Triển khai mô hình chính quyền địa phương 2 cấp, với quyết tâm gắn chuyển đổi số vào mọi hoạt động quản lý, điều hành, song khi đi vào thực tiễn, Hà Nội nhận thấy quá trình này đã bộc lộ nhiều điểm nghẽn. Những thách thức ấy, cùng với 25 nhóm vấn đề do Bộ Khoa học và Công nghệ (KH&CN) chỉ ra, càng cho thấy chuyển đổi số không chỉ là cầu nối tất yếu mà còn đặt ra yêu cầu cấp bách về những giải pháp trong thời gian tới.

Nếu chuyển đổi số là “cầu nối sống còn” giữa chính quyền cấp tỉnh và cấp xã thì việc điều phối, vận hành nhịp nhàng, đồng bộ chính là một hành trình đầy thử thách. Khẳng định chuyển đổi số không phải là một dự án có điểm bắt đầu và kết thúc, mà là một quá trình liên tục, Thứ trưởng Bộ KH&CN Phạm Đức Long cho rằng: “Nếu chúng ta coi đó là một dự án đầu tư, làm xong rồi để đó, thì 5 năm hay 10 năm sau chúng ta vẫn đứng yên. Chuyển đổi số đòi hỏi sự thay đổi liên tục, liên tục cập nhật và phát triển”.

Nhận thức rõ điều này cũng như coi nền tảng số là một yếu tố quan trọng để bảo đảm điều hành của chính quyền khi sáp nhập các tỉnh hay nói cách khác là kết thúc một cấp chính quyền, chỉ còn 2 cấp, Bộ KH&CN đã có hướng dẫn tới 63 tỉnh, thành phố về các quy trình thủ tục, các bước để nâng cấp các hệ thống thông tin, giải quyết thủ tục hành chính cho người dân và các hệ thống thông tin chỉ đạo điều hành trên tinh thần chỉ đạo sắp xếp tinh gọn bộ máy của Chính phủ.

Ngày 17/7, Thủ tướng Chính phủ đã ký ban hành Công điện số 111/CĐ-TTg yêu cầu các bộ ngành, địa phương tập trung tháo gỡ khó khăn, vướng mắc trong thực hiện thủ tục hành chính, chuyển đổi số giai đoạn đầu vận hành mô hình tổ chức chính quyền địa phương hai cấp. Thực hiện chỉ đạo này, Bộ KH&CN đã thành lập tổ liên ngành đến 4 địa phương và khảo sát hơn 11 xã, phường.

Những tồn tại trong giai đoạn đầu bao gồm: chưa có quy trình nghiệp vụ thống nhất cho cấp xã; cấu hình thủ tục hành chính chưa chuẩn; biểu mẫu điện tử còn thiếu hoặc chưa phù hợp; kết nối dữ liệu giữa các hệ thống còn phân mảnh; chữ ký số và hạ tầng bảo mật chưa đồng bộ; năng lực xử lý tình huống thực tế của cán bộ cơ sở còn hạn chế… Tất cả những yếu tố này đang khiến một số địa phương dù rất nỗ lực nhưng vẫn lúng túng ở thời điểm đầu trong tổ chức vận hành theo mô hình chính quyền địa phương hai cấp.

Tại Hà Nội, nơi được đánh giá là đi đầu trong công tác chuẩn bị và tổ chức triển khai chuyển đổi số đã cho thấy một nỗ lực đáng ghi nhận về mặt tổ chức cũng như nhận thức. Chính thức đi vào hoạt động từ ngày 01/7/2025, mô hình chính quyền địa phương hai cấp tại Hà Nội bước vào giai đoạn thử thách. Và chính từ trong thực tiễn đã bộc lộ những khó khăn, điểm nghẽn và khoảng trống cần sớm được tháo gỡ, nếu không sẽ cản trở chính quá trình phát triển của bộ máy chính quyền hiện đại mà chúng ta đang kỳ vọng.

