Hội thảo do Viện Nghiên cứu kinh tế quản lý kinh tế Trung ương (CIEM) tổ chức sáng 6/9.
Tăng chất, nâng giá trị các cụm liên kết ngành
TS Đặng Đức Anh - Phó Viện trưởng CIEM cho biết, cơ cấu lại nền kinh tế được xác định là một trong những chủ trương lớn của Việt Nam trong những năm gần đây, nhằm đổi mới mô hình tăng trưởng và nâng cao năng lực cạnh tranh của nền kinh tế.
“Một trong những nội dung quan trọng của quá trình cơ cấu lại nền kinh tế là cơ cấu lại ngành và vùng kinh tế theo hướng tăng cường liên kết, hình thành các cụm liên kết ngành, nâng cao năng suất, chất lượng, hiệu quả, tăng cường sức chống chịu gắn với đẩy mạnh hội nhập kinh tế quốc tế; mục tiêu chuyển dần từ tăng trưởng dựa trên tăng số lượng đầu vào của sản xuất sang tăng trưởng dựa trên năng suất, chất lượng lao động, ứng dụng khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo” - TS Đặng Đức Anh nhấn mạnh.
Báo cáo của CIEM cho thấy, việc cơ cấu lại các ngành kinh tế theo hướng hình thành các cụm liên kết ngành giai đoạn 2016 - 2020 đã thu được những kết quả quan trọng. Việc liên kết theo ngành, vùng, cụm kinh tế được đẩy mạnh mẽ. Cơ cấu ngành được thực hiện theo hướng tích cực, tăng tỷ trọng đóng góp của ngành công nghiệp chế biến, chế tạo, thị trường, sản phẩm xuất khẩu đa dạng… Tuy nhiên, việc nâng cấp ứng dụng những thành quả của công nghệ đổi mới sáng tạo chưa cao, thiếu tính chủ động; Chưa hình thành được nền kinh tế năng động, chưa có sự thay đổi đáng kể về cơ cấu lại các ngành kinh tế.
Về xuất khẩu, ít hình thành các sản phẩm mới, ngành nghề mới... đặc biệt trong xu thế cách mạng công nghiệp 4.0, do đó chưa đóng góp đáng kể vào cơ cấu lại các ngành. Bên cạnh đó, vẫn chưa có các cụm liên kết ngành theo đúng cách hiểu của các nước đang phát triển.
“Đặc biệt, mối liên kết với các nước phát triển, các cụm ngành kinh tế chưa đủ mạnh. Năng suất lao động chưa được cải thiện đáng kể. Tính độc lập và chống chịu của nhiều ngành còn thấp, thị trường chưa đa dạng, thiếu tính liên kết hệ thống, phụ thuộc nhiều vào biến động cung cầu thị trường thế giới, biến động về giá…'' - TS Đặng Đức Anh khẳng định.
Tại hội thảo các chuyên gia cũng chỉ ra, việc cơ cấu ngành công nghiệp theo hướng tăng cường tính liên kết, cụm liên kết còn nhiều hạn chế. Các khu công nghiệp, khu kinh tế chủ yếu phát triển đa lĩnh vực, chưa hình thành được các tác nhân lõi để phát triển cụm liên kết như: Dự án có quy mô lớn, đối tác đầu tư nước ngoài chiến lược… nên mối liên kết giữa các doanh nghiệp trong khu công nghiệp, khu kinh tế trong sản xuất, cung cấp sản phẩm, dịch vụ chưa phát triển. Đặc biệt, qua bối cảnh Covid-19 càng làm lộ sự hạn chế về tính độc lập, tự chủ của các ngành kinh tế, tính dễ tổn thương do phụ thuộc vào bên ngoài.
Bên cạnh đó, thực trạng phân bổ không gian của các ngành công nghiệp chưa khai thác tốt lợi thế và vị trí địa lý, tiềm năng của các địa phương, chưa hình thành được những chuỗi liên kết ngành công nghiệp.
“Việc quy hoạch các khu công nghiệp, cụm công nghiệp chưa thực sự gắn với cụm ngành công nghiệp chuyên môn hóa, chưa xây dựng được các tổ hợp công nghiệp chuyên môn hóa thực chất tại những khu/vùng tập trung công nghiệp; chưa tạo ra được hệ sinh thái bộ gồm các doanh nghiệp sản xuất sản phẩm cuối cùng, doanh nghiệp cung ứng, nhà cung cấp linh kiện, đơn vị cung cấp dịch vụ tư vấn, tài chính, khoa học công nghệ” - Phó trưởng Ban Nghiên cứu kinh tế ngành và lĩnh vực (CIEM) Nguyễn Văn Tùng chia sẻ.
Tăng sức chống chịu cho nền kinh tế
“Trong điều kiện mới như hiện nay, để tăng cường việc liên kết kinh tế theo ngành, vùng và nâng cao sức chống chịu của nền kinh tế cần điều tiết dòng chảy nguồn lực kinh tế cho phù hợp và hiệu quả. Lựa chọn phát triển thí điểm một số mô hình cụm liên kết ngành trong quá trình cơ cấu lại nền kinh tế. Tìm kiếm, mở rộng thị trường cho phát triển cụm liên kết ngành kinh tế… Tổ chức lại sản xuất theo chuỗi giá trị, phát triển các cụm liên kết - chế biến - tiêu thụ nông sản tại các địa phương, vùng miền có sản lượng nông sản lớn... Đặc biệt, cần chỉ rõ đâu là nguyên nhân khiến việc liên kết kinh tế theo ngành, vùng lỏng lẻo” - PGS.TS Lê Xuân Bá nhấn mạnh.
Các chuyên gia nhận định, bối cảnh kinh tế thế giới và trong nước được dự báo khó khăn và bất định hơn, dịch bệnh Covid-19 tiếp tục diễn biến phức tạp gây ảnh hưởng sâu rộng nền các ngành kinh tế; toàn cầu hóa và liên kết kinh tế tiếp tục là các xu thế lớn nhưng cục diện liên kết kinh tế - thương mại toàn cầu và khu vực biến chuyển phức tạp, nhanh và sâu sắc vượt dự báo.
Cùng với đó, cạnh tranh chiến lược giữa các nước lớn trở nên gay gắt hơn, chiến tranh thương mại, xung đột chính trị có xu hướng kéo dài; cuộc cách mạng công nghiệp diễn ra nhanh chóng với nhiều thành tựu được áp dụng trên tất cả lĩnh vực của cuộc sống, tác động sâu sắc tới hệ thống chính trị, xã hội và kinh tế của từng quốc gia. Chưa kể, các mô hình kinh tế mới, kinh tế số, kinh tế tuần hoàn, tăng trưởng xanh diễn ra nhanh chóng, được nhiều quốc gia lựa chọn.
Việc đổi mới mô hình tăng trưởng càng trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết. Các chuyên gia chỉ ra, những giải pháp nhằm tăng cường sức chống chịu của ngành kinh tế trong quá trình cơ cấu lại nền kinh tế đó là: Đa dạng hóa, đa phương hóa, tránh lệ thuộc vào một thị trường, một đối tác cụ thể trong hoạt động xuất nhập khẩu; Đẩy mạnh khai thác và phát triển thị trường, nâng cao sức tiêu dùng trong nước và phát triển thương hiệu Việt Nam; Nâng cao năng lực tự chủ trong các lĩnh vực công nghệ số, công nghệ thông tin, điện tử viễn thông và an ninh mạng.
