Giải pháp tiêu thoát nước khả thi cho Hà Nội

10 năm xây dựng chưa được một nửa hệ thống tiêu thoát

Theo Quy hoạch thoát nước Thủ đô Hà Nội đến 2030, tầm nhìn 2050 được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại Quyết định số 725/QĐ-TTg, ngày 10/5/3013, hệ thống thoát nước mưa khu vực nội thành được chia làm 4 lưu vực: Tô Lịch, tả sông Nhuệ, hữu sông Nhuệ, Long Biên.

Giám đốc Sở Xây dựng Hà Nội Võ Nguyên Phong cho biết, sau 10 năm triển khai mới chỉ đầu tư xây dựng hoàn chỉnh theo quy hoạch trong phạm vi 77,5km2 của lưu vực sông Tô Lịch, thuộc địa bàn 8 quận: Ba Đình, Hoàn Kiếm, Đống Đa, Hai Bà Trưng, Hoàng Mai, Tây Hồ. Còn lại 62km2 khu vực Long Biên, 47km2 khu vực hữu Nhuệ, 58km2 khu vực tả Nhuệ gồm Hà Đông, Bắc Từ Liêm, Nam Từ Liêm, Cầu Giấy, Thanh Xuân, Hoàng Mai và một phần quận Tây Hồ, huyện Thanh Trì về cơ bản chưa được đầu tư xây dựng đồng bộ theo quy hoạch.

Cụ thể, trạm bơm Liên Mạc (công suất 170m3/giây), trạm bơm Gia Thượng và Cự Khối (tổng công suất 65m3/giây) chưa được xây dựng. Trạm bơm Yên Nghĩa công suất 120m3/giây chưa thể hoạt động hết công suất do hệ thống kênh dẫn nước La Khê đang thi công dang dở khiến dòng chảy về trạm bơm bị hạn chế. Nhà máy xử lý nước thải Yên Xá công suất 270.000m3/ngày cùng hệ thống thu gom nước thải cũng chưa hoàn thiện.

Tương tự, khu vực Long Biên chưa được đầu tư hoàn chỉnh. Do vậy phụ thuộc rất nhiều vào khả năng tiêu thoát của sông Cầu Bây và hệ thống thủy nông Bắc Hưng Hải, trước đây vốn chỉ dành cho tưới, tiêu phục vụ sản xuất nông nghiệp. “Hạ tầng thiếu hoàn chỉnh theo quy hoạch là một trong những nguyên nhân chưa bảo đảm công tác thoát nước mặt cho TP Hà Nội nên mỗi khi có mưa lớn bất thường xảy ra tình trạng ngập úng cục bộ” – ông Võ Nguyên Phong nêu.

Hà Nội đã bước vào mùa mưa của năm 2023, những cơn mưa với cường độ lớn xuất hiện đồng nghĩa với cảnh ngập úng tái diễn trên nhiều tuyến phố của Thủ đô. Do đó, việc cấp bách hiện nay là cần rà soát thật cụ thể và sớm có những điều chỉnh quy hoạch thoát nước, đẩy nhanh hoàn thiện các dự án chống ngập đã kéo dài nhiều năm nay.

Rà soát kỹ để có điều chỉnh phù hợp thực tiễn

Phó Chủ tịch Hội Quy hoạch phát triển đô thị Việt Nam, TS.KTS Đào Ngọc Nghiêm cho rằng, để thích ứng với những tác động ngày càng lớn của biến đổi khí hậu, không thể chỉ xử lý những điểm ngập cục bộ mà TP cần rà soát, điều chỉnh quy hoạch chi tiết thoát nước để có bản quy hoạch mới hơn, thực tế hơn, chống ngập một cách căn cơ hơn.

Hà Nội đã có quy hoạch thoát nước với 2 giai đoạn, trong đó đặt ra vấn đề lượng mưa với lưu lượng khoảng 160mm/2 ngày (giai đoạn 1), sau đó điều chỉnh lên tới 310mm/2 ngày (giai đoạn 2). Tuy nhiên, thực tế đã xuất hiện những trận mưa lưu lượng đã tới 160mm trong 2 giờ đồng hồ, như vậy lượng mưa đã vượt quá mức giới hạn của quy hoạch thoát nước. “Từ thực tiễn đặt ra, đã đến lúc Hà Nội cần tiếp tục điều chỉnh quy hoạch thoát nước để có thể chịu đựng được tác động của biến đổi khí hậu mà dự báo tương lai còn nặng nề hơn nữa” - TS.KTS Đào Ngọc Nghiêm nêu vấn đề.

