Chính quyền 2 cấp tạo cú hích phát triển đô thị vệ tinh

Không gian đa cực cho Thủ đô

Trong những năm qua, Hà Nội từng bước chuyển từ mô hình đô thị đơn cực sang đa cực, đa trung tâm. Đô thị vệ tinh được xác định là hướng đi quan trọng nhằm giảm tải cho khu vực nội đô, đồng thời mở rộng cơ hội phát triển kinh tế và dân cư ra các vùng ven. Việc hình thành hệ thống đô thị vệ tinh không chỉ giúp giãn mật độ dân cư trung tâm, mà còn tạo ra mạng lưới sản xuất, dịch vụ, giáo dục và văn hóa mới, góp phần thúc đẩy phát triển đồng đều trong toàn vùng.

Theo nghiên cứu sinh Trần Trung Tuyến (Trường Đào tạo cán bộ Lê Hồng Phong TP Hà Nội), đô thị vệ tinh không phải là nơi ở phụ thuộc mà là một trung tâm thứ hai có đủ việc làm, chỗ ở và dịch vụ thiết yếu, giúp người dân không phải di chuyển hằng ngày vào trung tâm. Các đô thị này cần được kết nối thuận tiện với nhau bằng đường sắt, xe buýt chất lượng cao và hệ thống vành đai, để tạo nên mạng lưới đô thị thống nhất. Quan điểm này thể hiện cách nhìn mới về đô thị: không coi trung tâm là duy nhất, mà xem toàn bộ mạng lưới đô thị là một cơ thể thống nhất, trong đó các khu vực hỗ trợ lẫn nhau.

Thực tế cho thấy, Hà Nội và các vùng phụ cận đang bước vào giai đoạn điều chỉnh mạnh mẽ về không gian và hạ tầng. Hai quy hoạch lớn của Thủ đô được phê duyệt cuối năm 2024 đã khẳng định mô hình phát triển đa cực, hình thành 5 vùng đô thị và 3 “TP trong Thủ đô” ở các hướng Bắc, Tây và Nam.

Mô hình này đặt nền tảng cho sự phát triển cân đối giữa các khu vực, tạo điều kiện để các đô thị vệ tinh trở thành cực tăng trưởng mới của vùng Thủ đô. Các đô thị vệ tinh đang dần hiện rõ vai trò: Hòa Lạc được định hướng thành trung tâm công nghệ và giáo dục; Sơn Tây phát triển theo hướng văn hóa, di sản và sinh thái; Xuân Mai, Phú Xuyên trở thành các trung tâm dịch vụ, logistics; Sóc Sơn gắn với công nghiệp sạch và logistics hàng không.

Mỗi khu vực có thế mạnh riêng, nếu được đầu tư đúng hướng sẽ không chỉ phục vụ cho Hà Nội mà còn hỗ trợ phát triển kinh tế vùng. Tuy nhiên, tốc độ phát triển thực tế ở các khu vực này vẫn còn chậm, chưa theo kịp định hướng quy hoạch. Một phần do hạ tầng kết nối còn hạn chế, một phần do thiếu cơ chế phối hợp đồng bộ giữa các cấp, các ngành và các địa phương.

Theo các chuyên gia, thực tiễn vận hành còn nhiều khó khăn như sự thiếu liên thông giữa các cấp chính quyền, việc phối hợp giữa quy hoạch và đầu tư chưa đồng bộ, hay hạ tầng giao thông công cộng kết nối giữa các vùng còn hạn chế. Ngoài ra, cơ chế tài chính và nguồn lực đầu tư chưa đáp ứng được quy mô phát triển. Ở một số khu vực công nghiệp, vấn đề môi trường và quản lý đất đai cũng đặt ra yêu cầu phải được giải quyết triệt để để bảo đảm tính bền vững cho hệ thống đô thị vệ tinh.

Liên kết vùng – động lực phát triển mới

Theo nghiên cứu sinh Trần Trung Tuyến, để vận hành thực chất mô hình chùm đô thị, cần một khung điều hành 2 cấp và hệ đo lường thống nhất (MRV). Việc ưu tiên trước tiên là ban hành Bộ chỉ số MRV áp dụng thống nhất ở cấp xã/phường và “TP trong Thủ đô”, thay thế hệ thống chỉ tiêu cũ theo quận/huyện. Các chỉ số tập trung vào kết nối – di chuyển, việc làm tại chỗ, dịch vụ công – không gian xanh, môi trường – năng lượng, gắn với dữ liệu trong kiến trúc chính quyền điện tử và công bố công khai trên bản đồ số iHanoi.

