Sắp xếp đơn vị hành chính cấp tỉnh, xã và chính thức vận hành mô hình chính quyền địa phương hai cấp từ ngày 01/7/2025 đánh dấu bước chuyển lớn trong quản trị địa phương. Khi cấp huyện được bãi bỏ và mọi chỉ đạo phải đi thẳng từ cấp tỉnh xuống cấp xã, đồng thời phạm vi địa lý của mỗi xã, phường cũng lớn hơn, đòi hỏi những phương thức vận hành hoàn toàn mới. Trong bối cảnh đó, chuyển đổi số được xác định không chỉ là công cụ hỗ trợ, mà là cầu nối rất quan trọng bảo đảm bộ máy chính quyền địa phương hai cấp thông suốt, hiệu quả và gần dân.
Ngày 01/7/2025, mô hình chính quyền địa phương hai cấp chính thức được triển khai tại 34 tỉnh, thành phố trên cả nước. Đây là một trong những thay đổi lớn nhất về tổ chức bộ máy địa phương trong nhiều thập kỷ, khi cấp huyện vốn là tầng trung gian quan trọng trong điều hành được bãi bỏ, chính quyền cấp xã được trao nhiều quyền hạn hơn, tổ chức bộ máy, chế độ công vụ cũng được đổi mới, đảm bảo đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ. Về các thủ tục hành chính trước đây thực hiện ở cấp huyện, hiện do cấp xã trực tiếp thực hiện. Cùng với việc sắp xếp đơn vị hành chính, diện tích, dân cư của mỗi đơn vị hành chính cấp xã cũng lớn hơn, trong thực tế đó, việc tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin, chuyển đổi số, đơn giản hóa quy trình thủ tục và rút ngắn thời gian thủ tục cho người dân, doanh nghiệp trở thành những yêu cầu bức thiết.
Như lãnh đạo Bộ Nội vụ đã nhận định, trong bối cảnh thực hiện tổ chức chính quyền địa phương hai cấp, cấp xã là nơi gần dân nhất, trực tiếp nhất để giải quyết các yêu cầu của người dân và doanh nghiệp trên địa bàn. Khối lượng công việc của cấp xã vô cùng lớn, chính quyền cấp xã hiện nay còn tiếp nhận thêm rất nhiều nhiệm vụ, quyền hạn được chuyển giao từ cấp huyện trước đây và các cơ quan Trung ương theo hướng phân cấp, phân quyền. Điều này khiến áp lực về quản lý, điều hành, giải quyết công việc tại cấp xã tăng mạnh, đòi hỏi việc tận dụng, áp dụng chuyển đổi số để tăng hiệu quả công việc là rất cần thiết, xây dựng chính quyền số, việc hiện đại hóa năng lực của đội ngũ cán bộ, công chức cấp xã càng trở thành nhiệm vụ sống còn. Khác với trước đây - khi người dân chủ động tìm đến chính quyền để được giải quyết công việc thì nay chính quyền phải chủ động tiếp cận, lắng nghe và phục vụ người dân ngay từ cơ sở, qua các ứng dụng số. Điều này đặt ra yêu cầu thay đổi tư duy hành chính, chuyển từ "quản lý" sang "phục vụ", từ "thủ công" sang "số hóa".
Trong phát biểu tại hội nghị của Ban Chỉ đạo Trung ương về phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số (tháng 7/2025), Tổng Bí thư Tô Lâm đã đưa ra đánh giá có tính chất nền tảng: “Chuyển đổi số là hệ thần kinh trung ương, là cầu nối sống còn giữa tỉnh và xã trong mô hình mới, trở thành bộ não dữ liệu để phân tích, cảnh báo sớm tình hình, không để xảy ra vùng trũng thông tin”.
Theo các chuyên gia, đây không chỉ là nhận định mang tính lý luận, mà là một cảnh báo thực tiễn. Khi thiếu công nghệ, mô hình chính quyền địa phương hai cấp sẽ đối diện ít nhất ba nguy cơ lớn. Thứ nhất, đứt gãy thông tin, bởi không còn tầng trung gian cấp huyện để lọc, tập hợp và chuyển tiếp thông tin, mọi dữ liệu phải đi trực tiếp từ xã lên tỉnh. Nếu không có hạ tầng số bảo đảm kết nối thông suốt, cấp tỉnh sẽ không thể nắm bắt được tình hình một cách đầy đủ và kịp thời. Mọi chỉ đạo sẽ bị chậm lại, làm giảm hiệu lực của bộ máy.
