FTA Index gỡ khoảng cách để doanh nghiệp thực thi và hưởng lợi
Kinhtedothi - Từ kết quả Bộ chỉ số FTA index được công bố trong năm đầu cho thấy vẫn còn những vấn đề đặt ra trong việc tận dụng FTA ở các địa phương, DN. Đặc biệt, trong bối cảnh xu hướng bảo hộ thương mại ngày càng gia tăng, việc nhận diện rõ ràng “điểm mạnh, điểm yếu” là lời nhắc nhở rằng các địa phương phải chủ động vào cuộc, bởi cơ hội từ các hiệp định nhờ chính sách hỗ trợ và nâng cao năng lực DN.
Nhân lực triển khai thực thi FTA rất mỏng
Bên cạnh những kết quả tích cực, Bộ chỉ số FTA Index năm đầu cho thấy một số hạn chế trong công tác thực thi FTA. Mức độ quan tâm và dành các nguồn lực cho việc tìm hiểu và tận dụng các FTA của DN chưa thật sự cao. Công tác hướng dẫn DN về các văn bản pháp luật được ban hành để thực thi các cam kết FTA của cơ quan quản lý địa phương còn hạn chế, các chính sách hỗ trợ DN tận dụng các FTA chưa đáp ứng đầy đủ nhu cầu thực tiễn…
SUNHOUSE là doanh nghiệp đầu tư công nghệ tạo ra các sản phẩm và xuất khẩu vào nhiều thị trường khó tính. Ảnh: Khắc Kiên
Theo ông Ngô Chung Khanh - Phó Vụ trưởng, Vụ Chính sách thương mại đa biên (Bộ Công Thương), FTA index không chỉ để "so sánh", mà còn là động lực thúc đẩy các địa phương, cộng đồng DN thực thi có hiệu quả và tối ưu hóa các cơ hội từ các FTA. Mục tiêu lớn hơn, nhằm để đa dạng hóa thị trường, chuỗi cung ứng và sản phẩm xuất khẩu, góp phần duy trì đà tăng trưởng xuất khẩu bền vững và hiện thực hóa mục tiêu hội nhập kinh tế quốc tế.
Ông Ngô Chung Khanh - Phó Vụ trưởng, Vụ Chính sách thương mại đa biên (Bộ Công Thương). Ảnh: Hoàng Anh
Ở góc độ địa phương, kết quả thực thi FTA, đặc biệt là FTA thế hệ mới không đồng đều. Tỉnh thì có rất nhiều biện pháp hỗ trợ nhưng có những tỉnh còn khiêm tốn. Về nhân lực để triển khai thực thi FTA tại các tỉnh còn rất mỏng. Đây là một điểm phải nhìn thẳng để cởi gỡ.
Bởi việc thực hiện chính sách phân cấp, phân quyền thì địa phương sẽ chịu áp lực rất nhiều, đặc biệt là vấn đề liên quan đến thực thi FTA phải đòi hỏi có nhân sự, nhân lực. Thời gian qua, nhiều tỉnh chỉ có một một nhân lực phụ trách mà lại phải kiêm nhiệm nhiều vấn đề khác. Điều đấy cũng ảnh hưởng đến khả năng hỗ trợ triển khai các việc thực thi FTA...
Ngược lại, hầu như chưa DN nào có một bộ phận pháp lý hay kết nối với các công ty tư vấn FTA, có những chuyên gia giúp đàm phán, nghiên cứu, tìm hiểu về các cam kết trong các FTA, vì vậy mất các cơ hội tiếp cận thị trường ảnh hưởng trực tiếp đến hoạt động kinh doanh.
Về tận dụng FTA, DN vẫn quen với các thị trường truyền thống, còn thị trường mới có FTA như EU, Canada, Mexico, Vương quốc Anh dường như DN Việt chưa chú ý đến, dù cũng có những DN vẫn đang xuất khẩu. Điều đó cho thấy, thị phần tại những thị trường này còn khiêm tốn, trong khi dư địa còn rất lớn để khai thác nhằm thực thi các FTA đem lại hiệu quả hơn cho DN và nền kinh tế.
PGS.TS Đào Ngọc Tiến - Phó hiệu trưởng Trường Đại học Ngoại thương. Ảnh: Hoàng Anh
PGS.TS Đào Ngọc Tiến - Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Ngoại thương nhìn nhận, về mặt nhận thức của cả DN, chính quyền địa phương chưa coi FTA là chiến lược dài hạn. Khi so sánh giữa các địa phương, câu chuyện không phải lớn hay nhỏ, nhiều hay ít DN, mà nằm ở sự chủ động hỗ trợ, sự quan tâm của chính quyền với cộng đồng DN. Đấy là lý do có những địa phương kim ngạch xuất khẩu không lớn, nhưng lại có những thứ hạng khá cao trong bức tranh xếp hạng thực thi FTA khi có rất nhiều chính sách hỗ trợ và thực sự đã có được kết nối với các DN. Còn có những địa phương sự kết nối với DN lại rất lỏng lẻo, hờ hững, dường như chỉ nghĩ đến ra được một văn bản đóng dấu, còn việc triển khai thực thi là câu chuyện của các DN.
