Chính sách hỗ trợ chuyển đổi phương tiện xanh: đủ “mạnh” và “thông minh” để tạo động lực thực sự

Sáng nay, 25/11, Ủy ban Mặt trận Tổ quốc (MTTQ) Việt Nam TP Hà Nội tổ chức Hội nghị phản biện xã hội đối với dự thảo Nghị quyết của Hội đồng nhân dân (HĐND) TP về chính sách, biện pháp hỗ trợ chuyển đổi phương tiện giao thông sử dụng năng lượng sạch trên địa bàn Hà Nội.

Nội dung này được đánh giá là có tác động trực tiếp, rộng khắp đến đời sống người dân, liên quan mục tiêu giảm ô nhiễm, thúc đẩy phát triển giao thông bền vững của Thủ đô trong giai đoạn tới.

3 nhóm chính sách trọng tâm

Trình bày Dự thảo Nghị quyết, Phó Giám đốc Sở Xây dựng Hà Nội Đỗ Việt Hải cho hay, dự thảo Nghị quyết được xây dựng nhằm cụ thể hóa cơ chế, chính sách quy định tại điểm b Khoản 2 Điều 28 Luật Thủ đô, tạo cơ sở pháp lý quan trọng để thúc đẩy chuyển đổi phương tiện giao thông xanh.

Dự thảo gồm 5 chương, tập trung vào 3 nhóm chính sách lớn: hỗ trợ trực tiếp cho người dân và doanh nghiệp (DN) khi chuyển đổi phương tiện; quy định các biện pháp hạn chế phương tiện phát thải; chính sách phát triển hạ tầng trạm cung cấp năng lượng sạch.

Theo đó, cá nhân chuyển đổi từ xe mô tô, xe gắn máy sang xe điện sẽ được hỗ trợ trực tiếp từ 20% giá trị phương tiện, trong đó ưu tiên cao cho hộ nghèo và cận nghèo; DN, tổ chức đầu tư phương tiện giao thông sạch hoặc triển khai mô hình cho thuê phương tiện xanh được hỗ trợ lãi vay lên tới 30%. Các loại lệ phí liên quan đăng ký phương tiện xanh được đề xuất hỗ trợ từ 50 - 100% tùy nhóm đối tượng.

Đáng chú ý, DN cung cấp dịch vụ cho thuê phương tiện giao thông xanh còn được miễn phí tạm thời việc sử dụng lòng đường, hè phố để triển khai mô hình.

Chính sách hỗ trợ đủ mạnh, đi kèm tiêu chuẩn an toàn

Nêu ý kiến đóng góp tại Hội nghị, các chuyên gia, nhà khoa học, nhà quản lý đã đưa ra nhiều nội dung phản biện sâu sắc, thẳng thắn và trách nhiệm, với nhận định chung đây là vấn đề vừa cấp thiết vừa nhạy cảm, có tác động lớn đến người dân và DN, nên dự thảo cần được chuẩn bị thận trọng, kỹ lưỡng, lấy ý kiến rộng rãi.

Bày tỏ tầm quan trọng của hạ tầng sạc - yếu tố then chốt của quá trình chuyển đổi, ông Vũ Thành Vĩnh - Thành viên Hội đồng tư vấn Dân chủ - Pháp luật (Ủy ban MTTQ Việt Nam TP) nhấn mạnh, Hà Nội hiện thiếu nghiêm trọng trạm sạc công cộng, dẫn đến việc sử dụng xe điện chưa thực sự thuận tiện. Do đó, đề nghị TP sớm tổ chức quy hoạch mạng lưới trạm sạc đến năm 2030; miễn giảm tiền sử dụng đất cho DN đầu tư trạm sạc; khuyến khích lắp đặt trạm sạc tại chung cư, bãi đỗ xe, các tuyến phố. Cùng đó, cần bổ sung quy định về an toàn pin, phòng cháy, thu hồi - tái chế pin và hoàn thiện quy chuẩn kiểm định xe điện.

Đáng chú ý, nhất trí với sự cần thiết của chính sách, song PGS.TS Bùi Thị An - Phó Chủ nhiệm Hội đồng tư vấn Kinh tế (Ủy ban MTTQ Việt Nam TP Hà Nội) đánh giá dự thảo còn thiếu những quy định mang tính bắt buộc về an toàn kỹ thuật.

