán trên sàn gần như dựa vào niềm tin, ít có sự kiểm soát của sàn.  Đầu tháng 2/2025, Công an TP Hà Nội đã bắt giữ 11 đối tượng trong đường dây lừa đảo chiếm đoạt tài sản bằng hình thức dụ dỗ, lôi kéo người dân đầu tư mua đồng "năng lượng MPX" để đào XFI của dự án CrossFi. Bước đầu xác định gần 2.000 người đã mắc bẫy đường dây lừa đảo, tổng số tiền là hơn 2.000 tỷ đồng.  Ngoài 500 tỷ đồng tài sản của nhóm đối tượng đã bị phong tỏa, công an TP Hà Nội đang tiếp tục xác minh số tiền các đối tượng đã chuyển ra nước ngoài.

Cuối năm 2024, tại chuyên án triệt phá đường dây lừa đảo tiền ảo do TikToker nổi tiếng Mr Pips Phó Đức Nam cầm đầu, cơ quan cảnh sát điều tra xác định có gần 3.000 người là bị hại. Quá trình phá án, công an đã thu giữ, phong tỏa nhiều tài sản của các đối tượng, ước tính hơn 5.200 tỷ đồng. Không chỉ những vụ việc trên, khi ngày càng nhiều người dùng tham gia các ứng dụng trực tuyến đã trở thành "mảnh đất màu mỡ" cho những kẻ lừa đảo đầu tư tài chính, tiền ảo vẫn xảy ra liên tiếp.

TS Phạm Nguyễn Anh Huy -Đại học RMIT cho rằng, việc thử nghiệm các sản phẩm và dịch vụ tài chính mới trong sandbox sẽ cung cấp dữ liệu và thông tin chi tiết thực tế, có thể giúp Việt Nam khai thác lợi ích của tài chính số; theo dõi chặt chẽ thị trường, xác định lỗ hổng tiềm ẩn và xây dựng các chính sách có mục tiêu. TS Phạm Đức Anh (Viện Nghiên cứu khoa học ngân hàng, Học viện Ngân hàng) đồng tình, việc thí điểm tiền số, tài sản số trong khuôn khổ sandbox sẽ hạn chế rủi ro và tạo môi trường thử nghiệm an toàn. Tuy nhiên, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa Bộ Tài chính, NHNN và các cơ quan liên quan để giám sát chặt chẽ các giao dịch, ngăn chặn việc sử dụng tài sản mã hóa cho các hoạt động bất hợp pháp.