Đột phá thể chế là động lực để Hà Nội vươn lên tầm vóc mới

Đây không chỉ là một quyết định pháp lý quan trọng mà còn là một bước đột phá về thể chế, mở ra trang mới trong quản trị đô thị, phát triển hạ tầng và điều hành kinh tế - xã hội của Thủ đô.

Gỡ “điểm nghẽn” thể chế

Hà Nội đang đứng trước ngưỡng cửa phát triển chưa từng có sau nhiều thập kỷ tăng trưởng bền bỉ, lớn mạnh cả về quy mô, vai trò và vị thế. Đồng thời Thủ đô cũng phải đối diện với những hạn chế của khung pháp luật hiện hành, đã trở thành “điểm nghẽn” thể chế trong việc phát triển một siêu đô thị năng động. NQ thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc thù để triển khai các dự án lớn, mang tính chiến lược trên địa bàn Hà Nội ra đời sẽ trở thành “cú hích” để vượt qua hạn chế. NQ không đơn thuần là một văn bản pháp luật, mà là một bước đột phá chiến lược trong tư duy phát triển đô thị. NQ thí điểm mang đến một loạt điểm mới, cơ chế vượt trội, đặc biệt là sự ưu việt khi không chỉ tháo gỡ cho một vài dự án riêng lẻ mà còn tạo ra một hệ thống quản trị mới cho đô thị trọng điểm quốc gia.

Điểm mới đầu tiên và rất căn bản của NQ là phân cấp, phân quyền mạnh mẽ trong thẩm quyền quyết định chủ trương đầu tư và lựa chọn nhà đầu tư. Trước đây, hầu hết các dự án đầu tư công và PPP quy mô lớn, hoặc được xác định là dự án quan trọng quốc gia, đều phải trình Quốc hội quyết định chủ trương đầu tư, dẫn đến kéo dài nhiều năm, không phù hợp với mô hình một đô thị năng động. Vì vậy, NQ đặc thù đã trao quyền cho HĐND TP quyết định chủ trương đầu tư đối với các dự án quy mô lớn kể cả khi chúng đáp ứng tiêu chí dự án quan trọng quốc gia. Đồng thời Chủ tịch UBND TP được phân quyền chấp thuận chủ trương đầu tư đối với các dự án ngoài ngân sách có quy mô tương đương và thu hút nhà đầu tư chiến lược. Đây là bước đi mang tính kiến tạo, chuyển trọng tâm ra quyết định từ T.Ư về địa phương một cách có kiểm soát, giúp rút ngắn thời gian chuẩn bị dự án từ vài năm xuống còn vài tháng, đảm bảo các dự án trọng điểm được triển khai kịp thời, đúng thời điểm, hỗ trợ môi trường đầu tư cạnh tranh, linh hoạt hơn.

Một điểm mới quan trọng khác là NQ cho phép Hà Nội áp dụng phương thức lựa chọn nhà thầu, nhà đầu tư trong trường hợp đặc biệt đối với hầu hết các dự án thuộc phạm vi điều chỉnh. Đặc biệt, trong trường hợp những dự án cấp bách được chỉ đạo bởi các cấp ủy Đảng, Thủ đô có thể tiến hành lựa chọn nhà đầu tư trước khi được quyết định chủ trương đầu tư hoặc chấp thuận chủ trương đầu tư. Đây là một cơ chế vượt trội mang tính quyết định, cho phép các khâu chuẩn bị quan trọng được thực hiện song song, cắt giảm đáng kể thời gian chờ đợi.

Vấn đề có nhiều quy hoạch là một trong những “điểm nghẽn” trọng yếu nhất của phát triển đô thị. Hà Nội từ lâu phải đối mặt với sự chồng chéo, thậm chí xung đột giữa quy hoạch Thủ đô (mang tính định hướng chiến lược phát triển kinh tế - xã hội) và quy hoạch chung xây dựng Thủ đô (mang tính tổ chức không gian). NQ thí điểm đã cho phép hợp nhất hai loại quy hoạch này thành một “quy hoạch tổng thể Thủ đô” duy nhất, tạo nên sự đồng bộ hóa cao nhất về mặt pháp lý và kỹ thuật, đảm bảo tính thống nhất từ định hướng phát triển chiến lược đến quản lý không gian xây dựng. Giúp tối giản thủ tục lập quy hoạch, tránh được các xung đột giữa hình ảnh không gian đô thị và mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội. Quy hoạch tổng thể sẽ là nền tảng vững chắc để triển khai một loạt dự án lớn, minh bạch và giảm thiểu rủi ro cho cả cơ quan quản lý lẫn nhà đầu tư.

