Đổi mới sáng tạo giúp doanh nghiệp nâng cao năng lực cạnh tranh
Để hiện thực hóa các mục tiêu đặt ra về chuyển đổi số, đổi mới sáng tạo và phát triển bền vững, thời gian qua, nhiều cơ chế, chính sách khuyến khích và hỗ trợ doanh nghiệp đầu tư nghiên cứu đã được ban hành. Qua đó có những tác động tích cực giúp các doanh nghiệp nâng cao năng suất, chất lượng, cũng như năng lực cạnh tranh.
Năm 2023, Chỉ số đổi mới sáng tạo toàn cầu GII (Global Innovation Index) của Việt Nam xếp hạng 46/132 quốc gia, nền kinh tế, tăng 2 bậc so với năm 2022. Theo Báo cáo GII 2023, Việt Nam tiếp tục có sự cải thiện thứ hạng đầu vào đổi mới sáng tạo tăng 2 bậc so với năm 2022, từ vị trí 59 lên 57 (đầu vào đổi mới sáng tạo gồm 5 trụ cột: Thể chế, nguồn nhân lực và nghiên cứu, cơ sở vật chất, trình độ phát triển của thị trường, trình độ phát triển của doanh nghiệp). Đầu ra đổi mới sáng tạo tăng 1 bậc so với năm 2022, từ vị trí 41 lên 40 (đầu ra đổi mới sáng tạo gồm 2 trụ cột: sản phẩm tri thức và công nghệ, sản phẩm sáng tạo).
Ngoài ra, Việt Nam là một trong 3 quốc gia có kết quả đổi mới sáng tạo vượt trội hơn so với mức độ phát triển trong 13 năm liên tiếp. Hệ sinh thái khởi nghiệp Việt Nam đã tăng từ vị trí thứ 5 lên vị trí thứ 3 trong số 6 nền kinh tế hàng đầu Đông Nam Á.
Theo Phó Cục trưởng Cục Phát triển doanh nghiệp (Bộ KH&ĐT) Trịnh Thị Hương, thuật ngữ “chuyển đổi kép” - xu hướng chuyển đổi số kết hợp chuyển đổi xanh trở nên ngày càng quan trọng với các sáng kiến xoay quanh 3 trụ cột chính. Đó là tăng năng suất và hiệu quả kinh tế một cách bền vững; tăng cường khả năng chống chịu và thích ứng với biến đổi khí hậu; giảm thiểu hoặc loại bỏ tối đa lượng khí thải nhà kính.
Bàn về chuyển đổi số, Phó Giám đốc Trung tâm Đổi mới sáng tạo Quốc gia (NIC - Bộ KH&ĐT) cho rằng, không phải các nhà quản lý doanh nghiệp nào cũng đều có đầy đủ các thông tin, kiến thức và các điều kiện để có thể chuyển đổi số. Để chủ động hơn, cũng như đón nhận các xu hướng mới trong chuyển đổi số, Cục Phát triển doanh nghiệp đang triển khai nhiều hoạt động hỗ trợ thiết thực, nhằm tăng cường năng lực tiếp cận các nguồn tài chính đa dạng cho doanh nghiệp nhỏ và vừa.
Vẫn dàn trải, chưa tập trung sâu
Thực tế cho thấy, dù Việt Nam đã nỗ lực xây dựng khung pháp lý khuyến khích đổi mới sáng tạo, hỗ trợ doanh nghiệp đầu tư phát triển khoa học và công nghệ, song vẫn cần có sự hoàn thiện trong thời gian tới.
Bởi, các chính sách hỗ trợ đổi mới sáng tạo còn dàn trải, chưa tập trung sâu vào từng ngành, nghề, lĩnh vực; còn hạn chế trong việc xây dựng tổ chức ươm tạo, huấn luyện, tư vấn khởi nghiệp; thiếu kết nối giữa các viện, trường đại học với ý tưởng khởi nghiệp. Do vậy, các doanh nghiệp, nhà đầu tư hiện vẫn gặp không ít khó khăn khi thực hiện, nhất là đưa các sản phẩm khoa học và công nghệ ra thị trường.
