Bổ sung quy định về thực hiện dân chủ ở cơ sở trong cơ quan, đơn vị
Tờ trình dự án Luật Thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn do Bộ trưởng Bộ Nội vụ Phạm Thị Thanh Trà trình bày cho biết, hiện nay, việc thực hiện dân chủ ở cơ sở cơ bản được điều chỉnh tại 4 văn bản gồm: Nghị quyết số 55/NQ-UBTVQH10; Pháp lệnh số 34/2007/PL-UBTVQH11; Nghị định số 04/2015/NĐ-CP và Nghị định số 145/2020/NĐ-CP. Các văn bản đã quy định tương đối đầy đủ các nội dung, hình thức thực hiện dân chủ ở cơ sở, bảo đảm thực hiện chủ trương của Đảng và Nhà nước về “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra”, tạo lập cơ sở pháp lý cho việc thực hiện quyền làm chủ của Nhân dân và của cán bộ, công chức, viên chức, người lao động tại cơ sở, tạo sự chuyển biến tích cực trong đời sống chính trị - xã hội ở nước ta.
Theo Bộ trưởng Bộ Nội vụ, Dự Luật này quy định chung về thực hiện dân chủ ở cơ sở; nội dung, hình thức, cách thức thực hiện dân chủ ở xã, phường, thị trấn, trong nội bộ cơ quan nhà nước, cơ quan của Đảng, tổ chức chính trị - xã hội, đơn vị sự nghiệp công lập (trừ một số cơ quan, tổ chức đặc thù); trách nhiệm của các cơ quan, đơn vị, tổ chức, cá nhân trong việc bảo đảm thực hiện dân chủ ở cơ sở và chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của Ban Thanh tra nhân dân
Trình bày Báo cáo thẩm tra sơ bộ Dự án Luật,Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật của Quốc hội Hoàng Thanh Tùng nêu rõ, Thường trực Ủy ban Pháp luật tán thành với sự cần thiết ban hành Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở. Về bố cục dự thảo Luật, để thể hiện rõ phương châm “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân giám sát, dân thụ hưởng”. Đồng thời, Thường trực Ủy ban Pháp luật đề nghị ngoài những quy định, nguyên tắc chung, cần thiết kế đầy đủ hơn quy định về thực hiện dân chủ ở cơ sở tại mỗi loại địa bàn, loại hình cơ quan, tổ chức thành các chương riêng (hiện mới có Chương về thực hiện dân chủ tại xã, phường, thị trấn và Chương về thực hiện dân chủ tại cơ quan, đơn vị, chưa có Chương về thực hiện dân chủ tại doanh nghiệp).
Về việc cá thể hóa chủ thể Nhân dân trong quá trình thực hiện dân chủ ở cơ sở đối với từng loại hình, Thường trực Ủy ban thấy rằng, dự thảo Luật đang quy định rất nhiều nhóm chủ thể khác nhau trong thực hiện dân chủ cơ sở ở xã, phường, thị trấn.
Về thực hiện dân chủ ở cơ sở trong cơ quan, đơn vị, Thường trực Ủy ban Pháp luật thấy rằng, phạm vi điều chỉnh của dự thảo Luật đã mở rộng đối với cả các cơ quan của Đảng, Nhà nước và các tổ chức chính trị - xã hội. Tuy nhiên, nội dung này lại chưa được tổng kết, đánh giá một cách đầy đủ. Dự Luật mới chỉ tập trung quy định các nội dung về công khai thông tin, tham gia ý kiến, giám sát, kiểm tra việc thực hiện dân chủ trong nội bộ cơ quan, đơn vị mà chưa có quy định cụ thể về việc cán bộ, công chức, viên chức, người lao động được bàn bạc, quyết định trong cơ quan, đơn vị. Do đó, đề nghị cần tiếp tục nghiên cứu bổ sung các quy định về thực hiện dân chủ ở cơ sở trong cơ quan, đơn vị.
Mở rộng dân chủ gắn với kỷ luật, kỷ cương
Cho ý kiến về dự án Luật, các Ủy viên Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho rằng, việc ban hành Luật này là nhằm cụ thể hóa chủ trương của Đảng, Nhà nước về “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân giám sát dân thụ hưởng”. Do đó, nhiệm vụ của Luật là phải thiết kế cho được quyền của người dân là chính và trách nhiệm, nghĩa vụ của các cơ quan, tổ chức, đơn vị trong thực hiện dân chủ cơ sở. Đồng thời, quyền đi liền với nghĩa vụ, trách nhiệm, do đó, các điều luật phải cụ thể, chi tiết, rõ ràng hơn về cơ chế, phương thức công khai thông tin, bàn và quyết định tham gia ý kiến, giám sát, kiểm tra và thụ hưởng.
