Sự ra đi đột ngột của ông (vào sáng 3/8) đã khiến người thân, đồng nghiệp và giới mộ điệu không khỏi bàng hoàng, xót xa. Ông rời xa cõi tạm, để lại những nỗi ưu tư của hơn 70 năm cuộc đời và những vai diễn, bộ phim sống mãi với thời gian…
Tuổi thơ nhiều nước mắt
“Dẫu biết không ai thoát được vòng sinh-lão-bệnh-tử, hơn nữa, những ngày gần đây, nghệ sĩ Bùi Cường phải nhập viện do một cơn tai biến nhưng tin anh vĩnh viễn ra đi vẫn khiến tôi cảm thấy bàng hoàng. Anh ra đi, để lại một khoảng trống quá lớn với anh em, đồng nghiệp,” nghệ sĩ nhân dân Minh Châu - người bạn, người em thân thiết của cố nghệ sĩ Bùi Cường chia sẻ.
Trong tâm thức nữ diễn viên Minh Châu, nghệ sĩ Bùi Cường là một người anh gần gũi, hóm hỉnh, luôn yêu đời và tràn đầy nhiệt huyết dù đã ở tuổi ngoài 70.
Trước khi “bén duyên” với phim trường, nghệ sĩ Bùi Cường từng tốt nghiệp Trung cấp Kỹ thuật Điện và từng làm việc tại Xí nghiệp điện Tam Quang (Hà Nội). Trong thời gian này, ông tham gia đội kịch công nhân TP.
Năm 25 tuổi, ông trúng tuyển lớp diễn viên khóa hai của Đại học Sân khấu Điện ảnh, là bạn học với những gương mặt “gạo cội” của điện ảnh Việt Nam sau này như: nghệ sĩ nhân dân Bùi Bài Bình, nghệ sĩ nhân dân Minh Châu, nghệ sĩ nhân dân Phương Thanh… Từ đây, ông đeo đẳng với sự nghiệp làm phim cho đến khi rời cõi tạm.
Diễn viên Bùi Bài Bình kể, nghệ sĩ Bùi Cường có một tuổi thơ kém may mắn, thiếu thốn tình cảm cha mẹ từ nhỏ (cha đi bộ đội và hy sinh khi anh còn trong bụng mẹ. Người mẹ đáng thương dằn lòng gửi anh sang gia đình khác nuôi dưỡng vì sợ định mệnh nghiệt ngã như lời phán của một ông thầy bói rằng, tuổi hai mẹ con khắc nhau, nếu sống gần mẹ, Bùi Cường sẽ đoản mệnh).
“Bởi vậy, anh rất trân trọng gia đình và những tình cảm quý mến, yêu thương của bạn bè, người thân. Từ khi còn ngồi trên ghế nhà trường cho tới khi đã là những ông lão, bà lão ở ngưỡng tuổi 60, 70, anh vẫn luôn sẵn sàng lắng nghe, chia sẻ với chúng tôi những khó khăn và anh cũng không ngại cởi lòng về những dằn vặt, day dứt trong cuộc sống,” người đồng nghiệp thân thiết của cố nghệ sĩ kể.
Chí Phèo… hát
Năm 1982 đánh dấu một bước ngoặt quan trọng trong cuộc đời và sự nghiệp của cố nghệ sĩ Bùi Cường. Sau khi bộ phim “Làng Vũ Đại ngày ấy” (đạo diễn Phạm Văn Khoa) trình làng, tên tuổi nghệ sĩ Bùi Cường “đóng đinh” trong lòng công chúng với vai Chí Phèo.
Vai diễn này cũng mang lại cho ông nhiều giải thưởng danh giá như Huy chương Vàng dành ở hạng mục Diễn viên chính xuất sắc nhất trong Liên hoan Phim Việt Nam lần thứ sáu (năm 1983).
“Từ đây, nhiều khán giả và cả đồng nghiệp, bạn bè vẫn gọi anh Bùi Cường bằng tên Chí Phèo. Anh có thêm một tên mới. Thế nhưng, sau đó, nhiều người cho rằng, anh bị ‘chết tên’ với vai diễn này, không vượt qua được cái bóng quá lớn của chính mình. Dẫu vậy, với nghệ sĩ, còn gì hạnh phúc hơn việc được gọi tên bằng vai diễn. Trong sự nghiệp diễn xuất mà có được một vai diễn để đời như vậy là điều vô cùng quý giá, không phải nghệ sĩ thành danh nào cũng làm được”, diễn viên Bùi Bài Bình bày tỏ.
Vai Chí Phèo của nghệ sĩ Bùi Cường trong phim “Làng Vũ Đại ngày ấy” được coi là một trong những vai diễn kinh điển của lịch sử điện ảnh Việt Nam.
