Hài hòa các nguyên tắc đóng - hưởng
Theo các đại biểu, việc phát triển đối tượng tham gia BHXH năm 2020 đạt 95,71% chỉ tiêu đề ra là sự nỗ lực, cố gắng rất lớn trong bối cảnh dịch bệnh Covid-19 tác động tiêu cực đến tình hình kinh tế - xã hội năm 2020. Tuy nhiên, đại biểu Đặng Bích Ngọc (Đoàn tỉnh Hòa Bình), số liệu thực tế cũng cho thấy, việc phát triển lực lượng lao động tham gia BHXH còn thấp, trong bối cảnh tác động của Covid- 19 diễn biến phức tạp, việc thu BHXH bắt buộc gặp những khó khăn nhất định, lao động tại các cơ sở sản xuất kinh doanh bị mất việc làm, không còn thuộc diện tham gia BHXH bắt buộc… Như vậy, sẽ có nhiều khó khăn trong thực hiện chỉ tiêu phát triển đối tượng tham gia BHXH bắt buộc năm 2021 theo Nghị quyết số 28-NQ/TW đề ra; cần có sự vào cuộc rất tích cực từ phía Chính phủ, các Bộ, ngành và chính quyền các cấp.
Các đại biểu cũng dẫn ra số liệu năm 2020 cho thấy, có 860.741 người hưởng BHXH một lần tăng 53.652 người (tăng 6,65%) so với năm 2019, trong đó, số tham gia BHXH tự nguyện hưởng BHXH một lần là 11.868 người tăng 51,55% so với năm 2019 và bằng 2,09% so với số người tham gia BHXH tự nguyện tăng thêm của năm 2020 so với năm 2019 (567.237 người). Đa phần người hưởng chế độ BHXH một lần (giai đoạn 2016-2020) tập trung ở độ tuổi từ trên 20 tuổi đến đủ 40 tuổi (chiếm 80,9%).
Theo đại biểu Nguyễn Ngọc Sơn (Đoàn tỉnh Hải Dương), việc hưởng BHXH một lần là nhu cầu thực tế của người lao động, tỷ lệ người hưởng BHXH một lần so với tổng số người tham gia BHXH những năm qua luôn ở mức khoảng 5%, nhưng ảnh hưởng không nhỏ đến hiệu quả của công tác phát triển đối tượng. Với tốc độ, tình hình phát triển đối tượng tham gia BHXH tự nguyện và thực tế đời sống, thu nhập khó khăn như hiện nay, dự báo có thể số người hưởng chế độ BHXH một lần sẽ tăng cao vào các năm tiếp theo.
"Việc nhận BHXH một lần đồng nghĩa với việc người lao động rời khỏi hệ thống an sinh xã hội và hầu hết những trường hợp sẽ không tích lũy đủ thời gian đóng BHXH để được hưởng lương hưu hoặc nếu đủ thì mức lương hưu cũng rất thấp vì thời gian đóng ngắn nên khi về già sẽ gặp rất nhiều khó khăn và tạo áp lực lên xã hội và gia đình” – đại biểu nêu rõ.
Từ thực trạng trên, các đại biểu đề xuất sớm nghiên cứu sửa đổi quy định về hưởng BHXH một lần theo tinh thần Nghị quyết 28 đề ra trong đó hướng đến mục tiêu bao phủ BHXH toàn dân, sửa đổi điều kiện về thời gian tham gia BHXH tối thiểu để hưởng chế độ hưu trí theo hướng linh hoạt nhằm giảm số lượng người hưởng BHXH một lần, điều chỉnh cách tính lương hưu bảo đảm kết hợp hài hòa các nguyên tắc đóng-hưởng, công bằng, bình đẳng, chia sẻ và bền vững, tăng sức hấp dẫn và tính liên kết giữa các chế độ BHXH để đạt mục tiêu mở rộng diện bao phủ…
Về các quỹ có tính chất ngắn hạn, theo các đại biểu, cơ bản các quỹ này đều bảo đảm khả năng chi trả và có kết dư lớn, cụ thể: Quỹ Ốm đau, thai sản có số kết dư chuyển sang năm 2021 bằng 43,14% số chi trong năm 2020; Quỹ Bảo hiểm tai nạn lao động - Bệnh nghề nghiệp và Quỹ BHTN, đến nay kết dư lớn, số dư hàng năm cao. Tuy nhiên, qua nhiều năm thực hiện cho thấy, còn có nhiều chế độ, chính sách liên quan đến các quỹ này chưa đi vào cuộc sống và chưa phát huy được vai trò chủ động của chính sách BHTN là giá đỡ của thị trường lao động.
