Vấn đề trên được, ThS Trần Văn Hiếu - Viện Văn hóa Nghệ thuật quốc gia Việt Nam đưa ra tại Hội thảo khoa học “Đánh giá 5 năm thực hiện chiến lược phát triển các ngành công nghiệp văn hoá 2016-2021”.
30 năm cách mạng công nghiệp bóng đá Anh
Là quốc gia sản sinh ra bóng đá hiện đại, môn thể thao phổ biến nhất hành tinh. Tuy nhiên, suốt 100 năm hình thành và phát triển, văn hóa bóng đá tại xứ sở sương mù mang nặng tính địa phương. Tư duy vùng miền dẫn đến sự trì trệ, ngại thay đổi cũng như tình trạng thù địch ngày càng sâu sắc giữa các hội cổ động viên. Nạn hooligan trở thành nỗi ác mộng kinh hoàng.
Đối với các ông chủ câu lạc bộ (CLB), việc đầu tư vào đội bóng không phải để kiếm lời. Đến cuối thập niên 1970 mới xuất hiện những bảng quảng cáo bên đường biên. Ngay cả như vậy thì nguồn thu vào thời điểm đó chỉ đủ trang trải chi phí trồng cỏ cho mặt sân. Bởi vậy, các ông chủ chi tiền như một cách làm “từ thiện” để bảo tồn văn hóa địa phương và phần nào đánh bóng tên tuổi.
Về hạ tầng, với đặc tính bảo thủ địa phương của cổ động viên (CĐV) và cơ hội kiếm lời cho các nhà đầu tư gần như bằng không, việc tân trang các sân bóng là điều xa xỉ chứ chưa nói đến chuyện xây mới. Thế nên, vào cuối thập niên 1980 và đầu 1990, hầu hết các đội bóng tại Anh đều thi đấu trên những sân bóng đá được xây dựng từ đầu thế kỷ, cơ sở vật chất vừa thiếu thốn, vừa sơ sài và thậm chí thiếu an toàn.
Đến sân xem bóng là trải nghiệm kinh hoàng đối với bất kỳ ai trừ đám hooligan cuồng tín. Sân bóng xập xệ, mái che dột nát, hàng rào hoen gỉ và cả sân bóng bốc lên mùi khai vì tình trạng xuống cấp của nhà vệ sinh. Nhưng chưa hết, cầu trường còn biến thành võ đài để đám hooligan ẩu đả và gây náo loạn.
Thậm chí, tờ The Sun đã miêu tả bóng đá lúc này tại Anh như "một trò tiêu khiển hạ đẳng dành cho những kẻ hèn kém và diễn ra trên những sân vận động chẳng khác gì ổ chuột".
Trước tình trạng bi đát như vậy, tháng 10/1990, ông Gred Dyke, Giám đốc đài ITV Sport, kênh trình chiếu các trận đấu ở giải Hạng nhất (vô địch quốc gia) Anh cùng các đội bóng lớn tự xưng là Big Five quyết định tách khỏi Liên đoàn bóng đá Anh (FA) để thành lập Premier League - Ngoại hạng Anh.
Những bước tiến ban đầu của Ngoại hạng Anh một phần do sự tranh chấp ngẫu nhiên, khi người ngoài cuộc chen chân để tạo thế ngược dòng. Một đài truyền hình vệ tinh mới, có tên là BSkyB, tiền thân của Sky Sport ngày nay, do ông trùm truyền thông thế lực nhất thế giới Rupert Murdoch gây dựng, đã trả giá cao hơn ITV để mua lại bản quyền truyền hình giải đấu với giá 60,8 triệu bảng mỗi mùa
Còn hiện tại (2022), các hợp đồng bản quyền truyền hình đem đến tổng giá trị 3,1 tỷ bảng. Bởi lẽ, về độ phủ sóng, Ngoại hạng Anh là giải đấu thể thao có lượng người xem nhiều nhất thế giới, được phát sóng trên 212 quốc gia và vùng lãnh thổ, 643 triệu ngôi nhà và 4,7 tỷ người.
