Chính quyền 2 cấp và yêu cầu phát triển bền vững Thủ đô

Quản lý đô thị trong tiến trình phát triển

Chặng đường 80 năm qua, Hà Nội đã có quá trình phát triển với 4 lần điều chỉnh địa giới: năm 1961 diện tích được điều chỉnh từ tiếp quản 1954 từ 152km2 với dân số 37 vạn người ở nội thành, 16 vạn người ở ngoại thành lên 584km2 với 91 vạn dân. Năm 1978 điều chỉnh lên 2.136km2 với dân số 3,5 triệu người. Năm 1991 điều chỉnh diện tích còn 924km2 với dân số 2,1 triệu người. Đến năm 2008 điều chỉnh diện tích lên 3.359km2 với dân số 6,4 triệu người (đến năm 2022 đã tăng lên hơn 8,4 triệu người). Cùng với biến động về diện tích tự nhiên, dân số, mối quan hệ với vùng, khu vực là tổ chức chính quyền địa phương 3 cấp đã tác động đến quy hoạch xây dựng và quản lý đô thị. 80 năm qua Hà Nội đã có 7 lần được phê duyệt quy hoạch chung xây dựng (1961, 1974, 1976, 1982, 1998, 2011 và gần đây là 2024) đã tác động đến phát triển đô thị bền vững.

Theo TS. KTS Đào Ngọc Nghiêm - Phó Chủ tịch Hội Quy hoạch phát triển đô thị Việt Nam: “Trong bối cảnh linh hoạt như vậy, với quyết tâm và quản lý phát triển hiệu quả, Hà Nội đã đạt được nhiều kết quả trong các lĩnh vực. Kinh tế liên tục phát triển mạnh, cơ cấu chuyển dịch đúng hướng, quy mô kinh tế chiếm 1/8 quy mô cả nước. Khoa học công nghệ được đẩy mạnh trên các lĩnh vực. Công tác quy hoạch, xây dựng, phát triển đô thị ngày càng nâng cao, tạo hài hòa phát triển mới và cải tạo, nâng cấp. Hạ tầng kỹ thuật nhất là giao thông được chú trọng. Đặc biệt, Hà Nội là địa phương dẫn đầu cả nước về xây dựng nông thôn mới, nông thôn mới nâng cao, kiểu mẫu. Đây là kết quả thể hiện quản lý phát triển bền vững khi tỷ lệ đô thị hóa đạt 50%. Văn hóa được chú trọng, nhất là bảo tồn với phát huy giá trị... Kết quả trên là những hợp phần hình thành đồng bộ 5 tiêu chí để xác định đô thị bền vững: văn hóa - xã hội, kinh tế - đô thị, môi trường sinh thái, cơ sở hạ tầng và quản lý đô thị”.

Yêu cầu trong bối cảnh mới

Mục tiêu phát triển Thủ đô cũng như từng cấp cơ sở trong định hướng phát triển đều hướng tới đô thị bền vững, song bước đi có khác nhau. Theo TS. KTS Đào Ngọc Nghiêm, trong bối cảnh mới về chính quyền địa phương 2 cấp cần có nhận thức mới về công tác đô thị hóa và phát triển bền vững. Cả nước đang áp dụng hệ thống đô thị với phân loại, phân cấp theo chính quyền địa phương 3 cấp, nay cần điều chỉnh để phù hợp chính quyền 2 cấp. Nội dung quy hoạch cũng cần có đổi mới nhất là với cấp xã, phường. Ví dụ với Hà Nội vận hành 126 cấp xã, phường với sự khác nhau nhiều về quy mô, diện tích, dân số và tỷ lệ đô thị hóa nên phải có định hướng phát triển, có công cụ quản lý mới thể hiện trong quy hoạch để tổng hòa trong thực hiện phát triển bền vững cho cả Thủ đô. Cần tăng cường phân công, phân cấp với cấp xã, phường, cùng sự phối hợp rõ ràng trong quản lý và chú trọng đến chính sách đặc thù, phù hợp với địa phương.

Luật Thủ đô 2024 đã tạo động lực mới cho Thủ đô với nhiều chính sách đặc thù, song cần cụ thể hóa hơn về đặc thù cho chính quyền địa phương. Có như vậy, mỗi địa phương mới chú trọng tạo được bản sắc cho mình, sẽ tổng hòa để xây dựng Thủ đô có bản sắc, bền vững. Quản lý đô thị luôn được lồng ghép trong nhiều lĩnh vực và với bối cảnh hiện nay rất cần được tạo điều kiện để ứng dụng khoa học công nghệ mới, hiện đại. Đây là nhiệm vụ đã được nêu trong Luật Thủ đô 2024, song vẫn luôn cần TP tạo điều kiện, có cơ chế ưu đãi để cộng đồng phát huy tiềm năng, thế mạnh của tri thức Thủ đô.