“Để bảo đảm tính bền vững và tránh rủi ro cháy nổ, nên đưa vào dự thảo quy định bắt buộc về tiêu chuẩn pin, trạm sạc và hệ thống PCCC; yêu cầu chung cư mới phải dành tối thiểu 5-10% diện tích bố trí trạm sạc; khuyến khích xã hội hóa hạ tầng với ưu đãi miễn giảm tiền thuê đất trong 5 năm. Đồng thời, nên xây dựng cơ chế chia sẻ dữ liệu trạm sạc theo chuẩn quốc gia nhằm bảo đảm minh bạch và thuận tiện cho người dùng”- PGS.TS Bùi Thị An đề xuất.

Đặc biệt, ở góc độ kinh tế vận tải, ThS. Nguyễn Hoàng Hải - Phó Chủ tịch Hiệp hội Vận tải hành khách công cộng Hà Nội cho rằng, chi phí đầu tư phương tiện xanh hiện vẫn cao hơn nhiều so với phương tiện sử dụng nhiên liệu hóa thạch, trong khi chi phí hạ tầng và rủi ro công nghệ cũng là rào cản lớn.

Từ đó, ông đề nghị chính sách hỗ trợ phải đủ “mạnh” và “thông minh” để tạo động lực thực sự, cụ thể cần những các chính sách như: hỗ trợ cho vay ưu đãi, giảm lãi suất; miễn/giảm phí đăng ký, lệ phí trước bạ; trợ giá vận tải công cộng sử dụng phương tiện xanh; hỗ trợ đào tạo nhân lực kỹ thuật; cơ chế ưu đãi thuế cho DN đầu tư…

“Rất cần sớm ban hành cơ chế đổi xe cũ lấy xe xanh, trong đó quy định rõ giá trị thu hồi xe cũ và mức hỗ trợ khi mua xe mới. Nhóm DN vận tải nhỏ - đối tượng chịu tác động lớn cần được hỗ trợ bằng các gói tín dụng hoặc quỹ bảo lãnh vay vốn. Ngoài ra, nên có trợ giá vé cho người dân sử dụng phương tiện công cộng xanh nhằm tăng sức hút, giảm lệ thuộc vào xe cá nhân”- ông Nguyễn Hoàng Hải thẳng thắn.

Về nội dung này, một số chuyên gia cũng đề xuất dự thảo quy định rõ mức hỗ trợ tối thiểu theo từng nhóm đối tượng; bổ sung chính sách vay ưu đãi khi mua xe điện; thí điểm thu hồi, xử lý xe cũ không đạt chuẩn khí thải, nhằm tạo đồng bộ trong quá trình chuyển đổi. Cùng đó, cần lưu ý những biện pháp hạn chế phương tiện phát thải như cấm xe sử dụng nhiên liệu hóa thạch tại Vành đai 1, tiến tới Vành đai 2 tuy là bước đi mạnh mẽ nhưng cần thận trọng để tránh gây sốc cho người dân và DN nhỏ.

Ngoài ra, một số đại biểu kiến nghị xây dựng lộ trình chuyển đổi phù hợp khả năng tài chính của từng nhóm đối tượng. Giai đoạn đầu có thể ưu tiên chuyển đổi xe buýt, xe khách; giai đoạn tiếp theo mới áp dụng với xe cá nhân. Đồng thời, nên có quỹ hỗ trợ chuyển đổi, chính sách hỗ trợ đặc thù cho DN vận tải ở khu vực khó khăn và cơ chế miễn trừ tạm thời đối với một số nhóm phương tiện đặc thù.

Hỗ trợ rõ ràng, tạo động lực mạnh mẽ cho việc chuyển đổi

Phát biểu kết luận Hội nghị, Phó Chủ tịch Thường trực Ủy ban MTTQ Việt Nam TP Phạm Anh Tuấn nhấn mạnh, qua các ý kiến tại Hội nghị và các ý kiến bằng văn bản gửi về MTTQ Việt Nam TP, Ban Thường trực MTTQ Việt Nam TP thống nhất về sự cần thiết và tính cấp bách của việc ban hành Nghị quyết này, đáp ứng kịp thời yêu cầu của Luật Thủ đô (điểm b khoản 2 Điều 28) và cụ thể hóa Chỉ thị số 20/CT-TTg về giải quyết tình trạng ô nhiễm môi trường.