Thứ hai, quá tải điều hành, khi với hàng trăm đơn vị cấp xã, khối lượng báo cáo và tần suất xử lý công việc tăng gấp nhiều lần. Nếu vẫn vận hành theo mô hình giấy tờ truyền thống, lượng thông tin khổng lồ này sẽ vượt quá khả năng xử lý của mọi văn phòng điều hành.
Thứ ba, suy giảm khả năng giám sát và dự báo. Một hệ thống quản trị hiện đại cần biết trước nguy cơ, phát hiện sớm bất thường trong dữ liệu, và điều này chỉ có thể thực hiện trên nền tảng số, nơi dữ liệu được xử lý tự động, phân tích theo thời gian thực.
Nhìn từ góc độ quản trị quốc gia, chuyển đổi số chính là phương thức quan trọng để phát huy hiệu quả mô hình chính quyền địa phương hai cấp, mang tính “kiến tạo vận hành”, chứ không chỉ là hỗ trợ kỹ thuật. Đi kèm với đó là các nhiệm vụ phát triển hạ tầng số, xây dựng trung tâm dữ liệu, hoàn thiện nền tảng giám sát và cơ chế báo cáo trực tuyến tới tận cấp xã…
Thực tiễn tại Hà Nội thời gian qua cũng cho thấy, xây dựng chính quyền số, chuyển đổi số toàn diện các hoạt động quản lý Nhà nước là yêu cầu cấp thiết trong bối cảnh triển khai chính quyền địa phương hai cấp với khối lượng công việc lớn. Các địa phương, đơn vị cần tiếp tục cải cách triệt để, chuyển mạnh từ tiền kiểm sang hậu kiểm, cắt giảm thủ tục hành chính, thực hiện quản lý số hóa dựa trên dữ liệu định danh và xác thực điện tử. Qua đó, hỗ trợ người dân, doanh nghiệp, hộ kinh doanh chuyển đổi số, tiếp cận và ứng dụng công nghệ số, đưa dịch vụ công trực tuyến trở thành hoạt động tất yếu trong xã hội; đặc biệt tạo cú hích cho sự phát triển của Thủ đô Hà Nội trong nhiệm kỳ 2025 - 2030.
Để xây dựng chính quyền số hiệu quả, khái niệm “dữ liệu sống” - dữ liệu được cập nhật liên tục, chính xác, sẵn sàng kết nối - trở thành yếu tố trung tâm. Như các chuyên gia nhận định, khi các xã, phường phải báo cáo trực tiếp lên cấp tỉnh, dữ liệu không chỉ là thông tin phản ánh thực trạng mà còn là công cụ để dự báo, cảnh báo sớm và đưa ra quyết định. Mỗi xã là một điểm phát sinh dữ liệu, và dữ liệu đó phải được đưa vào vòng tuần hoàn vận hành của tỉnh ngay lập tức.
Với quan điểm hệ thống dữ liệu lớn và thống nhất là nền tảng để thủ tục hành chính số có thể vận hành hiệu quả, ngay tại phiên họp của Ban Chỉ đạo Trung ương về phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số (tháng 7/2025), các hệ thống nền tảng phục vụ triển khai Nghị quyết 57-NQ/TW đã được đưa vào sử dụng, gồm Cổng thông tin điện tử Đảng Cộng sản Việt Nam, Hệ thống giám sát việc thực hiện Nghị quyết 57-NQ/TW và Hệ thống thông tin tiếp nhận, xử lý phản ánh kiến nghị, giải pháp sáng kiến phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia, cho thấy quyết tâm lớn trong việc triển khai quản trị bằng dữ liệu và công nghệ. Những công cụ này giúp các cơ quan điều hành hoạt động minh bạch, có thể theo dõi tiến độ, chất lượng công việc theo thời gian thực, tránh được báo cáo hình thức hay chậm trễ trong giải quyết vấn đề.
Như Tổng Bí thư Tô Lâm đã nhận định, các kế hoạch và nền tảng nêu trên là biểu hiện sinh động trong việc triển khai các chủ trương, nghị quyết của Đảng, mở ra một cách làm khoa học, hiện đại, minh bạch, hiệu quả hơn, chuyển từ cách làm truyền thống sang ứng dụng công nghệ số, chỉ đạo điều hành dựa trên dữ liệu, thời gian thực, đánh giá một cách thực chất hiệu quả, xác định rõ trách nhiệm tập thể, trách nhiệm cá nhân có liên quan.
