Thích ứng, chuyển dịch cho thích hợp Thời gian – Không gian luôn là quy luật tự nhiên bao đời, dù đông hay tây, kim hay cổ thì con người vẫn phải thuận theo lẽ sinh tồn. Dịch Lý phương đông lấy gốc là quy luật biến đổi vạn vật để giúp nhận thức con người khai mở và định hướng. Trong các ứng dụng phong phú của Dịch Lý, phong thủy chính là lĩnh vực gắn với khoa học – nghệ thuật tổ chức không gian sống nên luôn nhận được nhiều quan tâm, đồng thời phong thủy cũng hay gặp “tam sao thất bản” nhiều nhất.
Dịch chuyển thuận thiên thời
Theo lịch pháp tiết khí Đông phương(*), cuối năm là thời điểm ngũ hành chuyển từ Kim sang Thủy, thời tiết lạnh giá hơn, đi cùng mưa lũ xuất hiện nhiều nơi, cũng là mùa nhà cửa cần sửa sang, chỉnh đốn lại sau một năm nhiều biến động, xê dịch.
Khái niệm thời thượng, xu hướng hiện đang giao động mạnh từ giai đoạn chuộng không gian mở – tiện ích đa năng – kiểu dáng tối giản – lan truyền rộng rãi… sang hướng ngược lại. Cụ thể sự dịch chuyển hay điều chỉnh đó như sau:
- Mở và đóng có mức độ: từ không gian văn phòng, đến nhà ở tư nhân, các bố trí mở đều phải xem lại bởi dễ có khả năng lây lan bệnh dịch đường hô hấp, cũng như ảnh hưởng đến tính riêng tư của người sử dụng. Giữ khoảng cách giao tiếp, tạo vách ngăn linh hoạt, chặn lan truyền mầm bệnh… là các “từ khóa” cơ bản trong thiết kế nhà ở và không gian công cộng hiện nay.
- Tiện ích chuyên năng khép kín: cũng từ đặc điểm phòng và chữa trị dịch covid tại nhà, công năng các phòng ốc hiện nay đòi hỏi quay về tích hợp riêng biệt. Một phòng riêng lý tưởng sẽ tương tự căn hộ studio, nơi gói ghém mọi thứ từ làm việc, ăn, ngủ đến nấu nướng, tắm giặt, phơi phóng, tập thể dục… không đòi hỏi diện tích rộng mà cần khép kín, độc lập và tiện nghi đi cùng thông thoáng tốt.
- Thẩm mỹ quay về cảm hứng từ truyền thống(**): với bộ khung cơ bản chuẩn xác về tỷ lệ, chứa đựng mã văn hóa vùng miền sâu sắc, nhà truyền thống rất ít sa đà vào kiểu trang trí dư thừa như một số nhà “hiện đại nửa vời, cổ điển rời rạc” hay cóp nhặt đủ thứ mẫu mã khắp nơi. Khi thiếu nền tảng văn hóa và bản sắc riêng, lại không cùng gốc quy chiếu thời đại và khả năng kỹ thuật tương ứng thì nhà mình không bao giờ cùng hệ quy chiếu thẩm mỹ như nhà xứ người.
- “Ăn chắc mặc bền” và làm nhà không vì đám đông: ngày càng nhiều gia chủ hiểu ra nhu cầu và sự bền vững để rõ mình là ai, cần gì và nên làm thế nào. Từ đó giảm bớt kiểu sửa sang trang hoàng nhà cửa chỉ vì nhu cầu “sống ảo” và chạy theo sức hút truyền thông mạng xã hội mà thiếu đi vào thực chất. Kiến thức về phong thủy sâu xa là sự hiểu về con người, còn ứng dụng phong thủy luôn đi cùng quy luật sinh tồn, hạn chế việc sa đà mê tín dị đoạn, hay “đánh đu” theo trào lưu nào đó mà mình không hề phù hợp, thiếu bền vững.