Cơ chế mới còn cho phép thực hiện song hành các thủ tục như: lập quy hoạch chi tiết; khởi công xây dựng; chấp thuận chủ trương đầu tư… đối với các dự án cấp bách. Đây là sự linh hoạt đáng kể so với nguyên tắc “phải có quy hoạch chi tiết mới có dự án” thông thường, cho phép chính quyền Thủ đô đưa ra quyết định kịp thời khi cần ứng phó với những thách thức cấp bách.

Có “bảo hiểm” pháp lý

Đối với lĩnh vực đất đai và giải phóng mặt bằng (GPMB) - một trong những khâu khó khăn nhất trong quy trình chuẩn bị dự án, NQ đã đưa ra cơ chế đột phá: cho phép UBND TP sử dụng ngân sách TP để tổ chức thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ và tái định cư ngay khi quy hoạch chi tiết được duyệt, trước cả khi lựa chọn được nhà đầu tư. Cơ chế này chuyển trách nhiệm GPMB từ nhà đầu tư sang chính quyền, chủ thể có thẩm quyền và nguồn lực pháp lý, để thực hiện một cách hiệu quả nhất.

Đây là một bước tiến mang tính cách mạng vì giảm thiểu rủi ro cho nhà đầu tư, giúp TP chủ động tạo ra quỹ đất sạch, rút ngắn thời gian triển khai dự án, đồng thời tối ưu hóa việc sử dụng vốn Nhà nước cho công tác bồi thường. Không những vậy, việc cho phép tăng mức bồi thường hỗ trợ thu hồi đất đối với các dự án cấp bách lên đến hai lần so với quy định là một giải pháp quyết liệt nhằm đảm bảo quỹ đất cho các công trình hạ tầng công cộng thiết yếu phục vụ phát triển đô thị hiện đại, đồng thời tạo ra cơ chế đồng thuận cao của người dân và hỗ người dân sớm ổn định cuộc sống sau khi bị thu hồi đất.

Trong bối cảnh những vấn đề xã hội phức tạp như cải tạo chung cư cũ tồn đọng nhiều năm, NQ cũng đưa ra những cơ chế xử lý mang tính thời đại. Ví dụ như cho phép cưỡng chế thu hồi đất để thực hiện dự án cải tạo chung cư cũ trong trường hợp đạt được đồng thời tối thiểu 75% đồng thuận của người sử dụng đất và 75% diện tích đất cần thu hồi. Đây là một bước đi mang tính xã hội sâu sắc, tạo ra hành lang pháp lý đủ mạnh mẽ để bảo đảm an toàn tính mạng và tài sản cho đại đa số người dân, đồng thời mở ra cơ hội tái thiết, chỉnh trang đô thị. Mức 75% được coi là sự cân bằng hợp lý giữa quyền lợi cá nhân và lợi ích cộng đồng, giúp Thủ đô vượt qua tình trạng “bế tắc tập thể” do sự bất đồng của một thiểu số kéo dài.

Một cơ chế mang tính đột phá khác là “miễn trách nhiệm”, một dạng bảo hiểm pháp lý giúp cán bộ, công chức yên tâm thực thi nhiệm vụ trong bối cảnh vẫn phải tuân thủ nguyên tắc pháp luật và không vụ lợi. Cơ chế này xem xét loại trừ trách nhiệm đối với người đứng đầu cơ quan, người tham gia xây dựng và triển khai NQ nếu họ đã tuân thủ đầy đủ các quy trình, quy định liên quan và không vụ lợi trong quá trình thực hiện nhiệm vụ nhưng vẫn xảy ra thiệt hại. Đây là giải pháp thiết thực để chống lại tâm lý trì trệ, “sợ trách nhiệm” vốn đang phổ biến trong cơ quan hành chính công, nhất là khi phải vận dụng các cơ chế vượt trội so với luật hiện hành để giải quyết các vấn đề phức tạp. Cơ chế này không đồng nghĩa với miễn trừ trách nhiệm vô điều kiện, mà tạo ra một môi trường pháp lý an toàn hơn cho người dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm, yếu tố quyết định để các cơ chế đặc thù được vận hành trôi chảy và hiệu quả.

Nhìn tổng thể, NQ thí điểm cơ chế, chính sách đặc thù cho Hà Nội là một gói giải pháp pháp lý mạnh mẽ, dứt khoát và có tầm nhìn, được thiết kế để giải quyết những “căn bệnh mãn tính” của quá trình phát triển đô thị. Sự ưu việt của NQ không chỉ nằm ở khả năng trao quyền và tăng tốc, biến Hà Nội từ một TP bị ràng buộc bởi thủ tục thành một địa phương chủ động, hiệu quả và có khả năng bứt phá trong quản trị phát triển, mà còn thể hiện ở tầm nhìn chiến lược về mô hình quản trị đô thị trong tương lai.