Chính quyền địa phương hai cấp: đề xuất cấp xã được ban hành văn bản quy phạm pháp luật

Bộ Nội vụ vừa cho biết đã tiếp thu, chỉnh lý và hoàn thiện hồ sơ dự án Luật Tổ chức chính quyền địa phương (sửa đổi) trình Chính phủ xem xét để trình Quốc hội tại Kỳ họp thứ 9, dự kiến khai mạc vào đầu tháng 5/2025.

Đơn vị hành chính cấp xã mới gồm xã, phường, đặc khu

Dự thảo Luật Tổ chức chính quyền địa phương đã sửa đổi, bổ sung cơ bản, toàn diện các quy định của Luật Tổ chức chính quyền địa phương hiện hành. Theo đó, đã quy định về đơn vị hành chính (ĐVHC) và tổ chức, hoạt động của chính quyền địa phương theo mô hình hai cấp (cấp tỉnh và cấp xã).

So với Luật Tổ chức chính quyền địa phương hiện hành gồm 50 điều, dự thảo Luật Tổ chức chính quyền địa phương (sửa đổi) dự kiến có 51 điều (tăng 1 điều), trong đó: giữ nguyên 4 điều, bỏ 3 điều (liên quan đến nhiệm vụ, quyền hạn của chính quyền địa phương cấp huyện); bổ sung mới 4 điều; sửa đổi, bổ sung 43 điều; đồng thời chuyển đổi mô hình chính quyền địa phương từ ba cấp thành hai cấp (bỏ cấp huyện).

Theo Bộ Nội vụ, dự thảo Luật sửa đổi 47/50 điều nên cần thiết phải ban hành Luật để thay thế Luật Tổ chức chính quyền địa phương hiện hành.

Dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung các quy định về tổ chức ĐVHC và mô hình chính quyền địa phương hai cấp (gồm cấp tỉnh và cấp xã, không tổ chức cấp huyện) phù hợp địa bàn đô thị, nông thôn, hải đảo, ĐVHC kinh tế - đặc biệt.

Theo đó, cấp tỉnh giữ như quy định hiện hành (gồm tỉnh, TP trực thuộc T.Ư); tổ chức lại các ĐVHC cấp xã hiện nay để hình thành các ĐVHC cấp xã (mới) gồm: xã, phường và đặc khu (ở hải đảo) để phù hợp mô hình tổ chức mới; ĐVHC kinh tế - đặc biệt giữ như quy định hiện hành do Quốc hội quyết định thành lập.

Đáng chú ý, dự thảo Luật quy định chính quyền địa phương cấp tỉnh và cấp xã đều tổ chức HĐND và UBND để bảo đảm bộ máy chính quyền thống nhất, hoạt động thông suốt từ T.Ư đến cấp xã. Cùng đó, sửa đổi, bổ sung các quy định về nguyên tắc tổ chức, hoạt động của chính quyền địa phương để phân định rõ hơn thẩm quyền giữa cơ quan nhà nước ở T.Ư và chính quyền địa phương, giữa chính quyền địa phương cấp tỉnh và chính quyền địa phương cấp xã nhằm phát huy vai trò tự chủ, tự chịu trách nhiệm của chính quyền địa phương các cấp; đồng thời bảo đảm thúc đẩy ứng dụng CNTT, chuyển đổi số trong tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương; sửa đổi, bổ sung để làm rõ hơn vị trí, chức năng của HĐND, UBND.

Phân định rõ nhiệm vụ, quyền hạn của từng cấp chính quyền địa phương

Trên cơ sở mô hình tổ chức chính quyền địa phương hai cấp, dự Luật phân định rõ nhiệm vụ, quyền hạn của từng cấp chính quyền địa phương theo hướng: cấp tỉnh tập trung ban hành cơ chế, chính sách, chiến lược, quy hoạch, quản lý vĩ mô, các vấn đề có tính chất liên vùng, liên xã, vượt quá năng lực giải quyết của cấp xã, đòi hỏi chuyên môn sâu và đảm bảo tính thống nhất trên toàn cấp tỉnh. Cấp xã là cấp tổ chức thực hiện chính sách (từ T.Ư và cấp tỉnh), tập trung vào các nhiệm vụ phục vụ người dân, trực tiếp giải quyết các vấn đề của cộng đồng dân cư, cung cấp các dịch vụ công cơ bản, thiết yếu cho người dân trên địa bàn; các nhiệm vụ cần sự tham gia của cộng đồng, phát huy tính chủ động, sáng tạo của cấp xã.

Cụ thể, để thực hiện nhất quán nguyên tắc “địa phương quyết, địa phương làm, địa phương chịu trách nhiệm”, ngoài các nhiệm vụ, quyền hạn của chính quyền địa phương cấp tỉnh theo quy định hiện hành, dự thảo Luật bổ sung một số quy định nhằm đẩy mạnh phân quyền từ T.Ư cho chính quyền địa phương cấp tỉnh, nhất là trong việc ban hành các cơ chế, chính sách, các lĩnh vực quy hoạch, tài chính, ngân sách, đầu tư… của địa phương.

