Giải pháp vượt qua những thách thức

Thuận lợi, thách thức đan xen

Quốc hội vừa biểu quyết thông qua Nghị quyết về kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội năm 2026 với 429/433 đại biểu có mặt tán thành, tương đương 90,51% tổng số đại biểu Quốc hội. Theo Nghị quyết này, tốc độ tăng trưởng GDP năm 2026 phấn đấu đạt trên 10%, GDP bình quân đầu người khoảng 5.400 - 5.500 USD, chỉ số giá tiêu dùng bình quân khoảng 4,5%, năng suất lao động xã hội tăng khoảng 8,5%, tỷ lệ lao động có bằng cấp, chứng chỉ đạt 29,5%. Quốc hội yêu cầu tăng trưởng phải đi đôi với ổn định kinh tế vĩ mô, kiểm soát lạm phát và bảo đảm các cân đối lớn của nền kinh tế.

Quốc hội cũng nhấn mạnh việc định hướng dòng vốn tín dụng vào các lĩnh vực sản xuất và kinh doanh trọng điểm, đồng thời kiểm soát các lĩnh vực tiềm ẩn rủi ro, quản lý hiệu quả thị trường vàng, bất động sản và chứng khoán. Việc tiết kiệm chi thường xuyên, tăng chi cho các công trình trọng điểm và an sinh xã hội, cùng với việc tận dụng dư địa nợ công để huy động nguồn lực đầu tư, được coi là những bước chuẩn bị quan trọng nhằm tạo lực cho tăng trưởng trong năm 2026.

Nhìn lại giai đoạn 2021 - 2025, kinh tế Việt Nam đã đạt được những thành tựu nổi bật. TS Nguyễn Sĩ Dũng, nguyên Phó Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội, nhận định nền kinh tế đã chứng minh khả năng chống chịu trước các cú sốc bên ngoài và duy trì tốc độ tăng trưởng thuộc nhóm cao hàng đầu thế giới. Các đột phá về thể chế, hạ tầng và nhân lực đã mở ra không gian phát triển mới, đồng thời nhiều dự án tồn đọng kéo dài đã được xử lý quyết liệt, giải phóng nguồn lực cho tăng trưởng.

Tuy nhiên, GS Vũ Minh Khương chỉ ra 3 thách thức lớn mà Việt Nam cần vượt qua để đạt tăng trưởng 2 con số. Thứ nhất là thể chế, với nhiều quy định còn chồng chéo, chưa tạo điều kiện thuận lợi cho đổi mới sáng tạo và phát triển DN. Việc hoàn thiện cơ chế, giảm giấy phép con và đơn giản hóa thủ tục hành chính được xem là điều kiện tiên quyết để khai thác các động lực tăng trưởng mới. Thứ hai là bối cảnh toàn cầu hóa, khi xuất khẩu Việt Nam tăng trưởng về khối lượng nhưng giá trị gia tăng còn hạn chế, chưa tham gia sâu vào chuỗi giá trị toàn cầu. Để nâng cao hiệu quả, Việt Nam cần cải thiện chất lượng sản phẩm, xây dựng thương hiệu và đa dạng hóa thị trường, đồng thời khai thác các cơ hội từ các hiệp định thương mại song phương và đa phương. Thứ ba là chất lượng nguồn nhân lực, khi năng lực đổi mới sáng tạo vẫn còn hạn chế. Việt Nam cần tập trung đào tạo kỹ năng mới cho lực lượng lao động, đặc biệt trong các ngành công nghệ cao, kinh tế số và chuyển đổi năng lượng, nhằm đáp ứng nhu cầu thị trường và nâng cao năng suất lao động.

Theo TS Nguyễn Văn Điển, Trưởng Khoa Kinh tế chính trị, các trụ cột truyền thống của tăng trưởng gồm đầu tư, xuất khẩu và tiêu dùng nội địa đang tạo sức bật lớn. Các dự án trọng điểm như Cảng Hàng không quốc tế Long Thành, các tuyến cao tốc và nhà máy điện hạt nhân Ninh Thuận, cùng nền tảng kinh tế số, mở ra cơ hội tăng trưởng vượt trội. Tuy nhiên, mục tiêu GDP trên 10% vẫn là thách thức, đòi hỏi nền kinh tế tăng tốc trong bối cảnh lạm phát và thương mại toàn cầu chưa ổn định hoàn toàn.

Đồng bộ giải pháp để hiện thực hóa mục tiêu

Nhìn tổng thể, tăng trưởng GDP 2 con số trong năm 2026 không phải là nhiệm vụ bất khả thi. Các chuyên gia kinh tế cho rằng, để biến mục tiêu GDP trên 10% thành hiện thực, cần giải pháp đồng bộ, vừa mang tính chiến lược vừa mang tính kỹ thuật.