Hồi tưởng lại thời gian làm phim “Làng Vũ Đại ngày ấy,” diễn viên Đức Lưu - người vào vai Thị Nở chia sẻ. “Mặc dù đã gần bốn thập kỷ trôi qua nhưng tôi vẫn nhớ như in vẻ mặt rạng rỡ, sự hào hứng và vẻ say mê của nghệ sĩ Bùi Cường khi được giao vai diễn này”.
Hóa thân thành Chí Phèo, diễn viên Bùi Cường khi ấy đã phải cắt đi mái tóc dài lãng tử. Để diễn ra được “chất” riêng của kẻ chuyên cào mặt ăn vạ (vẻ ngoài bất cần với những cơn say triền miên, điệu bộ liêu xiêu, dáng đi chếnh choáng, diễn viên Bùi Cường đã “mất ăn mất ngủ”. “Khi chưa tới lượt cảnh quay của mình, nghệ sĩ Bùi Cường vẫn tìm những khoảng trống riêng để tự tập, nhập vào nhân vật,” nghệ sĩ ưu tú Đức Lưu nhớ lại.
Bà kể, sau này, chính bà cũng bị ám ảnh bởi đôi mắt, tiếng cười và giọng hát rất đặc biệt của Chí Phèo suốt một thời gian dài. Đôi mắt lúc mơ màng, yếu đuối, lúc vằn lên dữ tợn, thể hiện sức phản kháng bên trong bị dồn nén cực độ, sẵn sàng nổ tung cùng tiếng cười nấc nghẹn nơi cổ họng của nghệ sĩ Bùi Cường khi hóa thân vào vai Chí Phèo xoáy vòng tâm thức những người chứng kiến sự dằn vặt, day dứt về phận người.
“Chính diễn viên Bùi Cường đã đề xuất với đạo diễn để Chí Phèo hát. Khi ấy, diễn viên Bùi Cường nói với đạo diễn rằng, nếu lúc nào Chí cũng chỉ say khướt, rồi chửi bới hay khóc lóc thì mạch phim sẽ dễ trùng lặp, gây nhàm chán. Bởi vậy, diễn viên đã đề nghị đạo diễn để cho Chí hát ê a… Chính những câu hát ấy đã góp phần quan trọng thể hiện nỗi đau của Chí Phèo, giúp người xem cảm nhận sâu sắc hơn bi kịch đời Chí”, nghệ sĩ Đức Lưu kể.
Năng lượng tuổi 70
Sau thành công của vai Chí Phèo, nghệ sĩ Bùi Cường tiếp tục góp mặt trong nhiều bộ phim khác với những vai diễn đa diện: khi ông vào vai tướng cướp hiểm ác trong “Dòng sông vàng” (đạo diễn Kiều Tuấn), có lúc ông hóa thân thành chiến sĩ biệt động Năm Hòa dũng cảm, mưu trí trong “Biệt động Sài Gòn” (đạo diễn Long Vân)…
Sau khoảng 15 năm gắn bó với nghiệp diễn xuất, nghệ sĩ Bùi Cường rẽ sang nghiệp đạo diễn. Trong sự nghiệp của mình, cố nghệ sĩ ưu tú Bùi Cường là đạo diễn của 80 bộ phim, trong đó, có những bộ phim gây được tiếng vang lớn như: “Người hùng râu quặp”, “Người đàn bà không con”, “Vị tướng tình báo và hai bà vợ”…
“Ở tuổi 70, nhiều người lựa chọn cuộc sống điền viên, an nhàn, vui vầy bên gia đình nhưng nghệ sĩ Bùi Cường vẫn thường xuyên ra Bắc, vào Nam, miệt mài và hăng say trên phim trường. Sinh thời, nghệ sĩ vẫn bảo, không phải ông cố duy trì năng lượng để đi làm phim mà chính việc phim đã tạo ra năng lượng cho ông để sống hết mình. Khi sống với đam mê thực sự, nghệ sĩ sẽ không thấy mệt mỏi. Tinh thần làm việc, thái độ sống tích cức của ông đã truyền cảm hứng, năng lượng tích cực đến thế hệ hậu sinh chúng tôi. Chúng tôi đã, đang và vẫn sẽ luôn hướng về ông như một tấm gương sáng để học tập,” đạo diễn Quốc Tuấn bày tỏ.
Với những cống hiến to lớn cho nền điện ảnh Việt Nam, nghệ sĩ ưu tú Bùi Cường có tên trong danh sách Hội đồng chuyên ngành cấp Nhà nước thông qua, đề nghị Hội đồng cấp Nhà nước xét tặng danh hiệu nghệ sĩ nhân dân năm 2018./.