Đồng tình, PGS.TS Nguyễn Hồng Tiến - nguyên Cục trưởng Cục Hạ tầng kỹ thuật (Bộ Xây dựng) cho rằng, Hà Nội cần sớm rà soát đánh giá việc thực hiện quy hoạch, đầu tư xây dựng theo quy hoạch. Theo quy hoạch thoát nước đã đặt ra nhiều mạng lưới, nhà máy nhưng trên thực tế sau 10 năm không thực hiện được nhiều.

Điều này rất cần được đánh giá rõ nguyên nhân để có phương án quy hoạch, phát triển sát với thực tiễn. Những dự án thoát nước và xử lý nước thải thường tiêu tốn nguồn lực lớn nên rất khó kêu gọi nhà đầu tư. Vì vậy, chính quyền TP cần có trách nhiệm vào cuộc trước tiên, tiên phong trong đầu tư xây dựng chứ không nên trông chờ vào huy động tư nhân.

Về vấn đề này, Giám đốc Sở Xây dựng Võ Nguyên Phong cho hay, thời gian tới, TP sẽ rà soát để nâng công suất của hệ thống xử lý thoát nước mặt. Trong đó đặc biệt quan tâm đến đầu tư cải tạo, xây dựng hệ thống hồ điều hòa theo quy hoạch để phát huy tối đa công suất các dự án bơm tiêu. Như tại dự án Trạm bơm Yên Nghĩa có hồ điều hòa rộng 60ha, nhưng chưa được thi công sẽ được xây dựng đồng bộ. Ngoài ra, các dự án thoát nước thải cũng được rà soát để đầu tư xây dựng theo từng cụm, lưu vực nhỏ phù hợp với quá trình phát triển đô thị của từng quận, huyện chứ không đầu tư các nhà máy xử lý nước thải công suất lớn nhưng không đủ nước thải để xử lý. “Bài học từ Nhà máy xử lý nước thải Bắc Thăng Long – Vân Trì có công suất 42.000m3/ngày, đêm, nhưng nhiều thời điểm chỉ xử lý 10.000m3/ngày, đêm, dẫn đến rất lãng phí” – ông Võ Nguyên Phong nêu ví dụ.

Bên cạnh việc rà soát để điều chỉnh công suất của hệ thống xử lý, nhiều ý kiến cho rằng, Hà Nội cần khẩn trương thực hiện xây dựng các dự án theo quy hoạch. Trong đó, cần sớm triển khai 7 dự án công trình tiêu thoát nước giai đoạn 2021 - 2025 gồm: xây dựng hệ thống thoát nước mưa lưu vực tả sông Nhuệ; dự án đầu tư xây dựng trạm bơm Yên Nghĩa và hệ thống kênh dẫn - kênh xả đồng bộ giải quyết thoát nước cho lưu vực hữu sông Nhuệ; dự án đầu tư xây dựng hệ thống thoát nước mưa khu vực hữu sông Nhuệ; xây dựng cụm công trình đầu mối trạm bơm Liên Mạc; dự án xây dựng trạm bơm Gia Thượng, hồ điều hòa và tuyến mương Thượng Thanh; dự án xây dựng trạm bơm Cự Khối lưu vực Long Biên; dự án cải thiện thoát nước và quản lý nước thải tại quận Long Biên và huyện Gia Lâm.

PGS.TS Nguyễn Hồng Tiến - nguyên Cục trưởng Cục Hạ tầng kỹ thuật, Bộ Xây dựng nhìn nhận, Hà Nội đang xây dựng Quy hoạch Thủ đô thời kỳ 2021 – 2030, tầm nhìn đến 2050, trong đó có tích hợp các phương án quy hoạch, phát triển các ngành. Đây là cơ hội để Hà Nội rà soát, điều chỉnh quy hoạch thoát nước đã có 10 năm qua nhằm có định hướng mới phù hợp với thực tiễn phát triển để tích hợp trong Quy hoạch Thủ đô lần này. Trong đó, cần quan tâm đến quy hoạch thoát nước thủy lợi, phân vùng cao độ nền, phân vùng không gian chứa nước, xây dựng kịch bản biến đổi khí hậu, bản đồ dự báo ngập úng… Từ đó chúng ta mới có giải pháp thoát nước khả thi.