Dấu ấn của Đại tướng Nguyễn Quyết trong Cách mạng Tháng Tám năm 1945

Cuộc khởi nghĩa thành công vang dội, mở đường cho thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám trên cả nước và để lại dấu ấn đặc biệt sâu đậm của một nhà lãnh đạo trẻ tuổi, bản lĩnh, trí tuệ.

Vị Bí thư Thành ủy tuổi 23 và quyết định lịch sử

Đại tướng Nguyễn Quyết (1922-2024), tên thật là Nguyễn Tiến Văn, quê tại xã Chính Nghĩa, huyện Kim Động, tỉnh Hưng Yên. Năm 15 tuổi, ông rời quê lên Hà Nội làm thư ký kiêm phát hành cho Báo Đuốc Tuệ. Tại đây, người thanh niên Nguyễn Quyết tiếp xúc với phong trào công nhân, báo chí cách mạng và nhanh chóng được giác ngộ, tích cực tham gia hoạt động yêu nước.

Theo các tư liệu lịch sử, năm 1940, khi mới 18 tuổi, ông được kết nạp vào Đảng Cộng sản Đông Dương. Sau nhiều năm hoạt động bí mật, đến năm 1943, đồng chí được Xứ ủy Bắc Kỳ chỉ định tham gia Ban Cán sự Đảng Hà Nội, phụ trách xây dựng căn cứ ngoại thành và công tác vận động công nhân. Tháng 11/1944, ông được Đảng và Bác Hồ chỉ định làm Bí thư Thành ủy Hà Nội khi mới 23 tuổi, thay đồng chí Lê Quang Đạo nhận nhiệm vụ khác.

Trong bối cảnh phong trào cách mạng sục sôi, sự xuất hiện của Bí thư Thành ủy trẻ tuổi Nguyễn Quyết trở thành điểm tựa tinh thần cho quân dân Hà Nội. Trở thành người đứng đầu ban lãnh đạo Thành ủy Hà Nội, ông cùng các đồng chí trong Thành ủy vừa chỉ đạo, vừa trực tiếp tổ chức, xây dựng, huấn luyện và tìm nguồn vũ khí, trang bị quân sự cho các đội tự vệ vũ trang công - nông.

Đặc biệt, chỉ sau vài tháng nhận nhiệm vụ, đêm 17/8/1945 dưới sự chủ trì của đồng chí Nguyễn Quyết, Thành ủy Hà Nội họp khẩn và ra quyết định lịch sử: Hà Nội tiến hành khởi nghĩa vào ngày 19/8/1945, đánh đổ chính quyền tay sai, thành lập chính quyền cách mạng; khởi nghĩa bằng lực lượng tại chỗ.

Sáng 19/8/1945, cả Hà Nội đỏ rực cờ cách mạng. Theo kế hoạch, hàng vạn nông dân và dân nghèo được tập hợp thành đội ngũ ở Láng, Mọc, kéo ra Ngã Tư Sở, tiến lên chiếm Đại lý Hoàn Long trước khi vào nội thành. Sau đó, cuộc mít tinh khổng lồ của gần 20 vạn người chuyển thành biểu tình thị uy của quần chúng, có các đơn vị tự vệ, tuyên truyền xung phong dẫn đầu, chia thành hai khối lớn chiếm các vị trí theo kế hoạch đã định.

Một khối quần chúng chiếm phủ Khâm sai giành được thắng lợi mau lẹ. Một khối chiếm trại bảo an, lực lượng tự vệ nhanh chóng chiếm các vị trí quan trọng trong trại. Trước áp lực của quần chúng, đến 5 giờ chiều 19/8, quân Nhật buộc phải rút lui khỏi Hà Nội.

Đánh giá về cuộc Tổng khởi nghĩa Tháng Tám năm 1945 tại Hà Nội, Tổng Bí thư Trường Chinh từng nhận xét: “Thành ủy Hà Nội đã nắm vững đường lối, chủ trương của Đảng, của Bác, biết vận dụng sáng tạo tình hình cụ thể lúc bấy giờ để giành chính quyền”.

Đối với Đại tướng Nguyễn Quyết, đồng chí Trường Chinh nhấn mạnh: “Trong thời cơ lịch sử có một không hai đó, đã xuất hiện những con người thông tuệ được tôi luyện trong môi trường cách mạng, những trái tim và khối óc không chỉ dựa vào lòng yêu nước nồng nàn mà còn có tư chất tuyệt vời, phán đoán sắc sảo về khả năng thắng lợi của cách mạng với sự nhạy cảm thời cuộc đặc biệt. Ban lãnh đạo của Hà Nội khi đó toàn những người trẻ tuổi, dưới 30, mà người đứng đầu là Bí thư Thành ủy Nguyễn Quyết mới ở tuổi 23 và kinh qua 6 năm tôi luyện trong đấu tranh cách mạng. Thật là tuyệt vời”.

Bài học về chớp thời cơ và sức mạnh lòng dân

Cách mạng Tháng Tám năm 1945 ở Hà Nội thành công không chỉ nhờ quyết định lịch sử táo bạo của Bí thư Thành ủy Nguyễn Quyết và Thành ủy Hà Nội ở thời điểm đấy, mà còn bởi công tác chuẩn bị căn cơ, vững chắc dựa vào Nhân dân. Trước đó, Thành ủy Hà Nội đã chú trọng xây dựng các cơ sở cách mạng ở nội thành và ngoại thành, được Nhân dân cưu mang, bảo vệ, tạo thành căn cứ lòng dân vững chắc.