Dịch chuyển theo Địa lợi
Văn hóa phương Đông có quan niệm cốt lõi “Dụng của cái Không”, tạo ra khối tích nhằm sử dụng khoảng trống hữu ích. Cho nên trong một ngôi nhà, căn hộ, dù nhiều hay ít diện tích thì các khoảng trống luôn là cơ sở tạo ra vùng âm dương, luồng di chuyển, khu tĩnh động và nhất là khả năng thông thoáng, là “hệ hô hấp” của không gian sống. Nhà tồn tại được ở một nơi chốn đồng nghĩa với khả năng điều chỉnh khí thông suốt, trong đó từng vùng miền, cuộc đất, công trình… có “địa lợi” riêng cần xem xét kỹ lưỡng.
Yếu tố hay bị điều chỉnh khi xây sửa nhà chính là kích thước cửa, ô giếng trời, lỗ trống cầu thang, khe thông gió… gọi chung là những khoảng đặc rỗng, đóng mở trong ngoài. Đó cũng chính là hệ thống liên kết Khí Khẩu của toàn nhà, có đóng mở hợp lý thì tỷ lệ giữa các phần không gian sử dụng mới được phân bố theo chính phụ, có ưu tiên, chứ không phải chia đều, không mở toang hay bít bùng phi lý.
Thực tế điều kiện đất đai, quy hoạch, quan niệm về làm nhà hiện nay rất khác biệt so với thuở trước. Quy mô nhà thuở trước không lớn và phức tạp, nhịp sống thời trước chậm rãi nên làm nhà cũng cẩn trọng, phong thủy xem xét kỹ càng, vận dụng chuẩn xác. Hiện nay làm nhà từ khâu tư vấn ban đầu đến thi công hoàn thiện đều bị dồn ép thời gian, phần thô làm khung xương không phẳng phiu để rồi phần hoàn thiện vào sau khắc phục theo lối trám trét – ốp lát – dán miếng… Điều này ảnh hưởng rõ rệt đến tính thẩm mỹ và độ bền của nhà, các bên đều “chạy tiến độ”, thậm chí chủ đầu tư thời nay không phải ai cũng ý thức được việc thiết kế công trình ban đầu (trong đó có định vị theo khoa học phong thủy) cần phải đủ thời gian “thai nghén” chín chắn, cân nhắc đa chiều, dẫn đến các ưu nhược của cuộc đất thiếu tính toán thấu đáo, chủ yếu là giải pháp bề nổi.
Nhà Việt truyền thống đã chứng thực, nếu xác lập được phần khung hợp lý, vững chắc, phần hoàn thiện có thể “liệu cơm gắp mắm” tùy kinh tế nhiều ít mà vẫn đẹp, vẫn bền, thậm chí tạo nên ấn tượng riêng theo địa phương vùng miền mà không cần vay mượn đâu xa. Dạng nhà thụ động (passive house, thiết kế hướng dòng không khí tự nhiên, giải pháp nội thất tận dụng năng lượng, chất liệu địa phương và giảm phát thải môi trường…) hiện đang được nhiều kiến trúc sư trên thế giới và Việt Nam quan tâm, ứng dụng thành công bởi tính tiết kiệm năng lượng, gần gũi thiên nhiên, cũng chính là các ứng dụng phong thủy hợp phong thổ bản địa.
