Di sản văn hóa thế giới Yên Tử - Vĩnh Nghiêm - Côn Sơn, Kiếp Bạc: còn mãi với thời gian

Yên Tử - niềm tự hào ngàn đời của người Việt

700 năm qua, Yên Tử vẫn luôn là di sản sống, là điểm tựa và niềm tự hào của dân tộc Việt Nam. Ngày 12/7/2025, Quần thể di tích và danh thắng Yên Tử - Vĩnh Nghiêm - Côn Sơn, Kiếp Bạc đã chính thức được Ủy ban Di sản Thế giới công nhận là di sản văn hóa thế giới của nhân loại. Đây là di sản văn hóa thế giới dạng chuỗi đầu tiên, đồng thời là di sản liên tỉnh thứ hai trong số 9 di sản thế giới của Việt Nam được UNESCO công nhận.

Sự công nhận này không chỉ là niềm tự hào của 3 tỉnh Quảng Ninh, Bắc Ninh và thành phố Hải Phòng mà còn khẳng định giá trị độc đáo, sống động và có tầm vóc toàn cầu của Phật giáo Trúc Lâm khởi nguồn từ dãy núi thiêng Yên Tử.

Theo sử sách, Yên Tử vốn là một trong “tứ địa linh” của xứ Giao Châu. Sở dĩ gọi như vậy là vì một ngọn núi trở nên linh thiêng khi có các đạo sĩ, cao tăng, thánh hiền đến đây tu tập, bồi đắp thêm truyền thống, tinh thần và năng lượng chánh đạo. Huyền thoại kể rằng, có đạo sĩ An Kỳ Sinh lên núi này tu tiên, luyện thuốc, chữa bệnh cứu người. Người dân tôn kính gọi ông là An Tử (thầy An) và gọi núi là An Tử Sơn - nguồn gốc tên của địa danh Yên Tử ngày nay.

Cách đây hơn 700 năm, hoàng đế anh minh Trần Nhân Tông đã từ bỏ ngai vàng lên Yên Tử tu hành, giác ngộ Phật. Ngài là vị hoàng đế duy nhất trên thế gian từng xuất gia và đắc quả vị Phật. Ngài sáng lập và trở thành Sơ tổ của Thiền phái Trúc Lâm - dòng thiền mang đậm bản sắc Việt với mong muốn xây dựng một quốc gia hạnh phúc và hướng thiện. Từ đó, Yên Tử là nơi phát tích của Thiền phái Trúc Lâm được coi là thánh địa Phật giáo Việt Nam từ thế kỷ thứ 13 đến nay.

Quá trình được công nhận di sản thế giới

Quá trình xây dựng hồ sơ di sản là một minh chứng sống động cho tinh thần quyết tâm và sự phối hợp chặt chẽ, hiệu quả giữa các cấp, các ngành, các địa phương, Giáo hội Phật giáo Việt Nam, các tổ chức, cá nhân, các nhà khoa học trong nước và quốc tế. Ngay từ khi Thủ tướng Chính phủ có ý kiến chỉ đạo bổ sung tỉnh Hải Dương vào địa bàn nghiên cứu lập hồ sơ Quần thể di tích Yên Tử vào năm 2020, 3 địa phương Quảng Ninh, Bắc Giang, Hải Dương (nay là tỉnh Quảng Ninh, Bắc Ninh, thành phố Hải Phòng) đã phối hợp chặt chẽ để vượt qua nhiều khó khăn, đặc biệt là ảnh hưởng của đại dịch COVID-19 và đặc thù địa hình rộng lớn, hiểm trở.

Để đảm bảo chất lượng và tiến độ, Ban Chỉ đạo và Tổ Công tác xây dựng hồ sơ Yên Tử đã được thành lập dưới sự phối hợp chặt chẽ của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, Bộ Ngoại giao, Hội đồng di sản Quốc gia, Ủy ban Quốc gia UNESCO Việt Nam cùng với 3 địa phương. Trong quá trình xây dựng hồ sơ đề cử, UBND tỉnh Quảng Ninh chủ trì, triển khai đồng bộ các giải pháp nghiên cứu, diễn giải, thu thập thông tin, dữ liệu, xác định loại hình, lựa chọn tiêu chí đưa vào hồ sơ đề cử; thẩm định, đánh giá chất lượng hồ sơ đề cử trước khi trình Thủ tướng Chính phủ cho phép gửi hồ sơ đề cử chính thức tới Trung tâm Di sản Thế giới (ngày 1/2/2024). UBND tỉnh Quảng Ninh đã chủ trì tổ chức 8 cuộc hội nghị, hội thảo trong nước và quốc tế với sự tham gia của chuyên gia quốc tế nội bộ.

Trong quá trình chuẩn bị đón tiếp, làm việc với Ủy ban Di sản Thế giới và ICOMOS thẩm định, đánh giá Hồ sơ Quần thể di tích và danh thắng Yên Tử, UBND tỉnh Quảng Ninh, tỉnh Bắc Ninh và thành phố Hải Phòng đã tổ chức 11 cuộc họp với Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, Hội đồng Di sản văn hóa quốc gia, một số vụ, viện cơ quan Trung ương, các chuyên gia, nhà khoa học trong nước; đồng thời tổ chức đối thoại trực tuyến, làm việc với lãnh đạo Ủy ban Di sản Thế giới và ICOMOS. Ngoài ra, đã tổ chức hơn 100 cuộc họp giữa Ban Điều hành xây dựng hồ sơ Yên Tử với Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch 3 tỉnh; giữa Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch 3 tỉnh với các sở, ngành, địa phương liên quan và đơn vị tư vấn xây dựng hồ sơ đề cử…

Quần thể di tích và danh thắng Yên Tử - Vĩnh Nghiêm - Côn Sơn, Kiếp Bạc, với nội dung trọng tâm là về Phật giáo Trúc Lâm vốn được các vua Trần, đặc biệt là Phật hoàng Trần Nhân Tông sáng lập vào thế kỷ 13 - mang đến một đóng góp độc đáo và bền bỉ cho di sản văn hóa và tâm linh của nhân loại. Được khởi nguồn từ vùng núi thiêng Yên Tử, Phật giáo Trúc Lâm đại diện cho một hệ thống triết lý và tâm linh tổng hòa, dung hợp Phật giáo Đại thừa với đạo lý Nho giáo, vũ trụ quan Lão giáo và tín ngưỡng bản địa của người Việt. Điều này hoàn toàn phù hợp với mục tiêu cốt lõi của UNESCO trong việc đề cao những giá trị chung của nhân loại về hòa bình, hòa giải, hòa hợp và chung sống hài hòa - đặc biệt trong bối cảnh khủng hoảng toàn cầu hiện nay.

Thông qua hệ thống các chùa chiền, am thất, tuyến hành hương, văn bia, mộc bản và các địa điểm linh thiêng được bảo tồn tốt trải dài từ Yên Tử đến Vĩnh Nghiêm và Côn Sơn - Kiếp Bạc, quần thể di sản chuỗi này phản ánh đầy đủ các giai đoạn phát triển của Phật giáo Trúc Lâm; từ khi sáng lập đến khi được thể chế hóa, rồi đến các giai đoạn phục hưng và truyền thừa tiếp nối.

Sự công nhận của UNESCO là sự ghi nhận xứng đáng cho một hành trình đầy nỗ lực, đồng thời là lời khẳng định về một di sản văn hóa và tâm linh sống động, mang đến những đóng góp độc đáo và bền bỉ cho di sản văn hóa và tâm linh của nhân loại.