Phát triển bền vững là cả chặng đường với những bước đi cụ thể: xanh, sinh thái, thân thiện, thông minh... Lựa chọn bước đi thích hợp nhất là với địa phương cấp phường, xã hiện nay không chỉ là tuân thủ định hướng chung của TP mà còn cần phù hợp với điều kiện cụ thể, đặc thù riêng. Ví dụ, trong 51 phường hiện nay ngoài giá trị văn hóa truyền thống đã nhận diện được cơ bản, còn có khác biệt về quy mô và dân số, phường nhỏ nhất chỉ 1,6km2, 6,7 vạn dân, phường lớn nhất diện tích 38,9km2, dân số tới gần 9 vạn người. Trong 75 xã thì xã nhỏ chỉ với diện tích 10,3km2, 6.000 dân, xã lớn có diện tích tới 81,2km2 với 2,7 vạn dân... “Quản lý đô thị là nhiệm vụ phức hợp với nhiều lĩnh vực cần có định hướng chung cho toàn TP và cụ thể hóa với từng chính quyền cơ sở để phát huy hiệu lực, hiệu năng, hiệu quả của chính quyền địa phương 2 cấp” – KTS Đào Ngọc Nghiêm chia sẻ.

Quy hoạch gắn với tiềm năng, lợi thế

Từ ngày 1/7/2025, Hà Nội chính thức vận hành mô hình chính quyền địa phương 2 cấp. Trong bối cảnh đó, việc lập và điều chỉnh quy hoạch xã mới được coi là nền tảng then chốt để định hình không gian, huy động nguồn lực và phát huy lợi thế của địa phương. UBND TP Hà Nội đã ban hành Quyết định 3908/QĐ-UBND ngày 24/7/2025, giao nhiệm vụ lập quy hoạch chung cho các xã với tỷ lệ 1/10.000 và 1/5.000, bảo đảm đồng bộ với Quy hoạch Thủ đô giai đoạn 2021 – 2030, tầm nhìn đến 2050 và điều chỉnh Quy hoạch Thủ đô đến 2045, tầm nhìn 2065.

Nhiều địa phương đã nhìn nhận rõ vai trò “chìa khóa” của công tác quy hoạch trong việc mở ra cơ hội phát triển. Chủ tịch UBND xã Bất Bạt Nguyễn Ngọc Tú chia sẻ: “Thực hiện mô hình chính quyền địa phương 2 cấp, địa giới hành chính xã Bất Bạt mở rộng cả về diện tích, dân số… Tiềm năng phát triển cùng với đó tăng lên tương xứng. Tại xã Hòa Xá, lãnh đạo xã cho biết đang khẩn trương tổ chức lập nhiệm vụ quy hoạch xã mới, vừa tuân thủ pháp luật về quy hoạch đô thị và nông thôn, vừa bám sát định hướng chung của Thủ đô.

Chủ tịch UBND xã Đông Anh Nguyễn Văn Thiềng thẳng thắn nhìn nhận, trước khi mô hình chính quyền địa phương 2 cấp được triển khai, hạ tầng đã có nhiều thay đổi nhưng vẫn thiếu đồng bộ và chịu áp lực đô thị hóa. Chính vì vậy, việc điều chỉnh quy hoạch trở thành yếu tố quyết định để Đông Anh phát huy lợi thế cửa ngõ Thủ đô, hướng tới phát triển theo hướng hiện đại, bền vững.

Tại xã Đại Xuyên, định hướng quy hoạch cũng có sự dịch chuyển rõ rệt, từ tập trung vào nông nghiệp sang mở rộng công nghiệp – dịch vụ gắn với giao thông và thương mại. Bí thư xã Đại Xuyên Nguyễn Mạnh Huy nhấn mạnh, chỉ khi có quy hoạch đồng bộ thì công nghiệp sạch, dịch vụ mới có điều kiện phát triển.

Từ góc nhìn quản lý, đại diện Sở QH -KT Hà Nội lưu ý, để mô hình chính quyền địa phương 2 cấp phát huy hiệu quả, cần có thời gian để hoàn thiện cơ chế phối hợp, tránh chồng chéo, bảo đảm sự đồng bộ trong bối cảnh hệ thống pháp luật mới với sự phân cấp, phân quyền mạnh mẽ cho cấp xã. Nhìn chung, khi quy hoạch xã mới được triển khai bài bản, có tầm nhìn dài hạn và bám sát thực tiễn, các địa phương sẽ có điều kiện phát huy tối đa tiềm năng, hài hòa giữa đô thị hóa và bảo tồn các giá trị truyền thống, giữa tăng trưởng kinh tế và nâng cao chất lượng sống cho người dân.