Song song với đó, giao thông công cộng được xem là yếu tố then chốt. Khi Vành đai 4 hoàn thành, cần nhanh chóng phát triển mạng lưới xe buýt nhanh, buýt điện và hệ thống vé liên thông để người dân dễ dàng di chuyển giữa các khu vực. Việc hình thành các điểm trung chuyển, bãi đỗ và dịch vụ công cộng đồng bộ sẽ giúp giảm dần thói quen sử dụng xe cá nhân, góp phần tạo nền tảng cho đô thị bền vững.

Liên kết vùng không chỉ là vấn đề kỹ thuật mà là cơ chế hợp tác cùng phát triển. Hà Nội cần chủ động xây dựng cơ chế phối hợp với các tỉnh lân cận như Bắc Ninh, Hưng Yên, Vĩnh Phúc hay Hòa Bình theo nguyên tắc “cùng hưởng lợi, cùng chia sẻ trách nhiệm”. Các dự án hạ tầng, logistics, dịch vụ công hoặc khu công nghiệp nằm ở khu vực giáp ranh cần có thỏa thuận rõ ràng để cùng đầu tư, cùng quản lý và cùng hưởng lợi. Khi cơ chế này vận hành tốt, liên kết vùng sẽ trở thành động lực phát triển chung, thay vì chỉ là mối quan hệ hành chính.

Một hướng quan trọng khác là sử dụng hiệu quả giá trị đất tăng thêm từ các dự án hạ tầng để tái đầu tư cho không gian công cộng, cây xanh và nhà ở xã hội. Đây không chỉ là giải pháp tài chính mà còn là cách để bảo đảm công bằng xã hội và duy trì bản sắc đô thị. Việc thành lập quỹ phát triển đô thị quanh tuyến Vành đai 4 sẽ giúp tạo nguồn vốn ổn định, phục vụ cho hạ tầng và nâng cao chất lượng sống cho người dân ở các khu vực ven đô.

Mô hình đô thị đa cực giúp Thủ đô phát triển hài hòa, giảm áp lực cho khu vực trung tâm và mang lại cơ hội phát triển cho các vùng ven. Khi hạ tầng kết nối được đầu tư đồng bộ, giao thông công cộng thuận tiện và cơ chế chia sẻ nguồn lực minh bạch, Hà Nội sẽ có điều kiện để trở thành đô thị đa trung tâm thực chất, năng động và đáng sống hơn. Theo nghiên cứu sinh Trần Trung Tuyến, liên kết vùng phải bảo đảm công bằng, minh bạch và dựa trên dữ liệu dùng chung, cùng cơ chế phối hợp ổn định giữa Hà Nội và các địa phương lân cận. Khi các yếu tố đó được hoàn thiện, Thủ đô sẽ từng bước phát triển bền vững và cân bằng hơn, trở thành trung tâm lan tỏa của vùng đồng bằng sông Hồng.

TS Ngô Văn Hùng - Học viện Hành chính và Quản trị công đánh giá, Hà Nội – trung tâm chính trị, hành chính quốc gia, đồng thời là đầu mối kinh tế, văn hóa, khoa học – giáo dục của cả nước đang đối mặt với áp lực ngày càng lớn về dân số, hạ tầng và môi trường. Tốc độ đô thị hóa nhanh, tình trạng quá tải giao thông, ô nhiễm môi trường và sự chênh lệch phát triển giữa khu vực trung tâm và vùng ven đặt ra yêu cầu cấp thiết phải có một mô hình tổ chức không gian hợp lý, lâu dài.

Trong bối cảnh đó, xây dựng các đô thị vệ tinh quanh Hà Nội không chỉ là một định hướng quy hoạch, mà còn là giải pháp chiến lược nhằm giảm tải cho nội đô, phân bổ dân cư – lao động, đồng thời tạo động lực phát triển kinh tế – xã hội vùng Thủ đô. Xây dựng đô thị vệ tinh không chỉ là một bài toán quy hoạch, mà còn là tầm nhìn phát triển bền vững. Khi các vệ tinh được hình thành đúng hướng, Hà Nội sẽ trở thành một đô thị thông minh, xanh, đa cực; trong đó khu vực trung tâm giữ vai trò lịch sử – văn hóa, còn các vệ tinh là động lực phát triển mới.