Bài học phát triển công nghiệp văn hóa Việt Nam
Theo ThS Trần Văn Hiếu - Viện Văn hóa Nghệ thuật quốc gia Việt Nam, chúng ta có thể học cách làm bóng đá Anh ở 4 nội dung, gồm: Bản quyền truyền hình, đa phương tiện trả tiền; Luật hóa sở hữu đội bóng; Cải tạo các sân vận động chuyên nghiệp; Chuyên nghiệp hóa hội CĐV, CĐV là một phần của đội bóng.
Đơn cử ở lĩnh vực bản quyền truyền hình, sự phát triển và chuyên nghiệp của bóng đá Anh hiện nay là minh chứng cho cách làm bóng đá đột phá, dám cách mạng để thành công của lãnh đạo FA. Suy nghĩ làm bóng đá để thu lợi nhuận, mà bản quyền truyền hình là bước đầu tiên.
Bản quyền truyền hình là một trong những nguồn thu nhập quan trọng đối với mỗi câu lạc bộ bóng đá cũng như cả nền bóng đá như Việt Nam. Bản quyền truyền hình ở nước ta quy mô nhỏ bé, độ hấp dẫn thấp, cạnh tranh chưa hấp dẫn so với các nước trong khu vực, là một trong các thách thức đối với liên đoàn bóng đá và các đội bóng. Liên đoàn Bóng đá Việt Nam (VFF) cần đưa ra một cái chiến lược bản quyền truyền hình của các giải bóng đá trong nước, các giải đấu ở các lứa tuổi khác nhau và các giải đấu có đội tuyển quốc gia thi đấu. Từ đó mới thu được lợi nhuận từ bóng đá để tái đầu tư cho bóng đá. Làm được như vậy sẽ chuyên nghiệp hóa các giải đấu và người xem truyền hình sẽ được phục vụ một cách chuyên nghiệp và chất lượng tốt nhất.
Một thực tế khác ở nước ta, vấn đề thu bản quyền các giải đấu trên các nền tảng đa phương tiện còn khá khó khăn, luật đã có nhưng không thu được tiền bản quyền. Đây cũng là thất thoát lớn đối với liên đoàn bóng đá Việt Nam và các câu lạc bộ bóng đá.
Theo Thạc sĩ Trần Văn Hiếu - Viện Văn hóa Nghệ thuật quốc gia Việt Nam chia sẻ: Nhìn lại 30 năm cách mạng công nghiệp bóng đá Anh là một chặng đường dài, đầy chông gai, nhiều vấn đề còn phải bàn thảo, nhiều ý kiến trái chiều khi coi giải bóng đá ngoại hạng Anh là hình mẫu lý tưởng cho sự phát triển bóng đá ở các quốc gia khác. Nhưng chí ít cũng cho chúng ta bài học kinh nghiệm khi phát triển công nghiệp văn hóa - công nghiệp bóng đá ở nước ta. Các bài học rút ra là phải thu được bản quyền truyền hình, bản quyền trên các phương tiện như truyền hình số, YouTube, các mạng xã hội, Postcard, phát thanh.
Kể từ khi Premier League ra đời, bản quyền truyền hình giải đấu này đã tăng tới gần 300 lần, 100% sân bóng được tân trang, 9 sân bóng bị phá bỏ đồng nghĩa 9 đội bóng xây sân mới. Mùa giải Ngoại hạng Anh đầu tiên chứng kiến trung bình mỗi trận có 21.126 khán giả đến sân và sân bóng quy mô lớn nhất là Old Trafford cũng chỉ có 55.000 chỗ ngồi. Đến hiện tại, trung bình mỗi trận đấu giải vô địch quốc gia (VĐQG) hấp dẫn nhất hành tinh đón 35.000 CĐV.
Thạc sĩ Trần Văn Hiếu - Viện Văn hóa Nghệ thuật quốc gia Việt Nam
