Phong trào xây chợ, chỉnh trang chợ sôi động, từ Bắc vào Nam, nở rộ nhất là trong các đô thị lớn, kéo theo nhiều toan tính, hy vọng. Tuy nhiên, nhìn toàn cảnh phong trào xây dựng, phát triển chợ dân sinh thời gian qua lại thấy còn nhiều nghịch lý, và không ít dự án đã gây thất vọng cho người trong và ngoài cuộc.
Dù xuống cấp nghiêm trọng nhưng hoạt động giao thương tại chợ dân sinh truyền thống vẫn diễn ra sôi động. Ảnh: Đức Giang
|
Nhiều nguyên nhân gây lãng phí
"Ai cũng cần chợ và đâu cũng có chợ", nên cùng với nhu cầu ngày một tăng cao của hệ thống phân phối hàng hóa, thời gian qua đã có nhiều dự án chợ được khởi công và đi vào hoạt động. Tuy nhiên, nghịch lý rõ nhất trong các dự án phát triển chợ thời gian qua là nơi cần chợ thì mong đỏ con mắt mãi không có chợ hoặc để chợ xập sệ chờ kinh phí sửa chữa. Nơi chợ mới xây xong lại để hoang. Thậm chí, không ít nơi tấc đất tấc vàng, ngay cả chợ cũ "lên đời" thành trung tâm thương mại to đẹp hơn lại không còn là chợ nữa vì cảnh "đìu hiu", trong khi con ngõ hẹp hay chợ cóc ngay cạnh vẫn tấp nập và quá tải.
Đã có hàng trăm tỷ đồng từ các nguồn được rót vào đầu tư xây chợ theo đủ phương thức nhưng mau chóng trở thành lãng phí. Nguyên nhân rất đa dạng: Nơi năng nổ và có điều kiện bao cấp ngân sách thì xây "chợ Nhà nước" vào vị trí không thích hợp, địa thế bất tiện nhiều mặt, thậm chí nhiều lỗi kiến trúc và xây dựng, thiếu kết nối hạ tầng, xa nguồn cung cấp hàng hoá, dịch vụ, nên ngay khi đưa vào sử dụng đã không thu hút được các đơn vị, hộ kinh doanh tham gia.
Phong trào đầu tư chợ dàn trải theo cơ chế "xin - cho" khiến không ít chợ chưa xây xong, thiếu kinh phí đành bỏ hoang; hoặc xây chợ xong, đánh trống khai trương, ghi thành tích, còn "sống chết mặc bay, tiền thầy bỏ túi".
Nơi nào doanh nghiệp tham gia đấu thầu xây "chợ tư nhân" hay áp dụng phương thức xã hội hoá lại thường xuất hiện nhiều chiêu, trò biến tấu, khiến chi phí cho một chỗ bán hàng ở chợ mới đội lên từ 5 - 7 thậm chí cả chục lần mức chợ cũ. Vé vào chợ quá đắt đỏ. Tiểu thương phải nộp đủ loại tiền, nên không kham nổi, vẫn "bám trụ" chợ cũ, hoặc bức xúc, bãi thị. Bị tiểu thương và người mua quay lưng, chợ không còn là chợ và đứng trước nguy cơ "vỡ chợ" hoặc phải thay đổi công năng.
Trả chợ về đúng nghĩa
Những nghịch lý chợ dân sinh là biểu hiện đậm nét sự yếu kém, bất cập trong quản lý Nhà nước về chợ dân sinh nói riêng và các công trình phục vụ dân sinh nói chung trên phạm vi địa phương, cũng như cả nước. Nói cách khác, sự tùy tiện, thiếu trách nhiệm trong quy hoạch và triển khai xây dựng mạng lưới chợ; những biến tướng tinh vi hay trắng trợn của nhóm lợi ích… Tất cả đang làm méo mó mô hình chợ dân sinh, lãng phí tiền của, đất đai và các nguồn lực, gây nhiều bức xúc xã hội khác.
Thực tế cho thấy, các cấp, các ngành và địa phương cần nghiêm túc nhận thức lại, chủ động rà soát, bảo đảm cơ sở khoa học và thực tế của các quy hoạch, kế hoạch đầu tư phát triển chợ, lựa chọn cơ chế quản lý phù hợp, cân đối các lợi ích giữa chủ đầu tư, tiểu thương, người mua và các mục tiêu kinh tế - xã hội khác; coi trọng các yêu cầu thiết kế kỹ thuật, tiêu chuẩn hoá, phát triển các cơ sở hạ tầng và dịch vụ hỗ trợ kinh doanh chợ theo hướng đồng bộ, tạo thuận lợi và bảo đảm quyền lợi chính đáng cho cả người mua và kẻ bán; khuyến khích, tạo điều kiện cho doanh nghiệp, tiểu thương, hộ gia đình vào chợ kinh doanh đúng chức năng, ngành nghề với chi phí thấp nhất… Chỉ khi đó, chợ mới thực sự là chợ, phát huy được vai trò thiết yếu của chợ cả về vĩ mô và vi mô, trước mắt và lâu dài, cũng như giải quyết dứt điểm những nghịch lý về chợ dân sinh, tiết kiệm tiền của, đất đai, công sức của nhân dân và xã hội.
Chợ Thành Công xuống cấp gây khó khăn cho cả tiểu thương và người dân.Ảnh: Đức Giang
|
| Trung tâm thương mại kết hợp chợ hoạt động chưa hiệu quả “Để hỗ trợ việc cải tạo, nâng cấp chợ, ngành công thương đã đưa ra mô hình trung tâm thương mại gắn với chợ truyền thống, tuy nhiên mô hình hoạt động không hiệu quả. Có như vậy là do diện tích dành cho chợ truyền thống trong mô hình này quá nhỏ, chưa tạo điều kiện thuận lợi tối đa cho người dân mua bán, phương tiện ra vào dễ dàng. Giá thuê mặt bằng trong chợ truyền thống ở những dự án này cao so với thu nhập của hộ kinh doanh nên gây khó khăn cho người kinh doanh, buôn bán trước đó. Mặt khác, giữa chợ truyền thống và trung tâm thương mại có đặc thù khác nhau nên tạo sự cạnh tranh trên vị trí thương mại đối với cùng một sản phẩm hàng hóa.” - Ông Nguyễn Văn Đồng - Phó Giám đốc Sở Công Thương Hà Nội Giải quyết mâu thuẫn giữa nhà đầu tư và hộ tiểu thương “Trong quá trình quy hoạch xây dựng cải tạo hệ thống các chợ phải được bàn định với người dân kinh doanh, tránh dập khuôn máy móc, đầu tư lớn mà không hiệu quả. Để xã hội hóa được nguồn vốn xây dựng chợ, Nhà nước cần có chính sách giải quyết được mâu thuẫn giữa nhà đầu tư và các hộ tiểu thương. Riêng đối với mô hình "chợ kết hợp với trung tâm thương mại" không nên áp dụng tràn lan, bởi không hợp với thói quen của người thu nhập thấp.” - Ông Trần Đại Tư - Chủ nhiệm HTX thương mại dịch vụ Chợ Phủ (huyện Quốc Oai - Hà Nội) |