TS Nguyễn Quốc Việt nhấn mạnh vai trò 3 trụ cột phát triển: khu vực tư nhân, khoa học công nghệ - đổi mới sáng tạo và Nhà nước kiến tạo. Khu vực tư nhân được nâng từ “động lực quan trọng” lên “động lực quan trọng nhất” của nền kinh tế, cần cơ chế hỗ trợ, chính sách ưu đãi và môi trường cạnh tranh minh bạch để phát huy tối đa sức mạnh. Khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo cần trở thành nền tảng đột phá, hỗ trợ tăng năng suất lao động và giá trị sản phẩm. Các công nghệ mới, các khu thí điểm cho fintech, AI, năng lượng tái tạo, kinh tế số và tuần hoàn cần được triển khai đồng bộ, tạo cú hích cho tăng trưởng bền vững. Nhà nước đóng vai trò kiến tạo phát triển, xây dựng thể chế liêm chính, hiện đại, vận hành trên nền tảng chuyển đổi số, đảm bảo tính minh bạch và giảm can thiệp trực tiếp, tạo không gian để thị trường và DN tự vận hành, sáng tạo.

Còn theo PGS.TS Nguyễn Thường Lạng - Giảng viên cao cấp tại Trường Đại học Kinh tế Quốc dân, hai động lực then chốt chính là chuyển đổi số và chuyển đổi xanh. Số hóa quy trình, ứng dụng AI và tự động hóa giúp tăng năng suất, giảm chi phí và tiết kiệm năng lượng. Chuyển đổi xanh mở ra cơ hội xuất khẩu mới, nâng cao giá trị sản phẩm và đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế. Việc phân quyền mạnh cho địa phương cũng là yếu tố quan trọng để khai thác sáng tạo và huy động nguồn lực phát triển, đồng thời cắt giảm thủ tục hành chính, loại bỏ giấy phép con và tối ưu hóa bộ máy quản lý.

Về cơ cấu công nghiệp, Việt Nam cần giảm tỷ trọng nông nghiệp từ khoảng 12% GDP xuống còn 0,5 - 1% trong 20 năm tới, đồng nghĩa với việc phát triển mạnh công nghệ cao và các ngành công nghiệp tinh vi. Đồng thời, cần tăng đầu tư vào R&D (nghiên cứu và phát triển) từ 0,5% lên khoảng 2,5% GDP, xây dựng các trung tâm công nghệ cao, sản phẩm tinh xảo và đội ngũ chuyên gia chất lượng cao. Nguồn nhân lực cần được đào tạo 2 - 3 triệu kỹ sư AI trong giai đoạn tới để đáp ứng nhu cầu chuyển dịch cơ cấu và nâng cao năng suất lao động.

TS Nguyễn Văn Điển lưu ý, cải cách thể chế cần đi kèm với giải quyết nút thắt về đất đai, đầu tư, thuế và hải quan. Việc số hóa dữ liệu công, xây dựng hạ tầng dữ liệu chuẩn API, đồng bộ các cơ sở dữ liệu dân cư, đất đai, thuế là bước quan trọng để DN công nghệ phát triển; gắn trách nhiệm cá nhân với kết quả công vụ sẽ giúp bộ máy vận hành hiệu quả hơn, tránh tình trạng “không ai sai nhưng việc không chạy”.

Các chính sách hỗ trợ tài khóa và tiền tệ cũng cần tập trung nâng cao năng suất, tránh dàn trải và kích thích đầu cơ. Tái cấu trúc động lực tăng trưởng theo hướng ưu tiên các lĩnh vực công nghệ cao, kinh tế số, kinh tế tuần hoàn và FDI chất lượng cao sẽ giúp Việt Nam duy trì đà tăng trưởng trên 10% trong năm 2026 và những năm tiếp theo.

Đầu tư công trọng điểm giữ vai trò then chốt; 1 đồng vốn đầu tư công ở Việt Nam có thể kích hoạt 20 đồng từ các thành phần kinh tế khác, tạo hiệu ứng lan tỏa mạnh mẽ. Các dự án hạ tầng lớn như cảng hàng không, đường cao tốc, đường sắt và nhà máy điện hạt nhân sẽ tạo xung lực quan trọng, đồng thời nâng cao hiệu quả đầu tư tư nhân và FDI. Nâng cao giá trị gia tăng xuất khẩu, đa dạng hóa thị trường, cải thiện năng suất lao động, phát triển kinh tế số và chuyển đổi xanh là những yếu tố then chốt để đạt mục tiêu GDP 2 con số. Tận dụng dân số vàng, gia tăng tiêu dùng nội địa và phát triển du lịch thông minh cũng góp phần tạo cú hích mạnh mẽ cho nền kinh tế.