“Đổi mới lần hai”: Từ hội nhập kinh tế đến bứt phá bằng công nghệ số

Đặt trọng tâm vào KHCN, ĐMST và CĐS

Cuộc Đổi mới năm 1986 đã đưa Việt Nam ra khỏi khủng hoảng kinh tế, mở cửa thị trường và hội nhập quốc tế. Những thành quả to lớn từ giai đoạn này là bước đệm quan trọng để đất nước vươn lên. Tuy nhiên, bối cảnh hiện nay đã thay đổi, tốc độ phát triển toàn cầu ngày càng nhanh, công nghệ số trở thành động lực chính, trong khi mô hình tăng trưởng cũ dựa vào khai thác tài nguyên, lao động giá rẻ đã không còn phù hợp.

Tại diễn đàn "Tương lai Khoa học Công nghệ, Đổi mới sáng tạo và Chuyển đổi số Quốc gia", diễn ra mới đây, Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ (KH&CN) Nguyễn Mạnh Hùng chỉ rõ: “Sau Đổi mới năm 1986 đưa Việt Nam thoát nghèo, nay đất nước cần một “Đổi mới lần hai” - chính là KHCN, ĐMST và CĐS để vươn lên trở thành quốc gia phát triển, thu nhập cao”.

Nếu “Đổi mới lần thứ nhất” tập trung vào cơ chế thị trường và hội nhập kinh tế quốc tế, thì “Đổi mới lần hai” đặt trọng tâm vào tri thức, KHCN và ĐMST. Đây là sự chuyển đổi căn bản trong cách thức tổ chức kinh tế - xã hội, hướng tới phát triển dựa trên chất lượng và giá trị gia tăng cao.

Theo Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng, trong bối cảnh Cách mạng công nghiệp 4.0, công nghệ số giữ vai trò quyết định. Công nghệ số chiếm 50% trong các công nghệ mới và 50% còn lại cũng dựa vào công nghệ số để phát triển.

Nhận định này cho thấy, công nghệ số vừa là nền tảng, vừa là chất xúc tác để các công nghệ khác hình thành và phát triển. Chính vì vậy, lựa chọn con đường chuyển đổi số toàn diện sẽ giúp Việt Nam có thể đi nhanh, đi trước, phù hợp với năng lực sáng tạo và khả năng ứng dụng linh hoạt của người Việt.

Phân tích rõ vai trò của ba trụ cột: KHCN (tạo ra tri thức mới), ĐMST (chuyển hóa tri thức thành giá trị kinh tế - xã hội) và CĐS (mang giá trị đó vào thực tiễn, tạo sản phẩm, dịch vụ mới), Thứ trưởng Bộ KH&CN Hoàng Minh nhấn mạnh: “Đây là lựa chọn bắt buộc, chiến lược và ưu tiên hàng đầu, là điều kiện tiên quyết để Việt Nam giàu mạnh và hùng cường trong kỷ nguyên mới”.

Điểm đáng chú ý là theo Nghị quyết 57-NQ/TW, ĐMST được xác định có sức lan tỏa mạnh nhất, khi chiếm tới 3% trong mục tiêu 4% GDP từ KHCN và ĐMST. Điều này khẳng định, ĐMST phải trở thành động lực chính của “Đổi mới lần hai”, từ việc khuyến khích khởi nghiệp, thương mại hóa kết quả nghiên cứu, đến việc hình thành các mô hình kinh doanh đột phá.

Cơ hội rút ngắn khoảng cách phát triển

Thế giới đang chứng kiến sự phân hóa nhanh chóng giữa những quốc gia làm chủ công nghệ và những quốc gia chậm thích ứng. Nếu không đổi mới, Việt Nam sẽ khó thoát bẫy thu nhập trung bình. Ngược lại, nếu tận dụng tốt công nghệ và sáng tạo, đất nước có thể rút ngắn khoảng cách phát triển, thậm chí đi trước trong một số lĩnh vực.

Thứ trưởng Hoàng Minh cho rằng, việc hợp nhất ba trụ cột KHCN, ĐMST và CĐS trong một hệ sinh thái thống nhất là điều kiện quan trọng để tập trung nguồn lực quốc gia. Thay vì phát triển rời rạc, nay các lĩnh vực có thể bổ trợ lẫn nhau: nghiên cứu khoa học cung cấp tri thức, đổi mới sáng tạo biến tri thức thành giải pháp, và chuyển đổi số giúp giải pháp lan tỏa rộng rãi.

Kinh nghiệm quốc tế cho thấy, những quốc gia vươn lên mạnh mẽ đều biết tận dụng KHCN và ĐMST để bứt phá. Hàn Quốc đã trở thành nền kinh tế hàng đầu châu Á nhờ chiến lược đầu tư mạnh mẽ vào nghiên cứu và CNTT. Israel từ một quốc gia khan hiếm tài nguyên đã trở thành “quốc gia khởi nghiệp” nhờ hệ sinh thái ĐMST năng động. Những câu chuyện đó cho thấy, đối với Việt Nam, con đường duy nhất để rút ngắn khoảng cách phát triển chính là phát triển bằng tri thức và công nghệ, biến sáng tạo thành động lực tăng trưởng mới.

Trong xu thế đó, Việt Nam cần chú trọng ba khâu: phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao; hoàn thiện thể chế, chính sách khuyến khích sáng tạo; và mở rộng hợp tác quốc tế để kết nối tri thức toàn cầu. Đây là nền tảng để “Đổi mới lần hai” có thể tạo ra sự bứt phá, đưa đất nước thoát khỏi mô hình tăng trưởng cũ.

Một điểm nhấn quan trọng trong “Đổi mới lần hai” là vai trò trung tâm của con người. Bộ trưởng Bộ KH&CN Nguyễn Mạnh Hùng từng nhấn mạnh, công nghệ chỉ phát huy sức mạnh khi được đặt trong bàn tay sáng tạo của người dân. ĐMST và CĐS không chỉ giới hạn ở những phòng thí nghiệm hay doanh nghiệp lớn, mà phải trở thành phong trào toàn dân, từ nông dân ứng dụng công nghệ số trong sản xuất nông nghiệp, đến thanh niên khởi nghiệp bằng ý tưởng đổi mới sáng tạo. Chính sức sáng tạo cộng đồng sẽ tạo nên sức mạnh lan tỏa, đưa đất nước bứt phá trong giai đoạn mới.

“Đổi mới lần hai” không chỉ là sự thay đổi về kinh tế, mà còn là khát vọng nâng cao vị thế quốc gia. Khi tri thức, công nghệ và sáng tạo trở thành nền tảng, Việt Nam có thể hiện thực hóa mục tiêu phát triển nhanh và bền vững.

“Muốn đất nước vươn lên, cần dựa vào sức sáng tạo của người dân và sức mạnh công nghệ số. ĐMST và CĐS không còn là sự lựa chọn, mà là con đường tất yếu để xây dựng quốc gia hùng cường, thịnh vượng, hạnh phúc” - Bộ trưởng Bộ KH&CN Nguyễn Mạnh Hùng khẳng định.