Bên cạnh đó, dự thảo Luật quy định chính quyền địa phương cấp xã thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn của chính quyền địa phương cấp huyện và cấp xã hiện nay. Điểm đáng chú ý trong dự thảo lần này là cấp xã được ban hành văn bản quy phạm pháp luật để quyết định các vấn đề thuộc thẩm quyền và phạm vi, nhiệm vụ quản lý của chính quyền địa phương cấp xã.

Căn cứ tình hình thực tiễn, chính quyền địa phương cấp tỉnh có trách nhiệm đẩy mạnh phân cấp, ủy quyền các nhiệm vụ, quyền hạn của mình cho chính quyền địa phương cấp xã đối với các vấn đề cấp xã thực hiện hiệu quả, sát thực tiễn hơn, bảo đảm hiệu lực, hiệu quả trong quản lý nhà nước và thúc đẩy phát triển KT-XH của địa phương.

Đặc biệt, chính quyền địa phương cấp tỉnh đẩy mạnh phân cấp ủy quyền cho chính quyền địa phương ở phường để quản lý và phát triển đô thị, phát triển kinh tế đô thị. Đồng thời, đẩy mạnh phân cấp, ủy quyền cho chính quyền địa phương ở đặc khu để trao quyền tự chủ trong việc quyết định các vấn đề nhằm bảo đảm độc lập, chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ quốc gia trên các vùng biển, hải đảo, phát huy lợi thế, tiềm năng kinh tế biển, hội nhập kinh tế quốc tế, bảo đảm thu hút người dân ra sinh sống, bảo vệ và phát triển hải đảo.

Ngoài ra, dự thảo Luật bổ sung chủ thể phân cấp là HĐND để thực hiện đồng bộ chủ trương đẩy mạnh phân cấp từ chính quyền địa phương cấp tỉnh cho chính quyền địa phương cấp xã; từ HĐND cho UBND cùng cấp (Luật hiện hành quy định ở chính quyền địa phương chỉ có chủ thể thực hiện phân cấp là UBND).

Theo đó, quy định HĐND phân cấp cho UBND cùng cấp hoặc HĐND cấp dưới thực hiện liên tục, thường xuyên một hoặc một số nhiệm vụ, quyền hạn mà mình được giao theo quy định pháp luật, trừ trường hợp pháp luật quy định không được phân cấp.

Dự thảo Luật quy định hiệu lực thi hành kể từ ngày 1/7/2025; giải thể ĐVHC cấp huyện và chấm dứt hoạt động của chính quyền địa phương cấp huyện kể từ ngày 1/7 năm nay.

Điều này nhằm bảo đảm hoạt động của chính quyền địa phương khi chuyển đổi mô hình chính quyền từ ba cấp sang hai cấp liên tục, thông suốt, không bị gián đoạn công việc, không chồng chéo, trùng lặp hoặc bỏ sót nhiệm vụ, lĩnh vực, địa bàn, không làm ảnh hưởng đến nhiệm vụ phát triển KT-XH, hoạt động bình thường của xã hội, người dân, DN, bảo đảm QP-AN, trật tự an toàn xã hội trên địa bàn, 

Bên cạnh đó, dự thảo Luật quy định chấm dứt việc tổ chức mô hình chính quyền đô thị đang thực hiện tại TP Hồ Chí Minh, Hà Nội, Đà Nẵng và việc chuyển tiếp trong việc tổ chức chính quyền địa phương ở phường tại 3 địa phương này trong nhiệm kỳ 2021-2026.

Cùng đó, 11 nội dung chuyển tiếp cũng được quy định trong dự Luật nhằm bảo đảm hoạt động liên tục, bình thường của các cơ quan, tổ chức, đơn vị mới khi chuyển đổi mô hình tổ chức chính quyền địa phương ba cấp thành hai cấp theo quy định tại Luật này.

Trong đó, để kịp thời thực hiện tổ chức chính quyền địa phương cấp tỉnh, cấp xã theo mô hình mới, giao Chính phủ ban hành văn bản quy phạm pháp luật thuộc thẩm quyền phân định lại nhiệm vụ, quyền hạn của chính quyền địa phương và điều chỉnh các quy định khác liên quan việc thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn của chính quyền địa phương để thống nhất áp dụng trong thời gian chưa sửa đổi, bổ sung các luật, nghị quyết của Quốc hội, pháp lệnh, nghị quyết của UBTV Quốc hội và định kỳ báo cáo UBTV Quốc hội. Trường hợp liên quan luật, nghị quyết của Quốc hội thì báo cáo Quốc hội tại kỳ họp gần nhất.