Gỡ rào cản định chế tài chính để doanh nghiệp phát triển xanh, bền vững

Khó huy động nguồn vốn

Với doanh nghiệp Việt, dù gặp nhiều khó khăn nhưng vẫn cố gắng lấy chuyển đổi xanh làm lợi thế cạnh tranh, bởi khả năng chuyển đổi xanh rất nhanh. Chủ tịch Tập đoàn Lộc Trời Huỳnh Văn Thòn cho biết, 35 năm qua doanh nghiệp phát triển chuỗi sản xuất lúa gạo bền vững, tất cả các sản phẩm của cây lúa đều có thể đưa vào chế biến sâu và biến thành giá trị gia tăng rất lớn, trở thành một vòng tuần hoàn tự nhiên.

Sau khi áp dụng tất cả mô hình, Lộc Trời đã giảm chi phí cho người nông dân 14%. Tuy nhiên, dù thực hiện rất nhiều chương trình nhưng doanh nghiệp khó thể tiến xa được, đôi khi dậm chân tại chỗ. Việc phát triển hệ sinh thái nông nghiệp bền vững có lợi cho người nông dân và đóng góp cho môi trường nhưng thị trường tín chỉ carbon hiện chưa có. Vì vậy, chính sách cần theo kịp và sớm giải quyết vấn đề này.

Còn Chủ tịch Tập đoàn Dệt may Việt Nam (Vinatex) Lê Tiến Trường cho rằng do chưa có chính sách, quy định cụ thể cho ngành dệt may về kinh tế tuần hoàn, kinh tế xanh hay ESG (môi trường, xã hội, quản trị doanh nghiệp)... Dù Vinatex đã áp dụng các giải pháp và đạt được những kết quả nhất định, Chủ tịch Vinatex cho rằng, thách thức thực hành ESG, kinh tế tuần hoàn hiện rất lớn. Bởi hành lang pháp lý trong nước còn hạn chế. Trong đó, hệ thống tài chính cho phát triển kinh tế tuần hoàn, kinh tế xanh, tài chính ESG còn non trẻ, khiến các dự án dệt may xanh, bền vững gặp nhiều khó khăn trong huy động nguồn vốn. 

Nhìn nhận vấn đề, Chuyên gia đánh giá quốc tế về báo cáo kiểm kê khí nhà kính của Liên Hợp quốc (UNFCCC) Nguyễn Phương Nam đánh giá, về khung khổ pháp lý, các chính sách, các văn bản mang tính chiến lược của Việt Nam đã đề cập đến, thậm chí đề cập trong hiến pháp. Tuy nhiên, nếu rà soát các văn bản quy phạm pháp luật hiện nay ở Việt Nam chỉ có hai văn bản có nhắc đến cụm từ ESG.

Hiện có nhiều doanh nghiệp đang triển khai thực hiện ESG với mong muốn chuyển đổi xanh, song những việc làm này chưa đem lại lợi nhuận. Vô hình chung, xét về kinh tế bền vững thì “bền vững” là có, nhưng phần “kinh tế” lại chưa. Nói dễ nhưng thực hành cực khó.

Ông Nguyễn Phương Nam dẫn chứng, một chủ ngân hàng có 10.000 nhân viên, song lại không có nhân viên môi trường trong ngân hàng. Đấy là một điều đáng sợ về mặt kỹ thuật, vì không cán bộ tín dụng nào có thể đảm trách về mặt môi trường.

Rõ vai trò dẫn dắt

Rõ ràng, môt trong các rào cản chính là vốn khiến nhiều doanh nghiệp bị tụt lại phía sau. Do khoảng trống về khung pháp lý, hạ tầng và cơ chế ưu đãi phù hợp, nguồn vốn xanh hiện vẫn eo hẹp. Số liệu của Ngân hàng Nhà nước cho thấy, tính đến ngày 31/3/2024, có 47 tổ chức tín dụng phát sinh dư nợ tín dụng xanh với gần 637.000 tỷ đồng, tăng gấp 9 lần so với khi bắt đầu triển khai chương trình tín dụng xanh vào cuối năm 2015 (71.000 tỷ đồng).

