Điện Biên: bảo tồn, gìn giữ các nghề truyền thống

Trăn trở “giữ lửa” nghề truyền thống

Xã Mường Phăng (TP Điện Biên Phủ, tỉnh Điện Biên) hiện có 3 bản người Mông sinh sống vẫn duy trì nghề rèn truyền thống, vừa để sử dụng, vừa cung cấp ra thị trường, với những sản phẩm phong phú, đa dạng như: dao, liềm, thuổng... được thực hiện thủ công, từ khâu cắt sắt thép, tạo hình, quai búa, làm tay cầm…

Anh Cứ A Nếnh, Bí thư Chi bộ bản Lọng Háy (xã Mường Phăng) cho biết, nghề rèn của người Mông xưa kia, chủ yếu tồn tại theo hình thức cha truyền con nối. Trước đây, hầu như gia đình người Mông nào cũng có một lò rèn riêng để làm ra những nông cụ và đồ dùng sinh hoạt trong gia đình. Các sản phẩm rèn của người Mông vẫn nổi tiếng với độ bền, độ tinh xảo riêng có.

Theo anh Nếnh, để làm ra được một sản phẩm tốt, những nghệ nhân nghề rèn truyền thống dân tộc Mông phải thực hiện nhiều bước, từ chuẩn bị và lấy nguyên liệu đến cắt sắt, thép, sau đó rèn công cụ, tôi, mài, tra cán…

Anh Nếnh cho hay, do tập quán cộng với sự cầu kỳ, cẩn trọng trong nghề rèn, thêm vào đó là giá thành mỗi sản phẩm rèn của người Mông lại cao so với các sản phẩm cùng loại, nên sản phẩm nông cụ của người Mông chưa thể tìm được chỗ đứng trên thị trường. Chính điều này đã khiến nghề rèn truyền thống của người Mông đang có nguy cơ bị mai một, có nhiều thợ rèn giỏi đã chuyển sang sử dụng công nghệ đúc, rèn theo phương pháp hiện đại.

Nghề mây, tre đan bản Nà Tấu 1 (xã Nà Tấu, TP Điện Biên Phủ) là một trong những nghề truyền thống được công nhận đầu tiên tại Điện Biên. Đầu tháng 6/2025, kỹ thuật mây, tre đan của đồng bào Thái tỉnh Điện Biên được đưa vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia. Tuy nhiên, ông Lò Văn Cương, nguyên Giám đốc Hợp tác xã Mây, tre đan Nà Tấu, cho biết, Hợp tác xã giải thể từ tháng 5. Để duy trì và phát triển nghề, đơn vị đã gặp không ít khó khăn do không có thị trường tiêu thụ ổn định, nguồn vốn đầu tư hạn hẹp, nguyên liệu ngày càng khan hiếm và thiếu hụt nhân lực. Đặc biệt, hiện nay thanh niên không mấy mặn mà với nghề truyền thống. Những người thành thạo đan lát ở khu vực này đều đã cao tuổi…

Bảo tồn các làng nghề truyền thống

Tỉnh Điện Biên hiện có 44 nghề và làng nghề, hoạt động trong nhiều lĩnh vực khác nhau như: dệt thổ cẩm, mây tre đan và sản xuất, chế biến, bảo quản nông - lâm - thủy sản. Tuy nhiên, phần lớn các làng nghề quy mô sản xuất nhỏ lẻ, chủ yếu theo mô hình hộ gia đình, thiếu sự liên kết giữa các nhóm hộ, dẫn đến khó khăn trong việc phát triển bền vững và mở rộng quy mô.

Nhằm khôi phục và thúc đẩy sự phát triển của các nghề và làng nghề truyền thống, Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh đã xây dựng Đề án Quy hoạch phát triển ngành nghề nông thôn tỉnh Điện Biên giai đoạn 2021-2025, định hướng đến năm 2030.

Theo kế hoạch, Điện Biên sẽ tập trung bảo tồn, mở rộng quy mô và đa dạng hóa sản phẩm của các làng nghề hiện có, kết hợp phát triển sản phẩm OCOP. Bên cạnh đó, nghiên cứu, ban hành các chính sách khuyến khích phát triển ngành nghề nông thôn; chú trọng tôn vinh, công nhận nghề, làng nghề truyền thống và các nghệ nhân.

Từ năm 2022 đến nay, UBND tỉnh Điện Biên đã công nhận nhiều nghề, làng nghề truyền thống, đồng thời ban hành những chính sách hỗ trợ các nghề, làng nghề truyền thống phát triển. Gần đây nhất, cuối năm 2024, UBND tỉnh đã công nhận thêm 4 nghề truyền thống tại huyện Tủa Chùa gồm: làm giày và trang phục người Xạ Phang tại thôn Tả Sìn Thàng (xã Tả Sìn Thàng); chế tác khèn Mông tại thôn Sông Ún (xã Mường Báng); thêu ren, dệt thổ cẩm dân tộc Mông tại thôn Tà Là Cáo và rèn dao, nông cụ dân tộc Mông tại thôn Dê Dàng (xã Sính Phình).

Một số hoạt động ngành nghề cũng đã được đưa vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, như: nghệ thuật tạo hoa văn trên trang phục truyền thống của người Mông hoa; nghệ thuật chế tác và múa khèn của người Mông; nghề làm bánh khẩu xén, bánh chí chọp của người Thái trắng Mường Lay; nghệ thuật làm trang phục của người Hà Nhì; nghề rèn của người Mông; nghệ thuật trang trí trên trang phục của người Lào…

Để gìn giữ, phát triển nghề truyền thống của các địa phương trên địa bàn tỉnh, theo bà Nguyễn Thị Thanh Chuyên, Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Điện Biên, song song với việc quảng bá các sản phẩm nghề truyền thống ra ngoài tỉnh, thời gian tới Sở phối hợp chặt chẽ với chính quyền địa phương và các làng nghề để kết nối các điểm du lịch, xây dựng các tour tuyến. Qua đó, không chỉ đưa khách du lịch đến gần hơn với các sản phẩm truyền thống mà còn góp phần thúc đẩy sự phát triển bền vững của các nghề, làng nghề.