Đòn bẩy để Hà Nội chuyển mình thành đô thị xanh

Nền tảng cho hành trình xanh hóa

Luật Thủ đô 2024 là bước ngoặt quan trọng khi trao cho Hà Nội cơ chế, chính sách và quyền hạn đặc thù chưa từng có để quản lý, phát triển đô thị và bảo vệ môi trường. Theo các chuyên gia môi trường, Luật không chỉ quy định rõ các nguyên tắc phát triển bền vững, kinh tế tuần hoàn và chủ động ứng phó với biến đổi khí hậu mà còn phân quyền cho HĐND TP xây dựng các chính sách đặc thù, linh hoạt phù hợp với điều kiện của Thủ đô. Đáng chú ý, Luật Thủ đô còn đưa ra các giải pháp đột phá nhằm hỗ trợ tổ chức, cá nhân và DN chuyển đổi phương tiện giao thông từ nhiên liệu hóa thạch sang sử dụng năng lượng sạch. Các điều khoản nghiêm ngặt về hạn chế phương tiện phát thải gây ô nhiễm, cùng với quy định vùng phát thải thấp – những khu vực ưu tiên kiểm soát khí thải – là minh chứng cho sự quyết tâm giữ gìn và cải thiện chất lượng không khí ở TP lớn nhất cả nước.

PGS.TS Vũ Thanh Ca - chuyên gia về môi trường tại Trường ĐH Tài nguyên & Môi trường Hà Nội nhận định, Luật quy định toàn diện các biện pháp xử phạt, phân bổ ngân sách cho bảo vệ môi trường và phân công rõ trách nhiệm giữa các cơ quan liên quan. Việc này tạo nền tảng pháp lý bền vững cho các chính sách quyết liệt tiếp theo của TP. Đây không còn là những quy định chung chung, mà là sự ủy quyền cụ thể, trực tiếp, tạo hành lang pháp lý vững chắc để Hà Nội có thể thực thi những chính sách "đau đớn" nhưng cần thiết vì một tương lai bền vững hơn.

Hà Nội xác định chuyển đổi phương tiện xanh là một trong những trọng điểm ưu tiên để cải thiện môi trường và giảm ô nhiễm không khí. Chính quyền TP đã và đang triển khai nhiều chương trình hỗ trợ như trợ giá, miễn giảm phí cho người dân và DN khi chuyển đổi hoặc đầu tư phương tiện chạy điện hoặc nhiên liệu sạch. Việc xây dựng mạng lưới trạm sạc điện cho xe điện, đổi mới vận tải hành khách công cộng với các loại xe buýt, taxi điện nhằm thay thế dần các loại xe chạy xăng dầu đang được đẩy mạnh. Một nội dung đột phá của Luật Thủ đô là quy định quyền cho HĐND TP Hà Nội trong việc xác định và ban hành các vùng phát thải thấp. Từ 1/1/2025, Hà Nội bắt đầu thí điểm vùng phát thải thấp tại các khu vực trung tâm như Hoàn Kiếm và Ba Đình, thực hiện các quy định hạn chế đối với các phương tiện sử dụng nhiên liệu hóa thạch phát thải lớn, ưu tiên cho phương tiện xanh và vận tải công cộng sạch. Việc xây dựng vùng phát thải thấp không chỉ giúp cải thiện đáng kể chất lượng không khí cho khu vực trung tâm vốn đông đúc, mà còn tạo tiền đề cho mở rộng mô hình này ra các khu vực khác trong TP theo từng giai đoạn, hướng tới mục tiêu giảm phát thải toàn TP sau năm 2030.

Tiếp đó, quyết định hạn chế xe máy chạy xăng không phải là một ý tưởng bột phát. Nó là bước đi được tính toán kỹ lưỡng, là sự cụ thể hóa rõ nét nhất tinh thần của Luật Thủ đô. Về bản chất, đây là hành động cần thiết để hiện thực hóa mục tiêu xây dựng "vùng phát thải thấp" (Low Emission Zone - LEZ) – một mô hình đã được nhiều TP lớn trên thế giới như London, Paris, Singapore áp dụng thành công. Mục tiêu của chính sách này là một mũi tên trúng hai đích: vừa giảm thiểu đáng kể nguồn phát thải gây ô nhiễm không khí, trực tiếp bảo vệ sức khỏe người dân, vừa tái cấu trúc lại không gian giao thông đô thị, giảm ùn tắc và khuyến khích người dân chuyển sang sử dụng phương tiện công cộng văn minh, hiện đại. Để bảo đảm tính khả thi của việc hạn chế xe máy xăng, Hà Nội đang đẩy mạnh phát triển hạ tầng giao thông xanh. TP đặt mục tiêu đến cuối năm 2026, ít nhất 10% chỗ đỗ xe tại các công trình hiện hữu và 30% chỗ đỗ tại các dự án mới phải được trang bị trụ sạc điện. Hệ thống xe buýt điện và tàu điện cũng được ưu tiên mở rộng, với lộ trình phủ kín các tuyến chính và khu dân cư đông đúc vào năm 2030.