Mặc dù có nhiều thuận lợi do nằm trong nội đô, nhưng các phường cũng không tránh khỏi vướng mắc trong những ngày đầu thực hiện mô hình chính quyền địa phương hai cấp. Đó là, hệ thống hạ tầng công nghệ chưa kịp nâng cấp đồng bộ, dẫn tới nghẽn mạng hoặc lỗi thiết bị, thông tin thay đổi chưa được cập nhật kịp thời, một số cán bộ phường chưa làm chủ phần mềm mới…

Theo ông Bùi Tuấn Anh, Bí thư Đảng ủy phường Hồng Hà cho biết, là đơn vị hành chính mới hình thành từ việc sáp nhập của các phường thuộc 5 quận (Tây Hồ, Hoàn Kiếm, Long Biên, Ba Đình, Hai Bà Trưng), thử thách đối với phường Hồng Hà không chỉ nằm ở vấn đề kỹ thuật hay vận hành phần mềm, mà còn ở sự hòa nhập giữa các nền văn hóa, phong cách quản lý, tư duy hành chính của các đơn vị khác nhau.

Hay ở phường Phú Thượng, những ngày đầu chuyển đổi mô hình, khó khăn lớn nhất cũng giống như các xã là thiếu hụt và phân bổ không đồng đều nhân sự có chuyên môn về công nghệ thông tin giữa các đơn vị. Dù việc sắp xếp, bổ sung nhân sự được tiến hành khẩn trương, nhưng theo lãnh đạo phường, Phú Thượng vẫn cần thời gian để ổn định bộ máy…

Ở góc nhìn chuyên gia, ngoài thách thức kể trên, vấn đề mấu chốt hiện nay còn nằm ở dữ liệu và hạ tầng số. Nếu không có dữ liệu thì thủ tục hành chính trực tuyến vẫn sẽ tắc nghẽn. Các loại dữ liệu dân cư, đất đai, doanh nghiệp, hộ kinh doanh… phải được chuẩn hóa, tích hợp và làm sạch, đồng thời bảo đảm khả năng dùng chung giữa các cấp, các ngành.

Đây là điều kiện tiên quyết để hình thành chính quyền điện tử và triển khai các dịch vụ công trực tuyến một cách thực chất. Ngoài ra, có một khái niệm là “dịch vụ công phi địa giới” - nghĩa là người dân có thể thực hiện thủ tục ở bất kỳ đâu, không phụ thuộc vào địa bàn hành chính, nhưng điều này chỉ khả thi nếu nền tảng dữ liệu được xây dựng toàn diện và hệ thống đủ thông minh để nhận diện và xử lý thông tin xuyên cấp, xuyên ngành.

Tại xã đảo Minh Châu, trước khi chính thức vận hành chính quyền địa phương hai cấp, hạ tầng gặp nhiều hạn chế, trong đó thiết bị đầu cuối bàn giao chậm, đường truyền mạng chưa đồng bộ…

Thực hiện Nghị quyết của Ủy ban Thường vụ Quốc hội về việc sắp xếp các đơn vị hành chính cấp xã tại Hà Nội, xã Vân Đình mới được thành lập trên cơ sở hợp nhất thị trấn Vân Đình và các xã Cao Sơn Tiến, Phương Tú, Tảo Dương Văn (huyện Ứng Hòa cũ ). Với diện tích hơn 41 km² và dân số trên 60.000 người, Vân Đình trở thành 1 trong những xã có quy mô lớn nhất của Hà Nội. Những ngày đầu vận hành chính quyền địa phương 2 cấp, quá trình chuyển đổi cũng gặp phải nhiều khó khăn do lượng công dân đến giao dịch, thực hiện các thủ tục hành chính khá đông.

Chị Phạm Thị Bích Phượng, chuyên viên tại Điểm phục vụ hành chính công xã Vân Đình chia sẻ, lượng công dân đến giao dịch rất đông trong khi phần mềm vẫn còn lỗi, chưa được trơn tru. Ngoài ra, một số thủ tục chưa có trong quy trình chính thức…

Thêm một trở ngại nữa là, ở nhiều vùng ven đô, các xã mới sáp nhập, tình trạng “lõm sóng”, mạng yếu, thiết bị lỗi thời khiến cán bộ phải “vừa làm vừa vá”, ảnh hưởng đến tiến độ xử lý hồ sơ, tiếp nhận ý kiến người dân. Một số xã còn thiếu các phòng làm việc có thiết bị số hóa, chưa được kết nối ổn định với hệ thống điều hành của Thành phố. Chỉ thị 11 của UBND TP Hà Nội đã yêu cầu các sở, ngành phối hợp rà soát và đầu tư hoàn thiện hạ tầng số, nhưng việc triển khai đồng loạt vẫn cần thời gian, đặc biệt khi nhiều xã có xuất phát điểm rất khác nhau…