Dịch chuyển giúp Nhân hòa
Thiên thời đổi thay, địa lợi cũng không còn ổn định, chắc chắn nhiều người sẽ nói “biết rồi khổ lắm…” vì thời đại đổi khác, không thể mãi nhìn về quá khứ được. Tuy nhiên, đây chính là mấu chốt của yếu tố Nhân hòa, lấy con người làm trung tâm, nhận thức đủ đầy từ vốn tri thức văn hóa truyền thống sẽ rút được kinh nghiệm thiết thực để áp dụng vào ngôi nhà hiện đại. Đó là những thay đổi cụ thể:
- Biết mình biết người: cha ông ta luôn căn cứ theo các điều kiện hiện tại có thể cung cấp cho mình vật tư – nhân công ra sao để liệu cơm gắp mắm khi làm nhà. Từ đó dẫn đến cách thiết kế, quan niệm hoàn thiện phải tương thích với yêu cầu và chi phí bỏ ra. Thuở trước chỉ có dinh thự cung điện mới chạm trổ công phu, nhà dân thường khá giản dị nhưng vẫn mát mẻ tiện dụng, phù hợp với đại đa số cư dân mức sống trung bình. Thời nay đâu cần học lại kiểu dáng hay chi tiết của ngôi nhà truyền thống, mà chỉ nên vận dụng tinh thần: không gian tiết kiệm mà vẫn đủ dùng, hình thức kiến trúc hợp với khả năng và túi tiền của mình, kỹ thuật hiện đại, an toàn.
- Đẹp chuẩn tự nhiên: chưa bao giờ khái niệm “thân thiện môi trường, tiết kiệm năng lượng, vận hành thông minh” được nhắc đến nhiều như hiện nay. Chính việc giá cả leo thang, chuỗi cung ứng vật tư đứt gãy, nhân công thiếu hụt… cũng khiến cho các bên tham gia làm nhà phải ngồi lại cùng nhau để tìm ra biện pháp thiết kế, thi công sao cho tránh hao phí vật tư, sử dụng hiệu quả, giảm tiêu tốn năng lượng, dễ dàng bảo trì sửa chữa. Từ đó dẫn đến tiêu chuẩn nhà đẹp thời nay hướng về tính Ecology (môi trường sống xanh sạch), Economy (tiết kiệm, kinh tế) và Efficiency (khai thác hiệu quả) đòi hỏi nhận thức con người thay đổi.
- Tương tác linh hoạt: quan tâm xây dựng các mối quan hệ cộng sinh quyền lợi giữa các bên liên quan trong và ngoài ngành. Nhiều gia chủ thời hiện đại tin tưởng vào “kỹ năng quản trị” đến mức đưa ra đầy đủ các ban bệ giám sát, luật lệ ban bệ ghi chép đầy đủ, nhưng thợ thầy vẫn trục trặc, mâu thuẫn, vẫn làm sai ý. Việc chủ nhà xa cách và cư xử thuần túy theo hợp đồng, đặt nặng tiền bạc mà thiếu yếu tố tình cảm tương thân tương trợ sẽ khiến người lao động bất mãn, chất lượng công trình không như ý, quan hệ căng thẳng và hậu quả sau cùng là ai cũng bị thiệt thòi.
Như vậy, dịch chuyển về tư duy giúp các bên nhận ra các lợi thế và khó khăn, từ đó biết cần đi tiếp thế nào. Yếu tố kế thừa tiếp nối tinh hoa văn hóa truyền thống có thể xem như một cách làm nhìn về quá khứ để vận dụng cho phù hợp hiện tại. Đây cũng là ứng xử hợp phong thủy, văn hóa và xu hướng sống an lành, bền vững trong tình hình hiện nay.
Tiết khí là 24 điểm đặc biệt trên quỹ đạo của Trái Đất xung quanh Mặt Trời, mỗi điểm cách nhau 15°. Khái niệm này được sử dụng trong công tác lập lịch của các nền văn minh phương đông cổ đại như Trung Quốc, Việt Nam, Nhật Bản, Triều Tiên để đồng bộ hóa các mùa. Các tiết cách nhau khoảng 14 đến 16 ngày.
(**) “…Việc xem phong cách và xu hướng thiết kế như là mục tiêu phải hướng đến, kết quả phải đạt được đã không còn hợp thời nữa. Cần chú ý đến việc dẫn, khai thác nghệ thuật truyền thống là vũ khí lợi hại nhất cho việc chống lại Toàn cầu hóa (Globolization) hiện nay” trích Đôi điều về phong cách và xu hướng nghệ thuật, tạp chí Kiến trúc 6-2020, TS.KTS Lê Thanh Sơn.
