Đây là đề xuất của Bộ LĐTB&XH khi xây dựng dự thảo Nghị quyết của Ủy ban Thường vụ Quốc hội về việc ghi nhận thời gian đóng BHXH bắt buộc của chủ hộ kinh doanh đã tham gia trước ngày Luật BHXH số 41/2024/QH15 có hiệu lực thi hành.
Trong bản dự thảo, Bộ LĐTB&XH nêu rõ, theo quy định tại Nghị định số 12/CP ngày 26/1/1995, Nghị định số 01/2003/NĐ-CP ngày 9/1/2003 của Chính phủ, Luật BHXH năm 2006 và Luật BHXH năm 2014 đều không quy định chủ hộ kinh doanh thuộc đối tượng tham gia BHXH bắt buộc; từ năm 2008 trở đi, nếu có nhu cầu thì chủ hộ kinh doanh có thể tham gia BHXH tự nguyện.
Như vậy, theo quy định của pháp luật về BHXH thì chủ hộ kinh doanh không thuộc đối tượng tham gia BHXH bắt buộc. Tuy nhiên, trong giai đoạn năm 2003 đến nay, cơ quan BHXH các địa phương đã thu BHXH bắt buộc đối với chủ hộ kinh doanh.
Thống kê của BHXH Việt Nam, tính đến hết ngày 31/5/2023 có 3.567 chủ hộ kinh doanh tham gia BHXH bắt buộc; số tiền đã đóng vào quỹ BHXH khoảng 113 tỷ đồng. Đã có 9.648 lượt chủ hộ kinh doanh được giải quyết và chi trả các chế độ ốm đau, thai sản, với số tiền 13,28 tỷ đồng. Có 1 người được giải quyết, chi trả chế độ bảo hiểm tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, số tiền là 21,55 triệu đồng; có 275 người được giải quyết chế độ hưu trí, tử tuất, số tiền là 32,840 tỷ đồng; 397 người được giải quyết hưởng BHXH một lần với số tiền là 9,328 tỷ đồng.
Bộ LĐTB&XH cho biết, việc cơ quan BHXH đã thực hiện thu BHXH bắt buộc đối với chủ hộ kinh doanh là không đúng quy định của pháp luật. Về nguyên tắc, nếu thu BHXH bắt buộc không đúng quy định của pháp luật thì phải hoàn trả tiền đóng BHXH đã thu không đúng.
Tuy nhiên, việc hoàn trả tiền đóng BHXH trong trường hợp này có một số bất cập, hạn chế. Đó là, những chủ hộ kinh doanh này đã được cơ quan BHXH thu BHXH bắt buộc trong thời gian dài; có nhiều người đã được giải quyết hưởng các chế độ BHXH bắt buộc. Việc hoàn trả tiền đóng BHXH bắt buộc thì đồng thời cũng sẽ phải thu hồi số tiền đã được giải quyết các chế độ BHXH là khá phức tạp, không đảm bảo quyền lợi của các chủ hộ, nhiều người đã đến tuổi nghỉ hưu. Việc hoàn trả tiền đóng BHXH không phù hợp với chủ trương của Nghị quyết số 28-NQ/TW ngày 23/5/2018, quy định của Luật BHXH số 41/2024/QH15 về mở rộng đối tượng tham gia BHXH bắt buộc đối với chủ hộ kinh doanh.
Về cơ bản, các cơ quan liên quan đều thống nhất với chủ trương giải quyết theo hướng ghi nhận thời gian đã đóng BHXH bắt buộc để tính hưởng BHXH đối với chủ hộ kinh doanh.
Với những lý do trên, Bộ LĐTB&XH đề xuất xây dựng Nghị quyết của Ủy ban Thường vụ Quốc hội về việc ghi nhận thời gian đóng BHXH bắt buộc của chủ hộ kinh doanh đã tham gia trước ngày Luật BHXH số 41/2024/QH15 có hiệu lực thi hành.
Tại dự thảo, Bộ LĐTB&XH đề xuất ghi nhận thời gian đã đóng BHXH bắt buộc trước ngày 1/7/2025 của chủ hộ kinh doanh để làm căn cứ giải quyết chế độ BHXH theo quy định của Luật BHXH.
Trường hợp chủ hộ kinh doanh đã được cơ quan BHXH hoàn trả số tiền đóng BHXH bắt buộc trước đây, nếu có nguyện vọng bảo lưu thời gian đóng BHXH trước đó thì nộp lại số tiền đã được hoàn trả vào Quỹ BHXH.
Trong trường hợp chủ hộ kinh doanh có yêu cầu hoàn trả tiền đã đóng BHXH bắt buộc thì cơ quan BHXH thực hiện hoàn trả, đồng thời thu hồi số tiền mà chủ hộ kinh doanh đã hưởng các chế độ BHXH trước đây (nếu có) không bao gồm tiền lãi.