Trong khi đó, vấn đề bảo mật, an toàn thông tin, an ninh mạng cũng đang đặt ra yêu cầu cấp bách. Khi ngày càng nhiều dữ liệu được chia sẻ và vận hành trên nền tảng điện tử, nếu không có các giải pháp bảo mật mạnh mẽ và hướng dẫn cụ thể về quản lý dữ liệu, nguy cơ rò rỉ hoặc tấn công mạng là rất hiện hữu. Đây là điều mà các chuyên gia công nghệ đã nhiều lần cảnh báo và cũng là một phần trong nhóm 25 vấn đề mà Bộ KH&CN đã liệt kê.

Nhằm đảm bảo mô hình chính quyền địa phương hai cấp của Hà Nội hoạt động ổn định, hiệu quả, thông suốt, TP đã và đang triển khai nhiều giải pháp đồng bộ và quyết liệt để khắc phục những hạn chế về chuyển đổi số khi vận hành mô hình chính quyền địa phương 2 cấp như: số hóa toàn diện và đồng bộ hạ tầng; đẩy mạnh cung cấp dịch vụ công trực tuyến; tăng cường đào tạo và nâng cao năng lực cán bộ; khắc phục điểm nghẽn trong giải quyết thủ tục hành chính; linh hoạt, sáng tạo trong vận hành...

Ở góc độ quản lý nhà nước về an ninh mạng, Thiếu tướng Lê Xuân Minh, Cục trưởng Cục An ninh mạng và phòng, chống tội phạm sử dụng công nghệ cao (Bộ Công an) khẳng định: “An ninh mạng là tuyến phòng thủ không thể thiếu để bảo vệ chủ quyền số và bảo đảm trật tự xã hội trên không gian mạng. Các cuộc tấn công mạng xuyên quốc gia, hành vi đánh cắp dữ liệu, làm tê liệt hệ thống thông tin, hay thao túng dư luận… gây thiệt hại nghiêm trọng cho nhiều quốc gia. Trong thế giới ngày càng vận hành bằng dữ liệu, an ninh mạng trở thành năng lực cốt lõi quốc gia, bệ đỡ vững chắc cho sự phát triển”.

Cũng theo các chuyên gia an ninh mạng, vấn đề bảo mật và an toàn thông tin trong vận hành chính quyền địa phương 2 cấp ở Hà Nội là rất cấp bách do nhiều nguy cơ tấn công công nghệ cao ngày càng tinh vi. Cần siết chặt quản lý không gian mạng từ cơ sở, nâng cao năng lực chuyên môn cho cán bộ, ứng dụng công nghệ hiện đại và bảo mật cơ yếu trong các ứng dụng chuyển đổi số. Việc phối hợp chia sẻ dữ liệu và hỗ trợ kỹ thuật giữa các đơn vị cũng được đẩy mạnh để phòng chống tội phạm mạng hiệu quả.

Các giải pháp cụ thể như triển khai phần mềm số hóa tài liệu, trợ lý ảo hỗ trợ thủ tục hành chính góp phần đảm bảo an toàn thông tin trong bối cảnh chính quyền địa phương 2 cấp. Sự phối hợp chặt chẽ giữa các lực lượng chuyên trách và công nghệ hiện đại là nền tảng then chốt giúp Hà Nội bảo đảm an toàn thông tin trong quá trình chuyển đổi số và vận hành mô hình này…

Có thể nói, những điểm nghẽn nêu trên không làm giảm giá trị hay vai trò của chuyển đổi số trong mô hình chính quyền địa phương hai cấp, mà ngược lại, cho thấy sự cần thiết phải có một chiến lược hành động rõ ràng, cụ thể và phù hợp với thực tiễn ở từng địa phương. Để “cây cầu” kết nối giữa tỉnh và xã thật sự thông suốt, cần không chỉ sự đầu tư về công nghệ, mà còn cả về con người, thể chế và nguồn lực tài chính.

Những vấn đề đặt ra cũng là lời nhắc nhở về tính liên ngành, liên thông của chuyển đổi số. Đây không phải là câu chuyện của riêng ngành khoa học và công nghệ, hay của một cấp chính quyền, mà là sự phối hợp tổng thể từ trung ương đến địa phương, giữa chính quyền, doanh nghiệp, người dân và hệ thống chuyên gia công nghệ