Gỡ điểm nghẽn để doanh nghiệp Nhà nước bứt tốc

Điểm nghẽn kìm hãm

Theo báo cáo từ Viện Kinh tế Việt Nam, tính đến năm 2020, cả nước có khoảng 650 DNNN. Với quá trình đẩy mạnh cổ phần hoá, số lượng DNNN giảm dần, chiếm tỷ trọng thấp về số lượng trong toàn bộ khu vực DN, song vẫn nắm giữ nguồn lực lớn về vốn, tài sản, tạo nguồn doanh thu và đóng góp đáng kể cho ngân sách Nhà nước. Hiện, DNNN chỉ chiếm khoảng 0,07% nhưng đóng góp tới 7% tổng tài sản, 10% tổng vốn DN trên thị trường và gần 40% GDP, chưa kể tới đóng góp về lao động, việc làm và vai trò điều tiết, ổn định thị trường khi có bất ổn, góp phần bảo đảm an sinh xã hội, quốc phòng – an ninh... Các chuyên gia đánh giá, chất lượng quản trị DN Việt ngày càng được cải thiện, tiến dần hơn các chuẩn mực khu vực ASEAN, song khoảng cách vẫn còn quá xa. 12 đại dự án đắp chiếu đã thể hiện rõ sự yếu kém của DN 100% vốn Nhà nước của Việt Nam.

Theo PGS.TS Hoàng Văn Hải - Viện trưởng Viện Quản trị kinh doanh (Đại học Kinh tế, Đại học Quốc gia Hà Nội), điểm tắc nghẽn trong cơ chế chính sách phát triển DNNN hiện nay là khung pháp lý thiếu ổn định và không rõ ràng đã kìm hãm đổi mới sáng tạo trong đầu tư phát triển. Một số DNNN quy mô lớn hoạt động trong các lĩnh vực quan trọng, then chốt của nền kinh tế nhưng vẫn chưa thực sự phát huy được hết tiềm năng, thế mạnh do một số tồn tại, hạn chế.

Về vấn đề này, Phó Cục trưởng Cục Phát triển DN (Bộ KH&ĐT) Nguyễn Đức Trung phân tích, DNNN còn thiếu tự chủ, gây cản trở tham gia vào đầu tư mạo hiểm, đổi mới sáng tạo. Bên cạnh đó, hiệu quả hoạt động của các DNNN chưa tương xứng với nguồn lực nắm giữ; năng lực cạnh tranh, đặc biệt cạnh tranh quốc tế còn hạn chế. Vấn đề này xuất phát từ việc DNNN chưa phát huy hết tính chủ động trong hoạt động sản xuất, kinh doanh. Nguyên nhân một phần do một số Bộ đang được giao quản lý DNNN nhưng chưa có văn bản quy định cụ thể cơ quan nào có nhiệm vụ quản lý chung đối với hệ thống này. Hệ thống quản lý, giám sát rườm rà bởi nhiều quy định không theo kịp với yêu cầu thực tiễn, thiếu hiệu lực và kém hiệu quả.

Tập đoàn Công nghiệp - Viễn thông Quân đội (Viettel) là một trong những DNNN vẫn giữ vững nộp ngân sách. Ảnh: Hoàng Anh

Mạnh dạn trao quyền

Đưa ra đề xuất kiến nghị với các cơ quan chức năng, PGS.TS Hồ Sĩ Hùng - Phó Chủ tịch Ủy ban Quản lý vốn Nhà nước tại DN nhấn mạnh, cần tập trung vào việc xây dựng hệ thống cơ chế, chính sách theo hướng đổi mới, tạo điều kiện cho DNNN được hoạt động bình đẳng, chủ động và cạnh tranh với các DN khác; củng cố, phát triển DNNN quy mô lớn, hoạt động hiệu quả, có thương hiệu lâu đời, bên cạnh khối DN tư nhân trong nước đang ngày càng lớn mạnh sẽ là một trong những giải pháp quan trọng. TS Nguyễn Quang Tuấn - Ban Nghiên cứu sản xuất, Tập đoàn Viettel đề xuất, cần mở rộng quyền tự chủ cho DNNN, chuyển đổi chính sách từ quản lý đầu vào sang quản lý mục tiêu dựa trên kết quả. Bên cạnh đó, cần thay đổi tư duy, coi DNNN như DN tư nhân, đồng thời hỗ trợ tốt DN trong dự báo, định hướng cũng như có những cảnh báo tốt đối với DN... Đặc biệt, mạnh dạn trao quyền hoặc giao nhiệm vụ cho một số DNNN, xác định rõ một cơ quan có nhiệm vụ quản lý chung đối với hệ thống DNNN.

“Các bộ, ban, ngành cần tận dụng cuộc cách mạng công nghệ 4.0 để nâng cao hiệu quả giám sát, quản lý. Trao quyền, “cởi trói” nhưng câu chuyện giám sát, quản lý phải làm tốt. Có như vậy, các DNNN mới phát huy hết được thế mạnh của mình” - TS Nguyễn Quang Tuấn nhấn mạnh. Đồng quan điểm, theo ông Nguyễn Đức Trung, một trong những giải pháp là mạnh dạn trao quyền, hoặc giao nhiệm vụ cho một số DNNN phát triển các hạ tầng nền tảng để có thể ứng dụng kinh tế chia sẻ, đẩy mạnh phát triển công nghệ số trong tương lai với một số chính sách thử nghiệm có kiểm soát đối với các sản phẩm, dịch vụ, mô hình kinh doanh mới ứng dụng công nghệ số (sand box). Trong khi đó, Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu Quản lý kinh tế T.Ư Phan Đức Hiếu cho rằng, toàn bộ hệ thống chính sách về DNNN cần phải thay đổi theo nguyên tắc phân định rõ chức năng sở hữu (Nhà nước) và trả lại tất cả những chức năng thông thường của một DN.