Xuất xứ ngôi đền
Tương truyền Cửa Ông là bến thuyền cổ mang tên Cửa Suốt, vị trí trọng yếu nối châu thổ sông Hồng với biên viễn Đông Bắc bằng cả đường thủy lẫn đường bộ. Khu di tích này có lịch sử trên 800 năm được xây dựng tại vị trí đắc địa về mặt phong thủy và nổi tiếng linh thiêng. Xưa kia các triều đại phong kiến nước ta luôn chú trong việc lập đồn trấn ải nên nơi đây còn có di tích chùa Cửa Ông gắn với quá trình tu hành và phát triển Thiền phái Trúc Lâm cả Tuệ Trung Thượng Sỹ Trần Tung, có Lăng và đền Hưng Nhượng Vương thờ Trần Quốc Tảng – vị tướng đời Trần có công lao đóng góp lớn trong cuộc kháng chiến chống quân Nguyên Mông (thế kỷ XIII), người gắn bó cả đời mình với vùng đất phía Đông Bắc nước Đại Việt, đền còn phối thờ Hưng Đạo Đại vương Trần Quốc Tuấn và nhiều vị tướng lĩnh nhà Trần khác. Trong khu vực di tích còn có Miếu Hoàng Tiết chế thờ Hoàng Cần - một anh hùng người địa phương có nhiều công lao chống phá giặc cướp, được triều đại phong "Khâm Sai Đông Đạo Tiết chế" và Đền Mẫu Cửa Ông thờ các Thánh Mẫu theo truyền thống Đạo Mẫu của dân gian. Bài học xác lập chủ quyền lãnh thổ, lãnh hải và giữ nước đến ngày nay vẫn còn nguyên giá trị.Hàng năm Lễ hội Đền Cửa Ông được tổ chức vào ngày 3 tháng 2 âm lịch.
| Ngôi đền nhìn từ trên cao |
Bản sắc văn hóa cần được trùng tu
Lễ hội đền Cửa Ông, một sản phẩm văn hóa phi vật thể đặc sắc mang đậm bản sắc quê hương và truyền thống lâu đời của người Việt. Đền mở hội với nhiều hoạt động văn hóa phong phú, hấp dẫn. Đền cửa Ông là nơi để nhắc nhở thế hệ sau nhớ ơ hậu thế noi gương các đức tính cao quý của tiền nhân. Với vị trí đặc biệt và những trang sử oai hùng, đền Cửa Ông là điểm nhấn về tinh thần bất khuất của dân tộc Việt Nam.
| Tượng thờ Trần Quốc Tảng |
Theo hồ sơ di tích, hiện có một số hộ dân xây dựng công trình sát tường rào đền Thượng và hai bên đường vào Đền tạo nên sự xáo trộn về kiến trúc, gây mất mỹ quan, khó khăn trong công tác quản lý trật tự đô thị, ảnh hưởng không tốt đến khu di tích. Hiện ranh giới di tích chưa được xác định rõ ràng trong đó có ranh giới các vùng bảo vệ. Một số hộ dân xây dựng công trình sát tường rào đền và hai bên đường vào đền tạo nên sự xáo trộn về kiến trúc, gây mất mỹ quan, khó khăn trong công tác quản lý trật tự đô thị, ảnh hưởng đến khu di tích môi trường khu vực Đền bị ô nhiễm do quá trình lễ hội diễn ra hàng năm đón lượng du khách rất đông, diện tích khu vực hẹp không đủ đáp ứng nhu cầu du khách; Đường vào khu di tích nhỏ hẹp, giao cắt với đường sắt nên thường xuyên bị ùn tắc giao thông, ảnh hưởng lớn đến giao thông trên quốc lộ 18A; Các công trình phụ trợ chưa bố trí được để đảm bảo phục vụ nhu cầu của khách tham quan, gây nhiều áp lực nên hệ thống hạ tầng khu di tích, gây đe dọa làm xuống cấp di tích.
| Toàn cảnh ngôi đền Cửa Ông |
Ngày nay du lịch tham quan cảnh quan thiên nhiên khu vực di tích những năm qua chưa được chú trọng mặc dù Đền có vị trí đẹp. Do diện tích hẹp, tình trạng xây dựng lộn xộn làm ảnh hưởng đến cảnh quan. Để tổ chức hoạt động này cần tạo công viên với các loại cây hoa cảnh theo từng nhóm chủ đề để thu hút du khách. Tạo thêm đường đi bộ và các điểm dừng chân trên đỉnh đồi yên ngựa, đây là điểm lý tưởng để du khách nghỉ ngơi, phóng rộng tầm mắt và đón gió biển Đông. Trong đó cần xây dựng tuyến kết nối đền Cửa Ông – đền Cặp Tiên – chùa Cái Bầu – nghè Trần Khánh Dư. Tạo thành tuyến tâm linh gắn với các nhân vật liên quan đến sự nghiệp giữ nước nhà Trần và đặc biệt liên quan đến Hưng nhượng vương Trần Quốc Tảng. Đền cặp tiên nằm bên kia cầu Vân Đồn 1, thờ cô bé Cửa Suốt là một tiểu thư con gái Trần Quốc Tảng gồm 3 công trình là đền chính, giếng tiên và động Sơn Trang. Nghè Trần Khánh Dư thờ Nhân Huệ Vương Trần Khánh Dư thuộc xã Quan Lạn huyện đảo Vân Đồn. Chùa Cái Bầu cách cảng Cái Lân 10km, là 1 ngôi chùa khang trang nằm bên bờ vịnh Bái Tử Long, trong chùa có thiền viện Trúc Lâm Giác Tâm...