Các đội tự vệ, tuyên truyền xung phong được phát triển mạnh. Họ tổ chức những hoạt động táo bạo ngay tại trung tâm thành phố, góp phần khơi dậy khí thế cách mạng. Đỉnh cao là cuộc mít tinh ngày 17/8/1945 của Tổng hội Viên chức chính phủ bù nhìn Trần Trọng Kim, vốn do đối phương tổ chức nhưng nhanh chóng biến thành cuộc mít tinh ủng hộ Việt Minh, hô vang khẩu hiệu “Ủng hộ Việt Minh”, “Việt Nam độc lập” ngay trước cơ quan đầu não phát xít Nhật.

Trong khởi nghĩa, công tác binh vận và địch vận được vận dụng khéo léo. Tại Trại Bảo an binh, với khoảng 1.000 quân thân Nhật đóng giữ, sau các biện pháp thuyết phục, vận động, lực lượng cách mạng đã chiếm trại mà không cần nổ súng, thu được kho vũ khí trang bị cho tự vệ. Khi quân Nhật đưa xe tăng và binh lính đến uy hiếp ta đã khéo léo dùng biện pháp ngoại giao, phân tích tình hình, thuyết phục họ rút lui. Nhờ vậy, cuộc khởi nghĩa ở Hà Nội thành công nhanh chóng, tránh được đổ máu không cần thiết.

Sinh thời, Đại tướng Nguyễn Quyết từng chia sẻ, thực tiễn Cách mạng Tháng Tám tại Hà Nội và cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp sau này cho thấy, công tác binh vận, địch vận đã đóng góp quan trọng trong thắng lợi chung của cách mạng giải phóng dân tộc ở nước ta. Trong cuộc kháng chiến chống Pháp, đã có nhiều quan lại cấp cao của triều đình nhà Nguyễn, nhiều sĩ quan quân đội Nhật được giác ngộ đã tham gia hàng ngũ Việt Minh, không tiếc xương máu chiến đấu vì độc lập, tự do của nước Việt Nam Dân chủ cộng hòa...

Sự kiện 19/8/1945 cho thấy tinh thần chủ động, sáng tạo của Thành ủy Hà Nội. Không thụ động chờ đợi lệnh cấp trên, thời điểm đó, Bí thư Thành ủy Nguyễn Quyết cùng tập thể lãnh đạo đã dám quyết đoán, chịu trách nhiệm trước Đảng và Nhân dân, chớp thời cơ lịch sử có một không hai để giành chính quyền.

Cố GS Trần Văn Giàu - nguyên Bí thư Xứ ủy Nam Kỳ, người lãnh đạo khởi nghĩa ở Sài Gòn đã nói: “Các nhà viết sử khởi nghĩa Cách mạng Tháng Tám phải ghi công đầu rất lớn cho Đảng bộ và Nhân dân Hà Nội trong cuộc chiến đấu mang tính chất quyết định này. Hà Nội có khởi nghĩa thành công ngày 19/8 thì Huế mới khởi nghĩa thành công ngày 23 và Sài Gòn khi ấy nóng lòng chờ tin Hà Nội. Hà Nội có khởi nghĩa thì Sài Gòn mới làm. Hà Nội có làm sớm thì Sài Gòn mới khỏi trễ nải nguy hiểm. Tuy Sài Gòn đã có tập hợp đủ lực lượng nhưng nếu Hà Nội chưa làm thì vị tất Sài Gòn đã làm vì còn nhớ mãi kinh nghiệm của tháng 11/1940. Nói khởi nghĩa ở Hà Nội có tầm quyết định là như vậy”.

Sau Cách mạng Tháng Tám, đồng chí Nguyễn Quyết tiếp tục giữ nhiều trọng trách quan trọng của Đảng và Nhà nước, trong đó có Bí thư Trung ương, Phó Chủ tịch Hội đồng Nhà nước, Chủ nhiệm Tổng cục Chính trị Quân đội Nhân dân Việt Nam. Ông được đánh giá là vị tướng tài năng, sắc sảo, nhạy bén về chính trị, mưu lược về quân sự, đồng thời là người cán bộ đức độ, hết lòng vì dân, vì nước. Với những cống hiến xuất sắc, ông được tặng thưởng nhiều phần thưởng cao quý, trong đó có Huân chương Sao vàng và Huân chương Hồ Chí Minh.

Có thể thấy, Cách mạng Tháng Tám năm 1945 ở Hà Nội là thắng lợi tiêu biểu của nghệ thuật chớp thời cơ, tập hợp sức mạnh toàn dân và vận dụng khéo léo binh vận, địch vận. Thành công ấy mang dấu ấn sâu đậm của Bí thư Thành ủy Nguyễn Quyết – người mới 23 tuổi nhưng đã thể hiện tầm vóc của một nhà lãnh đạo bản lĩnh, sáng suốt. Thắng lợi ngày 19/8/1945 không chỉ góp phần quyết định thành công của Cách mạng Tháng Tám trên cả nước mà còn để lại những bài học quý giá về niềm tin vào Nhân dân, sự độc lập, sáng tạo và dám chịu trách nhiệm trước lịch sử. Dấu ấn cố Đại tướng Nguyễn Quyết sẽ mãi là niềm tự hào của Thủ đô và cả dân tộc.