Choàng tỉnh cách tiếp cận
TS Nguyễn Văn Thân - Đại biểu Quốc hội, Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp nhỏ và vừa Việt Nam (VINASME) đánh giá rất cao Bộ chỉ số FTA Index mà Bộ Công Thương đưa ra. Thế nhưng sự phát triển để xuất khẩu mà tự thân DN, đặc biệt là DN nhỏ và vừa vẫn cứ ì ạch có mấy nguyên nhân.
TS Nguyễn Văn Thân - Đại biểu Quốc hội, Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp nhỏ và vừa Việt Nam (VINASME). Ảnh: Hoàng Anh
Đó là, lãnh đạo các tỉnh, thành chưa quan tâm nhiều, chưa tập trung nhiều về vấn đề này. Câu chuyện ở đây vẫn cho vào một chương trình nhỏ, trong khi các nghị quyết vừa rồi ban hành rất tập trung vào vấn đề xuất khẩu, đặc biệt trong bối cảnh cuộc khủng hoảng về đàm phán giữa các nước với Mỹ... Hiện nay, triển khai Bộ chỉ số FTA Index cho DN rất đúng, bởi vì kéo được cả cơ quan chính quyền các địa phương với DN.
Đối với DN Việt Nam nói chung, DN nhỏ vừa và nhỏ nói riêng (chiếm 97%) chưa nhận thấy tác dụng của các FTA, vẫn cứ quẩn quanh vào làm gia công cho người khác nên chưa có người phụ trách vấn đề này. Do đó phải đa dạng tuyên truyền tận dụng các FTA để xuất khẩu vô cùng giá trị.
Một yếu tố chủ quan của DN là chưa nhìn thấy ý nghĩa về lâu dài nên chưa dám đầu tư, kể cả các DN lớn cũng thế, chỉ có một vài DN có truyền thống từ trước đưa ra xuất khẩu mạnh. Trong tình hình thế giới biến động, những thị trường như EU, Mỹ, Canada là những thị trường khó tính nhưng nếu giải quyết được bài toán thì mới phát triển bền vững.
"Bộ chỉ số FDI Index lấy phát triển bền vững là điểm quan trọng nhất vô cùng đúng đắn. Muốn lâu dài, DN phải chủ động biến thành một nhà sản xuất và nhà kinh doanh chuyên nghiệp mới giải quyết được. Chuyển đổi như thế nào thì phải có sự hỗ trợ của cả Nhà nước và các hiệp hội" - ông Nguyễn Văn Thân nói. Đồng thời cho hay, để cho kinh tế phát triển thì đầu tàu là cán bộ, công chức, viên chức, phải thúc đẩy DN là “người lính ở chiến trường”, phải có một nhân lực ở trong chính quyền thay mặt lãnh đạo tỉnh dẫn dắt, tập hợp.
Theo PGS.TS Đào Ngọc Tiến, sau năm đầu công bố FTA Index, có những địa phương dường như mới choàng tỉnh việc thực thi FTA không tốt như mình nghĩ; rất nhiều địa phương đã có một sự thay đổi nhận thức và câu chuyện, cách tiếp cận của họ cũng thay đổi. Nếu như trước kia chỉ mang tính chất tổ chức tuyên truyền, phổ biến các FTA trong 5 - 10 buổi tọa đàm, hội thảo… Đến bây giờ trong các kế hoạch hoạt động có những mục tiêu cụ thể. Trong đó lấy kết quả thực hiện các FTA, lấy các DN xuất khẩu trở thành trung tâm, đem lại được cái gì cho DN và DN cần cái gì…
Ông Ngô Chung Khanh cho rằng, mấu chốt quan trọng nhất tất cả là vấn đề tư duy, tư duy từ lãnh đạo tỉnh lẫn DN. Đã có những sự chuyển biến tích cực về tư duy lãnh đạo của một số tỉnh, thành trong việc thực hiện các FTA. Hiện nay chúng ta không chỉ tập trung thực thi hiệu quả các FTA mà phải tìm kiếm thêm các thị trường mới. DN cần chuyển đổi, khẩn trương đa dạng hóa, chú ý ngay đến các thị trường FTA nhiều tiềm năng như EU, Vương quốc Anh, Canada và Mexico.
"Khi các địa phương, các bộ, ngành, hiệp hội kết hợp được với nhau, các DN cùng đồng hành sẽ hỗ trợ và tập trung nguồn lực hiệu quả hơn, từ đấy sẽ có được những kết quả rõ ràng và cụ thể hơn" - ông Ngô Chung Khanh nói.
Để nâng cao hiệu quả, tận dụng các cơ hội mà FTA, PGS.TS Đào Ngọc Tiến nhấn mạnh, cần sự cân đối nhất định giữa những mục tiêu ngắn hạn là duy trì được kim ngạch xuất khẩu, duy trì được lợi nhuận xuất khẩu với câu chuyện sự ổn định, sự bền vững.
