Chia sẻ kho tàng di sản
Tại cuộc toạ đàm “Chia sẻ ký ức – Phát huy di sản” do Trung tâm Lưu trữ Quốc gia I, Cục Văn thư và Lưu trữ Nhà nước tổ chức vừa diễn ra, nghệ sĩ Trần Quốc Dũng, người tặng cây cầu Long Biên bằng tre trong Triển lãm “Cầu Long Biên - chứng nhân lịch sử” cho biết: Di sản phải có sự thú vị, nên anh đã dựng mô hình cây cầu Long Biên bằng tre. Anh muốn nối ký ức quá khứ với hiện tại và tương lai.
Trong thời đại ngày nay, có nhiều cách để công chúng có thể tiếp cận với các biểu tượng, công trình như cầu Long Biên, và thế hệ trẻ có thể biết được các thông tin trong quá khứ thông qua cây cầu, “biết mình đi đâu và từ đâu mình đến”.
Giới thiệu một số tư liệu báo và tập chí, trong bộ sưu tập hơn 20 tấn của mình tại buổi toạ đàm, nhà sưu tầm Nguyễn Phi Dũng (Nam Định) cho biết: Có nhiều tờ báo đặc biệt quý đối với ông, đó là tờ Gia Định Báo, xuất bản năm 1896 - tờ báo đầu tiên bằng chữ Quốc ngữ; tờ báo Cờ Giải Phóng - Cơ quan tuyên truyền cổ động T.Ư của Đảng Cộng sản Đông Dương, số 1 ra ngày 10/10/1942. Để mua được tờ báo Cờ Giải Phóng này, ông đã phải bỏ ra 50 triệu đồng. Ông Nguyễn Phi Dũng chia sẻ sẵn lòng tặng 1 tờ báo có ngày, tháng, năm sinh trùng với ngày sinh nhật của bạn bè và ông đang hướng đến hình thành bảo tàng báo chí tư nhân trước năm 2025.
Cùng với việc giới thiệu, chia sẻ khối tài liệu quý, các nhà sưu tầm cũng bày tỏ những trăn trở. Thầy giáo Lại Quý Dương, người đã hiến tặng bộ sưu tập gồm 800 tấm bản đồ cho Trung tâm lưu trữ quốc gia I cho hay: Hiện còn có rất nhiều tư liệu còn nằm rải rác trong các gia đình, nhưng người dân chưa ý thức được tầm quan trọng của di sản mà mình đang có. Nên chăng cần khuyến khích người dân kê khai di sản tư liệu, đăng ký bảo hộ tư liệu.
Đánh giá cao tầm quan trọng của các tư liệu lịch sử, Tổng Thư ký Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam Dương Trung Quốc chia sẻ: Con người có hai xu hướng, một là “giữ khư khư cho mình,” hai là “mang ra khoe.” Phải có phương thức để đánh thức, khích lệ phát huy những tài liệu, tư liệu lưu trữ cá nhân. Chia sẻ chính là tạo ra sự tích hợp. Chúng ta có những cuốn sách như “Mãi mãi tuổi 20” bởi Đặng Thùy Trâm ghi nhật ký, chia sẻ ký ức của mình. Nếu mỗi cá nhân, mỗi tổ chức, đơn vị đều ý thức được việc lưu giữ và lan tỏa những ký ức, tư liệu có giá trị lịch sử thì kho tàng của chúng ta sẽ được bồi đắp.
Vai trò của công nghệ
Bên cạnh các gợi ý khuyến khích chia sẻ ký ức, tại buổi tọa đàm, các diễn giả là các nhà quản lý, cũng đã nhấn mạnh đến vai trò của tài liệu lưu trữ trong việc bảo quản lý bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa.
Từ kinh nghiệm nhiều năm công tác trong lĩnh vực bảo tàng, PGS. TS Nguyễn Văn Huy – nguyên Giám đốc Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam nhấn mạnh: Người làm công tác bảo tàng cần biết lắng nghe và tôn trọng các ý kiến. Khi người dân mang tư liệu đến, đầu tiên phải thể hiện sự tôn trọng, phải biết lắng nghe, chia sẻ câu chuyện họ mang đến. Trong quá trình chia sẻ với cộng đồng, phải giữ được chữ tín, niềm tin, có vậy những tư liệu đang nằm trong cộng đồng sẽ được chia sẻ nhiều hơn nữa.
Mặt khác, theo các chuyên gia, ngày nay, cùng với sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ, việc chia sẻ kí ức dưới nhiều hình thức đã trở thành một xu hướng cũng như nhu cầu tất yếu của xã hội, tạo cơ hội cho di sản hội tụ và phát huy giá trị tốt nhất.
Từ thực tế hoạt động của Trung tâm Hoạt động VHKH Văn Miếu - Quốc Tử Giám thời gian qua TS Lê Xuân Kiêu – Giám đốc Trung tâm cho rằng để truyền tải thông tin một cách mới mẻ đến với công chúng, công nghệ đóng một vai trò rất quan trọng, giúp du khách có những trải nghiệm mới, thú vị hơn về các di sản. Như vừa qua, trong triển lãm “Văn Miếu trong sự hồi sinh di sản của Hà Nội giai đoạn 1898-1954”, công chúng thấy được hình ảnh di tích quốc gia đặc biệt đã được số hoá. Ở đó, tất cả các yếu tố của không gian kiến trúc và cảnh quan được thiết lập theo toạ độ 3 chiều.
Vì vậy, đa số các đại biểu tại tọa đàm cho rằng cần có các chính sách khuyến khích chia sẻ ký ức, tư liệu, phát huy hiệu quả tài liệu lưu trữ phục vụ lợi ích chung của toàn xã hội, góp phần giáo dục tình yêu di sản cho thế hệ trẻ và giúp mọi người hiểu hơn về lịch sử.
Phó Cục trưởng Cục Di sản văn hóa Phạm Định Phong cho hay: Thời gian tới, Luật Di sản văn hóa sẽ được sửa đổi toàn diện, trong đó điểm nhấn là vấn đề di sản tư liệu sẽ được đưa vào luật. Trước khi Luật sửa đổi được ban hành, Cục Di sản văn hóa và Cục Văn thư và Lưu trữ Nhà nước sẽ chỉ đạo các cơ quan ngành dọc trên cả nước phối hợp khai thác và sử dụng hiệu quả nhất khối tài liệu di sản tư liệu trong các bảo tàng, di tích, trung tâm lưu trữ thông qua hoạt động trưng bày chuyên đề, giới thiệu các danh mục tài liệu lưu trữ, nội dung thông tin, tài liệu.
Nhìn từ hai phía, Cục trưởng Cục Văn thư và Lưu trữ nhà nước Đặng Thanh Tùng cho rằng cơ quan Nhà nước phải là đi trước trong việc chia sẻ tài liệu, tư liệu. Những cuộc triển lãm là một phần trách nhiệm của cơ quan nhà nước. Tuy nhiên, ngay trong cùng hệ thống cơ quan nhà nước, việc chia sẻ với nhau cũng không hề dễ dàng.