Tăng tính hấp dẫn hơn nữa với BHXH tự nguyện
Quan tâm đến việc thu hút thêm đối tượng tham gia BHXH tự nguyện, đại biểu Chu Thị Hồng Thái (đoàn Lạng Sơn) cho rằng, theo báo cáo Chính phủ, tỷ lệ tham gia so với lực lượng trong độ tuổi năm 2020 tăng so với 2019, vượt chỉ tiêu đặt ra, nhưng đó vẫn là con số khiêm tốn so với tiềm năng.
Nguyên nhân dẫn đến việc đối tượng tham gia BHXH tự nguyện còn thấp là do chế độ hưởng chưa đủ sức hấp dẫn, mới chỉ dừng lại ở chế độ hưu trí và tử tuất, nên kém thu hút so với các loại hình bảo hiểm bắt buộc và bảo hiểm thương mại.
Theo đại biểu Nguyễn Hải Anh (đoàn Đồng Tháp), cần có những giải pháp cả về chính sách và tổ chức thực hiện một cách mạnh mẽ để gia tăng tỷ lệ BHXH tự nguyện bởi dư địa từ khu vực này còn rất lớn. Thời gian tới, cần sớm xem xét, điều chỉnh về quy định chính sách, rút ngắn thời gian đóng BHXH tự nguyện và đa dạng hóa hình thức tham gia, nhất là có những phương thức và cách tính theo giá trị dòng tiền, tạo sự hấp dẫn, thu hút ngày càng nhiều người tham gia BHXH tự nguyện.
Các đại biểu đề nghị Chính phủ tiếp tục nghiên cứu, rà soát các quy định, sớm sửa đổi luật bảo hiểm xã hội để có biện pháp can thiệp nâng cao tỷ lệ tham gia BHXH tự nguyện cũng như giải quyết các vấn đề còn khó khăn, vướng mắc.
Các đại biểu cũng đề nghị Bộ LĐTB&XH sớm có hướng dẫn về thực hiện giải quyết chế độ BHXH cho người lao động trong trường hợp đơn vị sử dụng lao động nợ BHXH do chủ sử dụng lao động bỏ trốn hoặc làm ăn không hiệu quả nhằm đảm bảo quyền lợi cho người lao động (hiện, chỉ cho phép giải quyết chế độ BHXH cho người lao động đối với các đơn vị nợ BHXH đã phá sản; còn trường hợp chủ sử dụng lao động nợ và phá sản chưa có cơ sở để giải quyết chế độ).
Hiện nay, các quy định của pháp luật chưa phân biệt rõ giữa "trốn đóng" và "chậm nộp" BHXH nên các doanh nghiệp lợi dụng chay ỳ, trốn tránh đóng BHXH, làm gia tăng nợ BHXH, ảnh hưởng trực tiếp đến quyền lợi của người lao động nhưng chưa được xử lý. Vì vậy, Bộ cần tham mưu cho Chính phủ trình Quốc hội xây dựng hành lang pháp lý, phân biệt những trường hợp nào là trốn đóng, trường hợp nào là chậm nộp. Đồng thời, có chế tài mạnh để xử lý nghiêm đối với các đơn vị sử dụng lao động nợ hoặc chậm đóng BHXH.
