Tiến bộ vượt bậc
Tác động của đại dịch Covid-19, cuộc xung đột giữa Nga - Ukraine đã khiến giá nhiên, nguyên liệu trên toàn cầu tăng cao, chuỗi cung ứng sản xuất linh kiện bị gián đoạn.
Mặc dù vậy, ngành công nghiệp điện tử cũng có những điểm sáng khi hưởng lợi từ xu hướng dịch chuyển chuỗi cung ứng, các hãng lớn đã và đang dịch chuyển nhà máy, chuỗi sản xuất từ Trung Quốc sang các nước xung quanh, trong đó có Việt Nam.
Việt Nam đã và đang thu hút được một số Trung tâm R&D của nhiều tập đoàn kinh tế hàng đầu thế giới. Samsung Hàn Quốc hiện có 6 nhà máy, trong vòng 16 năm từ 2006 - 2022 đã tăng vốn đầu tư từ 650 triệu USD lên 17,7 tỷ USD, gấp 17 lần với 110.000 cán bộ công nhân trực tiếp đầu tư kinh doanh lớn nhất tại Việt Nam: Tỷ lệ nội địa hóa của Samsung tại Việt Nam hiện đạt 59%. Số doanh nghiệp Việt Nam là nhà cung ứng cấp 1 tăng từ 4 năm 2014 lên 50 cuối năm 2020, cấp 2 tăng từ 157 năm 2018 lên 200 vào năm 2020.
GS.TSKH Nguyễn Mại
Năm 2021, kim ngạch xuất khẩu mặt hàng điện thoại và linh kiện đạt 57,54 tỷ USD, tăng 12,4% so với cùng kỳ năm 2020; máy vi tính, sản phẩm điện tử và linh kiện điện tử đạt 50,83 tỷ USD, tương ứng 14,1% so với cùng kỳ năm 2020. Trong đó, xuất khẩu điện thoại và linh kiện sang thị trường Trung Quốc đạt 15,18% tỷ USD, tăng 23%, sang thị trường Mỹ đạt trị giá 9,69 tỷ USD, tăng 10,3%; sang EU (27 nước) đạt 7,89 tỷ USD, giảm 9,1% so với năm trước.
Cũng trong năm 2021, mặc dù gặp nhiều khó khăn về nhập khẩu linh kiện, phụ kiện từ Trung Quốc, nhưng nhờ cân đối hợp lý hoạt động sản xuất kinh doanh của các doanh nghiệp, địa phương trên cả nước thực hiện Nghị quyết 128/NQ-CP ngày 11/10/2021 của Chính phủ về thích ứng an toàn, linh hoạt, kiểm soát hiệu quả dịch Covid-19, ngành điện tử vẫn tăng trưởng khá cả về chỉ số sản xuất công nghiệp lẫn kim ngạch xuất khẩu.
Theo đó, chỉ số sản xuất công nghiệp của ngành sản xuất sản phẩm điện tử, máy vi tính và sản phẩm quang học tính chung tăng 9,6% só với cùng kỳ 2020. Sản lượng điện thoại di động đạt 233,7 triệu chiếc, tăng 7,6%; sản lượng tivi đạt 11.165,7 nghìn chiếc, giảm 38,6%; sản lượng linh kiện điện thoại đạt 408,8 nghìn tỷ đồng, tăng 29,5% so với cùng kỳ năm 2020.
Để làm rõ về thực trạng trên, Phó Cục trưởng Cục Công nghiệp (Bộ Công Thương) Phạm Tuấn Anh thông tin, ngành điện tử Việt Nam đã có những bước tiến vượt bậc, đạt được những thành tựu đáng ghi nhận, nhất là trong giai đoạn 2016 - 2020.
Các doanh nghiệp điện tử hoạt động tại Việt Nam hiện đã sản xuất được hầu hết các sản phẩm điện tử thiết yếu như điều hòa nhiệt độ, tivi, máy giặt, điện thoại, máy in… cơ bản đáp ứng được phần lớn nhu cầu trong nước và xuất khẩu đi một số nước.
“Sự phát triển của ngành điện tử Việt Nam chủ yếu do thu hút được sự đầu tư lớn từ các tập đoàn đa quốc gia, đặc biệt là các tập đoàn từ Hàn Quốc (Samsung Electronics), Nhật bản, Đài Loan (Trung Quốc) ở lĩnh vực sản xuất linh kiện điện tử” - ông Tuấn Anh nói.
Vẫn dừng ở công đoạn lắp ráp
Theo số liệu của Tổng cục Thống kê, trong giai đoạn 2016 - 2020, nhóm hàng điện tử, máy tính và linh kiện tăng trưởng bình quân 23,8%. Kết quả này đã đưa Việt Nam từ vị trí 47 năm 2001 lên vị trí 12 trên giới và đứng thứ 3 trong khu vực ASEAN về xuất khẩu điện tử, nhưng có đến 95% kim ngạch xuất khẩu thuộc khối doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài (FDI).
Hiện ngành điện tử Việt Nam vẫn đang dừng ở công đoạn lắp ráp trong chuỗi sản xuất sản phẩm điện tử; tỷ lệ nội địa hóa ngành điện tử hiện còn thấp và mới chỉ cung cấp các sản phẩm đơn giản hàm lượng công nghệ thấp.