Tại bảng xếp hạng GII từ năm 2017 - 2023 cho thấy, hạn chế lớn trong đổi mới sáng tạo tại Việt Nam chủ yếu nằm ở cơ sở hạ tầng; nguồn nhân lực và nghiên cứu; trình độ phát triển của doanh nghiệp. Trong Báo cáo Hệ sinh thái Đổi mới sáng tạo mở Việt Nam năm 2023, 75% doanh nghiệp được khảo sát khẳng định rằng, việc chưa được nhận thức đầy đủ về vai trò của đổi mới sáng tạo mở dẫn đến động lực hiện thực hóa chưa rõ ràng.
Theo Viện trưởng Viện Quản trị chính sách và Chiến lược phát triển (Liên hiệp các hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam) Nguyễn Thy Nga, hiện các cơ chế, chính sách về chuyển đổi số, đổi mới sáng tạo có sự phân tán, với sự tham gia của nhiều bộ, ngành, trong khi sự kết nối giữa các đơn vị này còn không ít hạn chế, thách thức. Doanh nghiệp gặp lúng túng khi muốn triển khai các hoạt động đổi mới sáng tạo bởi không biết làm theo đâu.
Cơ chế, chính sách hỗ trợ doanh nghiệp trong triển khai đổi mới sáng tạo vừa nhiều, vừa thiếu. Nhiều vì lẻ tẻ, phân tán ở nhiều lĩnh vực, do các bộ, ngành, địa phương khác nhau quản lý, khiến doanh nghiệp gặp khó khăn trong nhận diện các chính sách để tận dụng. Còn thiếu là thiếu hệ thống cơ chế, chính sách có sự liên kết mang tính tập trung, bài bản để doanh nghiệp tiếp cận thuận lợi. "Doanh nghiệp đang bơi trong hệ thống cơ chế, chính sách hỗ trợ, chẳng biết cách nào để thụ hưởng. Nhiều quỹ đầu tư nước ngoài muốn đầu tư vào Việt Nam nhưng bị đứt gãy" - bà Thy Nga chỉ ra.
Để khắc phục những hạn chế trên, qua đó thúc đẩy đổi mới sáng tạo phát triển thực chất và hiệu quả trong thời gian tới, vị này đưa ra một số giải pháp. Một là, cần tạo ra sự kết nối 2 chính sách quan trọng là thu hút nguồn lực tri thức, hỗ trợ nâng cao vai trò của doanh nhân trong thời đại mới.
Hai là, các bộ, ngành phải ngồi lại với nhau để tạo ra sự liên kết, liên thông về cơ chế, chính sách đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số. Với vai trò của NIC, nên là đầu mối, trung tâm tập hợp thông tin tổng thể hệ thống cơ chế, chính sách ở tầm quốc gia về đổi mới sáng tạo. Đồng thời, NIC nên triển khai thí điểm mô hình tập hợp các ý kiến đóng góp, các sáng kiến của các chuyên gia, đội ngũ trí thức trong và ngoài nước. Từ thu hút đóng góp về ý tưởng, cần tiến đến thu hút về vốn, kiều hối.
Ba là, muốn đổi mới sáng tạo thành công, cần tập trung vào 3 vấn đề, gồm: Tăng năng suất lao động, tăng nguồn thu, tăng nhận diện thương hiệu.
Đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số, chuyển đổi xanh là tất yếu. Nếu Việt Nam không chớp cơ hội này sẽ không còn cơ hội khác. Nhiều doanh nghiệp Việt Nam chủ động bắt nhịp xu thế và thành công trong chuyển đổi số, chuyển đổi xanh… Tuy nhiên, đây là cuộc cách mạng về thể chế, chính sách nên rất nhiều vấn đề đặt ra. Vì vậy, cần vừa làm vừa chạy, không thể ngồi chờ thể chế hoàn thiện.
TS. Võ Trí Thành - Viện trưởng Viện Nghiên cứu chiến lược thương hiệu và cạnh tranh