Đâu là giải pháp bền vững?

Mặc dù các quyết sách về môi trường của Hà Nội thể hiện tầm nhìn chiến lược, nhưng quá trình triển khai đối mặt với nhiều thách thức lớn. Trước hết, hạ tầng giao thông công cộng và sạc điện còn hạn chế, đặc biệt tại các khu chung cư cũ và khu dân cư đông đúc. Ông Nguyễn Đại Hoàng, một thành viên tích cực của diễn đàn Otofun, đặt câu hỏi: “Làm sao để sạc xe điện khi nhiều khu chung cư không có không gian lắp đặt trạm sạc?” Thực tế, các khu chung cư xây dựng từ trước năm 2000 thường thiếu diện tích để bố trí hạ tầng hiện đại, khiến việc triển khai xe điện trở nên khó khăn. Tiếp đó, vấn đề xử lý pin thải từ xe điện là một thách thức môi trường tiềm tàng. Với dự kiến 450.000 xe điện thay thế xe máy xăng trong Vành đai 1, lượng pin thải sau 5 - 7 năm sử dụng có thể gây ra nguy cơ ô nhiễm nếu không được thu hồi và xử lý đúng cách. Các chuyên gia môi trường cảnh báo, nếu không có hệ thống thu hồi và tái chế pin hiệu quả, xe điện có thể tạo ra một vấn đề môi trường mới, thay vì giải quyết triệt để ô nhiễm không khí. Việc thay đổi thói quen di chuyển của người dân cũng là một rào cản lớn. Xe máy không chỉ là phương tiện đi lại mà còn gắn bó với sinh kế của hàng triệu người, từ lao động tự do đến tiểu thương. Sự phụ thuộc vào xe máy xăng khiến nhiều người dân, đặc biệt là những người có thu nhập thấp, lo ngại về chi phí chuyển đổi và tính tiện lợi của các phương tiện thay thế.

Để vượt qua những thách thức này, Hà Nội cần triển khai các giải pháp dài hạn đồng bộ. Trước hết là ưu tiên đầu tư vào hạ tầng giao thông công cộng, đặc biệt là mở rộng mạng lưới xe buýt điện và tàu điện đến các khu vực ngoại thành, đồng thời bố trí các trạm sạc di động tại những khu vực đông dân cư. Trong đó, việc nghiên cứu mô hình trạm sạc lưu động, có thể triển khai tại các bãi đỗ xe công cộng hoặc khu dân cư cũ, nhằm giải quyết tình trạng thiếu không gian nên được ưu tiên.

Về xử lý pin thải, Hà Nội cần hợp tác với các DN sản xuất xe điện để xây dựng hệ thống thu hồi và tái chế pin đạt chuẩn quốc tế. Đồng thời, TP nên ban hành các quy định cụ thể về quản lý pin thải, yêu cầu các nhà sản xuất chịu trách nhiệm thu hồi pin đã qua sử dụng. Hà Nội có thể học hỏi mô hình của Nhật Bản, nơi các nhà sản xuất xe điện phải ký quỹ để bảo đảm chi phí tái chế pin, từ đó giảm áp lực lên ngân sách TP. Ngoài ra, việc ban hành các quy định cụ thể về vùng phát thải thấp, tiêu chuẩn khí thải và cơ chế kiểm tra, xử phạt cũng cần được thực hiện chặt chẽ. Chỉ khi có lộ trình khả thi, giải pháp hỗ trợ và sự đồng thuận từ người dân và DN, Hà Nội mới có thể đạt được mục tiêu chuyển đổi xanh, giảm ô nhiễm không khí và nâng cao chất lượng sống một cách bền vững.