Dù tăng trưởng nhanh nhưng tín dụng xanh hiện có quy mô khiêm tốn, chỉ chiếm 4,5% tổng dư nợ toàn nền kinh tế. TS. Cấn Văn Lực - Chuyên gia kinh tế trưởng BIDV cho biết, giai đoạn 2019 - 2023, Việt Nam phát hành khoảng 1,16 tỷ USD trái phiếu xanh, trong đó, EVN Finance phát hành 1.725 tỷ đồng năm 2022; BIDV phát hành 2.500 tỷ đồng năm 2023.

Về cổ phiếu xanh tại Việt Nam, ông Cấn Văn Lực cho biết các công ty niêm yết phải công bố phát triển bền vững từ năm 2016. Tuy nhiên, số lượng doanh nghiệp lập báo cáo phát triển bền vững riêng biệt còn ít và các mục tiêu ESG đưa ra còn khá chung chung...

Để hỗ trợ doanh nghiệp sản xuất xanh, thực hiện kinh tế tuần hoàn, ông Lê Tiến Trường cho rằng cần thể chế hóa tiêu chuẩn ESG, kinh tế tuần hoàn gắn vai trò các bên liên quan và cơ chế tài chính để thực hiện mục tiêu (hợp tác công tư, tài chính xanh...).

Đồng thời, có chính sách hỗ trợ, khuyến khích doanh nghiệp thông qua các công cụ thuế, tín dụng, đất đai, các mô hình hợp tác liên doanh để tận dụng lợi thế kinh tế theo quy mô và đa dạng hóa rủi ro để phục vụ quá trình chuyển đổi sang kinh tế tuần hoàn, kinh tế xanh.

Chính phủ cần đóng vai trò dẫn dắt thực hiện phát triển tài chính xanh. Đẩy nhanh việc hoàn thiện cơ chế, chính sách, thúc đẩy phát triển thị trường trái phiếu xanh, cổ phiếu xanh, tín dụng xanh và các sản phẩm tài chính xanh. Bên cạnh đó, ưu tiên đầu tư và chi tiêu của Chính phủ trong những lĩnh vực xanh, thu hút các nguồn lực từ các thành phần kinh tế đầu tư…

Các chuyên gia cũng nhận định, định hướng phát triển kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn đã và đang được thúc đẩy, tuy nhiên, vẫn cần nhiều hơn sự hỗ trợ từ Chính phủ trong quá trình này....

Theo TS. Nguyễn Đức Hiển - Phó trưởng Ban Kinh tế Trung ương, các định hướng về phát triển kinh tế xanh và kinh tế tuần hoàn đã được thể hiện rõ ràng trong các nghị quyết. Song, để thúc đẩy mạnh mẽ quá trình phát triển kinh tế xanh và kinh tế tuần hoàn, ngoài việc ban hành các thể chế, vai trò của Nhà nước còn nằm ở việc nâng cao nhận thức cho các doanh nghiệp và cả các nhà hoạch định chính sách. 

Đặc biệt, nếu các tổ chức tín dụng đã chuyển sang kinh tế xanh, nhưng Nhà nước không có cơ chế khuyến khích các định chế tài chính như các ngân hàng thương mại bố trí nguồn lực cho tài chính xanh, họ sẽ không mặn mà bởi vì phải giải quyết câu chuyện rất ít mục tiêu ngắn hạn và dài hạn. “Chính vì vậy, Nhà nước cần phải định hướng các gói chính sách như thế nào, triển khai ra sao để đồng hành với các tổ chức tín dụng trong quá trình chuyển đổi xanh” - ông Nguyễn Đức Hiển kiến nghị.