Việc ban hành Nghị quyết sẽ tạo khung pháp lý để kiểm soát phát thải khí nhà kính, góp phần xây dựng Thủ đô xanh, sạch, văn minh và phát triển bền vững; phù hợp nhu cầu thực tiễn cấp bách về môi trường của Hà Nội - nơi đang đối mặt tình trạng ô nhiễm không khí nghiêm trọng do phát thải từ giao thông. Dự thảo cũng đã được chuẩn bị công phu, khoa học, với sự tham gia của nhiều cơ quan chuyên môn.

Từ đó, đề nghị cơ quan soạn thảo nghiên cứu kỹ các ý kiến đóng góp tâm huyết, trasch nhiệm tại Hội nghị hôm nay để rà soát, chỉnh sửa văn bản bảo đảm đúng quy định, đủ ý, đủ nội dung trước khi trình HĐND quyết định ban hành, ông Phạm Anh Tuấn lưu ý một số vấn đề về chính sách hỗ trợ và an sinh xã hội khi ban hành Nghị quyết.

Cụ thể, lộ trình chuyển đổi cần được đánh giá kỹ lưỡng, tránh quá gắt gao gây khó khăn cho nhóm lao động tự do, thu nhập thấp; có cơ chế bù đắp, hỗ trợ rõ ràng hơn, bảo đảm công bằng xã hội. Trong đó, cân nhắc tăng mức hỗ trợ trực tiếp bằng tiền mặt cho cá nhân thông thường (hiện đang là 20% giá trị, tối đa 5 triệu đồng) để tạo động lực mạnh mẽ hơn cho việc chuyển đổi xe mô tô, gắn máy sang xe điện, nhất là trong bối cảnh giá xe điện còn cao.

Song song đó, cần đơn giản hóa thủ tục chứng minh nơi cư trú, tạm trú cho cá nhân được hỗ trợ để tránh phát sinh thủ tục hành chính không cần thiết; phân loại đối tượng hỗ trợ rõ ràng hơn, gắn tiêu chí hỗ trợ với thu nhập và mức độ ô nhiễm của phương tiện cũ để bảo đảm tính trọng tâm, tránh dàn trải.

Về giải pháp tài chính cho DN vận tải, ngoài hỗ trợ lãi vay, cần nghiên cứu thêm cơ chế bảo lãnh vay vốn hoặc quỹ bảo hiểm rủi ro tài chính để khuyến khích ngân hàng thương mại cho vay đối với các DN vận tải nhỏ và vừa.

Nhấn mạnh một số nội dung về phát triển hạ tầng và quản lý môi trường, Phó Chủ tịch Thường trực Ủy ban MTTQ Việt Nam TP đề nghị bổ sung quy định về hạ tầng năng lượng và dịch vụ, ưu tiên phát triển mạng lưới trạm sạc công cộng: xây dựng cơ chế ràng buộc, bù đắp rủi ro và lợi ích kinh tế rõ ràng để thu hút nhà đầu tư.

Đặc biệt, “đề nghị miễn giảm tiền sử dụng đất và ưu đãi về phí cho các DN đầu tư trạm sạc; bổ sung quy định về an toàn pin, PCCC và nhất là cơ chế quản lý thu hồi - tái chế xe máy, xe điện, pin, ắc quy sau khi thải ra để tránh phát sinh ô nhiễm mới”- ông Phạm Anh Tuấn nêu rõ.

Ngoài ra, để bảo đảm tính công khai, dân chủ, lãnh đạo MTTQ TP đề nghị cơ quan soạn thảo bổ sung các mục tiêu và lộ trình mang tính bắt buộc đối với những phương tiện phục vụ công ích, công cộng, xe công vụ, xe của các cơ quan nhà nước phải chuyển đổi sang năng lượng sạch sớm hơn, nhằm tạo hiệu ứng dẫn dắt thị trường và nêu gương.