Những ngày này, sắc xuân ngập tràn trên mọi nẻo đường của huyện đảo Lý Sơn (tỉnh Quảng Ngãi) như mong cầu và báo hiệu một năm mới an khang, hạnh phúc, đời sống người dân ngày càng no ấm, đủ đầy.
Đảo Lý Sơn có diện tích chỉ vỏn vẹn khoảng 10km2, nhưng mỗi mét vuông trên đảo đều thấm đẫm dấu ấn văn hóa của cha ông từ thuở đi giữ biển. Trong đó, nghi thức dựng cây nêu ngày Tết là phong tục có từ xa xưa của người dân Lý Sơn được lưu giữ đến ngày nay.
Theo ông Phạm Văn Ri- Trưởng tộc họ Phạm Văn Ảnh (huyện Lý Sơn), với người dân trên đảo, nghi thức dựng cây nêu trong mấy ngày Tết cổ truyền vừa mang ý nghĩa đuổi quỷ, trừ ma; vừa tỏ lòng biết ơn ông bà, tổ tiên, cầu mong một năm mới trời yên biển lặng, mùa màng tươi tốt, bội thu; đồng thời khẳng định chủ quyền biển đảo thiêng liêng của Tổ quốc.
Hàng năm, cứ vào dịp cuối năm âm lịch, ngày đưa ông Công, ông Táo về trời, các đình làng, dinh miếu, nhà thờ họ trên đảo phải dựng cây nêu, đây là tục xưa để lại.
Cây nêu được làm từ cây tre già, thân cao to, dài khoảng 6 - 7m, thân được sơn màu đỏ. Trước khi dựng nêu, trên ngọn cây nêu được gắn thêm đầu chim phụng, hoặc đầu cá chép được chạm khắc tinh xảo từ gỗ vông, cùng một lá cờ phướn trên đó viết các câu chữ cầu chúc năm mới an lành.
Nghi thức dựng cây nêu Tết được thực hiện vào tối 23 rạng ngày 24 tháng Chạp. Thời khắc đó, tất cả các dinh miếu, lăng thờ cá Ông, các nhà thờ họ trên đảo đều đồng loạt gióng trống, khua chiêng làm lễ dựng cây nêu để đón Tết.
Ông Trần Cường- Trưởng Ban Khánh tiết Đình làng An Vĩnh cho hay, lễ dựng nêu còn được người dân thường gọi là lễ trồng đu lên phướn. Theo sử sách của những vị tiền hiền để lại, đây là lễ nhất mộc, đại kỳ, thượng điểu nghinh Xuân, đón chào năm mới cầu cho một năm an khang thịnh vượng.
Trên cây nhất mộc đại kỳ có hình tượng con chim điểu, cá chép hóa rồng biểu tượng cho mùa Xuân. Đại kỳ, trước đây, thời vua Trần Hưng Đạo, lá cờ vuông gọi là cờ thần. Hiện nay, cờ đỏ sao vàng tượng trưng cho Tổ quốc Việt Nam được treo phía trên lá cờ phướn.
Trước khi dựng cây nêu, các cụ phải làm phép và nghi thức tẩy uế. Cây nêu phải được cất giữ ở những nơi trang trọng. Chiều 23 tháng Chạp, các bô lão trong làng sẽ mang cây nêu ra tiến hành các nghi thức tẩy uế, trang trí.
Đến khi thực hiện xong các nghi thức tế lễ, cây nêu được mang ra dựng với nhiều nghi thức đi kèm mang đầy tính tâm linh, với mong muốn Tết đến, Xuân về xóm làng được bình yên, làm ăn phát đạt. Ngoài ra, cờ Tổ quốc được treo trên cây nêu để khẳng định chủ quyền biển đảo của Tổ quốc ở Hoàng Sa - Trường Sa.
Khi cây nêu được dựng lên, các bô lão trong làng sẽ tiến hành các lễ tế cúng theo phong tục truyền thống với mâm cúng đủ đầy, trong đó không thể thiếu bánh ít lá gai và những sản vật được ngư dân khai thác ở Hoàng Sa - Trường Sa.
Đây là dịp để các thế hệ con cháu, họ tộc trên đảo tưởng nhớ bậc tiền nhân có công khai khẩn vùng đất đảo và tri ân cha ông còn nằm lại nơi Hoàng Sa đất mẹ, vì chủ quyền biển đảo thiêng liêng của Tổ quốc.
Nhiều năm nghiên cứu về các nghi lễ xa xưa ở Lý Sơn, ông Nguyễn Đăng Vũ- nguyên Giám đốc Sở Văn hóa - Thể thao và Du lịch Quảng Ngãi cho rằng, nghi thức dựng cây nêu đón Tết của cư dân đảo Lý Sơn tồn tại hàng trăm năm nay.
Cây nêu ở Lý Sơn mang những nét đặc trưng riêng so với các vùng miền khác, thể hiện ước vọng của người dân Lý Sơn về một năm mưa thuận, gió hòa, mùa màng bội thu, tôm cá đầy khoang. Cờ Tổ quốc được treo cùng thể hiện ý chí bảo vệ chủ quyền đối với quần đảo Hoàng Sa, Trường Sa.
“Dụng ý của việc dựng cây nêu là để trừ ma, diệt quỷ, cầu mong thần linh và tổ tiên phù hộ năm mới mưa thuận gió hòa, thuận buồm xuôi gió, ngư dân vững tin vươn khơi bám biển, giữ chủ quyền. Chủ quyền là cái gốc và cây nêu như cầu mong sự che chở của tiền nhân"- ông Vũ nói.