Ủy ban Thường vụ Quốc hội đề nghị, trong Dự Luật phải thể chế hóa đầy đủ đường lối, nghị quyết của Đảng, kế thừa các quy định của pháp luật hiện hành và có bước phát triển; phải khắc phục được các hạn chế, yếu kém hiện nay và phải để thực hiện dân chủ ở cơ sở một cách thực chất, hiệu quả, vừa bảo đảm mở rộng và phát huy quyền dân chủ của Nhân dân, vừa gắn liền với tăng cường kỷ luật, kỷ cương xã hội và phù hợp với thực tiễn Việt Nam.
Đối với việc thực hiện dân chủ trong các cơ quan, đơn vị sự nghiệp của Đảng, Nhà nước, tổ chức chính trị - xã hội, nhiều Ủy viên Ủy ban Thường vụ Quốc hội đề nghị, không nên loại trừ mà phải quy định hết, ít nhất là quy định có tính nguyên tắc chung và các vấn đề chung của mọi cơ quan, đơn vị phải thực hiện dân chủ. Trên cơ sở đó, với những tổ chức, đơn vị đặc thù thì có quy định riêng, hoặc giao trách nhiệm cho các cơ quan, tổ chức có thẩm quyền căn cứ vào những nguyên tắc chung được Dự Luật này quy định để quy định cụ thể việc hiện dân chủ tại cơ quan, tổ chức, đơn vị có tính chất đặc thù. Nhiều ý kiến đề nghị nghiên cứu thêm về vấn đề thực hiện dân chủ với nhân dân trong mối quan hệ với các cơ quan, đơn vị.
Các Thành viên Ủy ban Thường vụ Quốc hội cũng đề nghị, cần đánh giá rõ việc thực hiện lâu nay, để từ đó có quy định điều chỉnh phù hợp, khả thi. Tránh tính trạng dân chủ hình thức, chưa thật lắng nghe ý kiến Nhân dân. Quyền làm chủ của nhân dân còn bị vi phạm, rồi tham nhũng, quan liêu, sách nhiễu chưa được ngăn chặn, đẩy lùi. Bên cạnh đó còn có tình trạng lợi dụng dân chủ để chống đối, xuyên tạc gây mất an ninh trật tự, chia rẽ nội bộ. Tờ trình, báo cáo cần đánh giá rõ. Nhấn mạnh tính công khai minh bạch để thực hiện dân chủ ở cơ sở, Tổng Thư ký Quốc hội Bùi Văn Cường dẫn chứng tình trạng đình công, lãn công, khiếu kiện đông người có nguyên nhân không công khai thông tin cho người lao động như về tăng giờ làm, trả lương, phúc lợi xã hội.... Ở chính quyền địa phương còn xuất hiện nhiều mâu thuẫn, nhất là liên quan phương án đấu giá, đấu thầu, cho thuê, giao đất.
Góp ý vào dự thảo, Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ nhấn mạnh đây là Dự Luật quan trọng và khó vì phạm vi điều chỉnh rộng, nhiều loại hình, nhiều chủ thể. Do đó cần được nghiên cứu, đầu tư kỹ lưỡng, kể cả ở cơ quan trình và cơ quan thẩm tra để đảm bảo chất lượng trình Quốc hội cho ý kiến tại Kỳ họp thứ 3 vào tháng 5 tới.
“Khắc phục tình trạng trình để "gác chỗ" khi xin ý kiến lần đầu. Không ít dự án luật không đạt yêu cầu vì không làm kỹ từ đầu. Lần này Quốc hội, UBTVQH đổi mới căn bản, ngay khi đăng ký đưa vào chương trình xây dựng luật, pháp lệnh phải nghiên cứu kỹ và từng có trường hợp bị yêu cầu trả hồ sơ về làm lại” – ông Vương Đình Huệ lưu ý; đồng thời đánh giá cao sự nỗ lực của Chính phủ và các cơ quan của Quốc hội trong việc chuẩn bị hồ sơ dự án luật này.
Chủ tịch Quốc hội cho rằng, đây là dịp thể chế hoá chủ trương, quan điểm lớn của Đảng về phát huy quyền làm chủ của nhân dân; xây dựng, hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN của dân, do dân và vì dân. Phương châm là dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân giám sát và dân thụ hưởng như văn kiện Đại hội XIII của Đảng đã nêu rõ. Bởi, suy cho cùng, thành quả của sự nghiệp đổi mới mà dân không tham gia thì không thành công, dân không được thụ hưởng thì không có ý nghĩa. Bên cạnh đó, nội dung dự thảo cần xử lý tốt mối quan hệ giữa thực hành dân chủ ở cơ sở với tăng cường pháp chế, bảo đảm kỷ cương xã hội. Qua luật này thể chế hoá cơ chế Đảng lãnh đạo, Nhà nước quản lý và nhân dân làm chủ. “Yêu cầu phải có văn bản luật để thực hiện dân chủ ở cơ sở một cách thực chất, hiệu quả, đi vào cuộc sống, tránh hình thức, phô trương” – Chủ tịch Quốc hội nói.