Từ góc nhìn chuyên gia, yếu tố then chốt của chuyển đổi số trong mô hình chính quyền địa phương hai cấp còn nằm ở khả năng hình thành một dòng chảy dữ liệu thống nhất trong toàn hệ thống chính trị. Dữ liệu từ cơ sở phải trở thành dữ liệu của tỉnh; dữ liệu của tỉnh phải kết nối được với Trung ương và toàn bộ quy trình đó phải diễn ra tự động. Khi luồng dữ liệu thông suốt, việc điều hành trở nên chính xác, việc phục vụ người dân trở nên thuận tiện, còn việc giám sát trở nên hiệu quả. Chuyển đổi số vì thế không chỉ tạo ra công cụ hỗ trợ, mà tái định hình phương thức quản lý một cách căn bản.
Với quyết tâm xây dựng mô hình giao dịch hành chính hiện đại, Hà Nội và các phường trên địa bàn cũng đã bước đầu triển khai nhiều giải pháp nhằm thống kê, tổng hợp, quản lý dữ liệu một cách chính xác, đồng bộ đồng thời đảm bảo an toàn và quyền riêng tư cho người dân. Hà Nội thúc đẩy mạnh mẽ xây dựng cơ sở dữ liệu. Thành phố triển khai 62 cơ sở dữ liệu chuyên ngành, kết nối với 28 hệ thống quốc gia qua nền tảng chia sẻ dữ liệu. Hạ tầng mạng chuyên dùng tới các xã, phường được hoàn thiện, tạo điều kiện để chính quyền địa phương hai cấp vận hành thống nhất, xử lý hồ sơ nhanh hơn và chia sẻ dữ liệu thông suốt.
Phường Cửa Nam là một trong những địa bàn điển hình về việc ứng dụng công nghệ số vào quản lý hành chính. Theo lãnh đạo phường, công tác dữ liệu được xác định là một nhiệm vụ trọng tâm, nhất là sau quá trình sáp nhập địa giới hành chính. Việc xây dựng nguồn dữ liệu chung cho toàn phường không chỉ giúp chuẩn hóa thông tin dân cư mà còn tạo nền tảng để số hóa các lĩnh vực khác. Để đẩy mạnh ứng dụng công nghệ, phường đã tổng hợp và thống kê toàn bộ nguồn dữ liệu trên địa bàn, từ đó số hóa và quản lý hiệu quả. Ngoài việc tổng hợp dữ liệu, phường cũng quan tâm đến việc bảo vệ thông tin cá nhân, đảm bảo quyền riêng tư và an toàn cho người dân trong các giao dịch hành chính. Khi nhiều thủ tục đã được số hóa, từ khai báo tạm trú đến quản lý đất đai, đăng ký kinh doanh…, việc này không chỉ đơn giản hóa thủ tục mà còn tăng tính bảo mật khi dữ liệu được dùng chung theo nguyên tắc "đúng, đủ, sạch, sống" và có thể dùng chung.
Bên cạnh đó, quá trình số hóa được thực hiện từng bước với sự hỗ trợ tư vấn chuyên sâu từ các chuyên gia nhằm đảm bảo nguồn dữ liệu chính xác và ngày càng hoàn thiện. Lãnh đạo phường Cửa Nam nhận định rằng dù việc xây dựng dữ liệu không phải là chuyện dễ dàng, nhưng phải làm sớm và triển khai liên tục. Mặt khác, một hệ thống dữ liệu hành chính chuẩn mực và thủ tục hành chính minh bạch, chuẩn xác còn giúp phường thu hút đầu tư. Các doanh nghiệp đánh giá cao sự thuận tiện trong khai báo và xử lý hồ sơ thông qua phần mềm điện tử, đồng thời cảm thấy được bảo vệ quyền riêng tư trong các giao dịch kinh doanh. Đây là hướng đi phù hợp trong việc xây dựng chính quyền số thân thiện và hiện đại.
Với những bước tiến trên, Hà Nội, đặc biệt các đơn vị cơ sở điển hình như phường Cửa Nam đang từng bước hiện thực hóa mục tiêu xây dựng hệ sinh thái dữ liệu hành chính hiện đại, an toàn và minh bạch, góp phần không nhỏ vào sự phát triển chung của kinh tế số và bền vững. Chính sách dữ liệu hành chính cần vừa toàn diện, đồng bộ theo tiêu chuẩn cao về chất lượng dữ liệu, vừa đảm bảo tuyệt đối về an toàn, quyền riêng tư của công dân. Việc xây dựng dữ liệu hành chính hiện đại không đơn thuần là nhiệm vụ kỹ thuật mà còn là yếu tố chiến lược cho sự phát triển kinh tế - xã hội trong thời đại số.