Các doanh nghiệp trong nước cần tham gia nhiều hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu. Muốn làm được điều đó, bản thân doanh nghiệp Việt phải mạnh hơn, thiết lập được hệ sinh thái công nghiệp hỗ trợ và đủ sức bắt tay với các tập đoàn công nghệ quốc tế.
GS.TSKH Nguyễn Mại - Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp đầu tư nước ngoài cho biết, cơ hội là rất lớn, triển vọng tích cực, vấn đề cốt lõi để biến cơ hội và triển vọng thành hiện thực thì cần đề ra giải pháp đồng bộ, thực hiện quyết liệt để khắc phục cơ bản các điểm nghẽn mà nhà đầu tư và doanh nghiệp đang gặp phải.
Muốn vậy, phải đẩy nhanh việc hoàn thiện thể chế, luật pháp, mâu thuẫn, chồng chéo giữa các văn bản pháp luật; lưu ý đến 3 cam kết quan trọng của Việt Nam với thế giới giảm thiểu phát thải nhà kính với COP26, thực hiện quy tắc thuế tối thiểu toàn cầu 15% và tăng trưởng xanh, bền vững, trách nhiệm xã hội trong sản xuất kinh doanh.
“Ban hành chính sách ưu đãi hợp lý để khuyến khích các tập đoàn kinh tế FĐI liên kết theo chuỗi với doanh nghiệp Việt, hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và siêu nhỏ về tài chính, tín dụng để đổi mới công nghệ, nâng cao trình độ quản trị, đào tạo nhân lực tay nghề cao sẽ đáp ứng yêu cầu của doanh nghiệp FDI về công nghiệp hỗ trợ…” - GS.TSKH Nguyễn Mại chỉ ra.
Cơ hội bứt phá
Đồng quan điểm, Phó Cục trưởng Cục Công nghiệp Phạm Tuấn Anh khẳng định, sau những diễn biến của đại dịch Covid-19, ngành điện tử Việt Nam đứng trước cơ hội đón làm sóng chuyển dịch đầu tư và tái cơ cấu chuỗi giá trị trong thời gian tới.
"Chất lượng nhà xưởng là một trong những yếu tố thể hiện năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp, đặc biệt khi các tiêu chuẩn quản lý, xuất nhập khẩu hàng hóa từ nhà đầu tư ngày càng tăng cao. Do đó, các doanh nghiệp điện tử cần lưu ý để hạn chế những rào cản khi tham gia chuỗi" - Phó Tổng Giám đốc Sáng tạo đổi mới và Phát triển kinh doanh NS BlueScope Việt Nam Lâm Tố Trinh nói.
Theo đó, với việc kiểm soát hiệu quả dịch, duy trì ổn định hoạt động sản xuất, kinh doanh, Việt Nam vẫn được đánh giá là điểm đến đầu tư an toàn, tiềm năng và hấp dẫn trong chính sách đa dạng hóa chuỗi cung ứng, sản xuất toàn cầu của nhà đầu tư.
Đặc biệt, cơ hội đón đầu dòng vốn đầu tư thế hệ mới và dòng vốn tái định vị sản xuất, đa dạng hóa nguồn cung ứng của các nước đối tác lớn và các tập đoàn đa quốc gia. Ngành điện tử là một trong những ngành công nghiệp có triển vọng nhất đón nhận chuyển dịch đầu tư.
Bên cạnh đó, vị thế quốc tế của Việt Nam đang được nâng cao cùng với các hoạt động kinh tế đối ngoại tích cực, hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng, tham gia nhiều hiệp định thương mại tự do thế hệ mới, tiếp tục cùng cố lòng tin làm gia tăng mối quan tâm của nhà đầu tư nước ngoài đối với Việt Nam.
Đồng thời, môi trường đầu tư kinh doanh của Việt Nam ngày càng thông thoáng, thuận lợi; lợi thế về nhân lực và thị trường nội địa với gần 100 triệu dân tạo thị trường có sức mua lớn.
Doanh nghiệp trong nước có cơ hội tham gia sâu rộng vào chuỗi cung ứng toàn cầu. Việc các tập đoàn lớn đang có kế hoạch dịch chuyển, hoặc tái cơ cấu chuỗi sản xuất theo hướng “Trung Quốc +1” mở ra cơ hội cho doanh nghiệp nội tham gia chuỗi cung ứng mới của thế giới.
Ngoài ra, Việt Nam đã có hàng loạt chính sách phát triển ngành điện tử với các luật, nghị định, nghị quyết. Song, những văn bản quy phạm pháp luật, chính sách đối với ngành điện tử chưa có những ưu đãi, hỗ trợ đột phá để thúc đẩy phát triển tương xứng với tiềm năng.
Phó Cục trưởng Cục Công nghiệp khẳng định, để phát triển ngành điện tử trong thời gian tới tập trung vào phát triển hài hòa về cả phần cứng và phần mềm, tạo ra nền tảng đổi mới sáng tạo; hình thành hệ sinh thái khởi nghiệp trong nhành công nghiệp điện tử; xây dựng kế hoạch hình thành ngành điện tử có giá trị gia tăng cao.
