Hà Nội cần đột phá trong đào tạo, sử dụng nhân lực chất lượng cao

Đây là quan điểm của TS Hoàng Ngọc Vinh – nguyên Vụ trưởng Vụ Giáo dục chuyên nghiệp, Bộ GD&ĐT khi chia sẻ với phóng viên Báo Kinh tế & Đô thị về các giải pháp đột phá để phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao đã được đề ra tại Nghị quyết Đại hội đại biểu lần thứ XVIII Đảng bộ TP Hà Nội nhiệm kỳ 2025 - 2030.

Nhân lực chất lượng cao phải có “năng lực học để học lại”

Thưa ông, Đại hội Đảng bộ TP Hà Nội lần thứ XVIII đã xác định một trong 3 khâu đột phá là p hát triển, khai thác, sử dụng hiệu quả nguồn nhân lực chất lượng cao và thu hút nhân tài . Ông đánh giá thế nào về khâu đột phá này?

- Đây là hướng đi rất đúng đắn, phù hợp với đường lối của Đảng. Nhưng để hiện thực hóa, Hà Nội cần xác định rõ thế nào là nhân lực chất lượng cao. Theo tôi, đó là những người có năng lực thích ứng nhanh với vị trí việc làm, có khả năng học tập suốt đời và năng suất cao trong mọi môi trường. Không chỉ là chuyên gia hay nhà khoa học, nhân lực chất lượng cao còn gồm cả công nhân, nông dân, cán bộ, công chức – những người làm tốt hơn yêu cầu, luôn chủ động sáng tạo và không ngừng nâng chuẩn bản thân.

Đặc biệt, trong thời đại trí tuệ nhân tạo, người lao động phải có “năng lực học để học lại”, biết cập nhật công nghệ, kỹ năng số và kỹ năng xanh. TP có thể dẫn đầu cả nước nếu chuyển từ cách đào tạo “một lần trong đời” sang “đào tạo suốt đời”. Ở cấp địa phương, một hệ thống nhân lực chất lượng cao nghĩa là năng suất lao động cao, thu nhập tốt và người dân hài lòng với bộ máy hành chính thông minh, hiệu quả.

Theo ông, hiện nay các cơ sở GDNN ở Hà Nội đã đáp ứng được yêu cầu của DN?

- Một số trường như Cao đẳng Cơ điện Hà Nội, Cao đẳng Công nghệ cao Hà Nội, Cao đẳng Công nghiệp Hà Nội, Cao đẳng Điện tử – Điện lạnh Hà Nội đã chủ động hợp tác tốt với DN. Nhưng đa phần các trường vẫn hoạt động cầm chừng, trông chờ vào ngân sách, còn liên kết DN chưa bền. Nhiều học sinh ra trường thiếu kỹ năng thực hành, phải đào tạo lại. Nguyên nhân không chỉ do cơ chế, mà còn vì thiếu đội ngũ quản lý am hiểu về mô hình hợp tác công – tư trong GDNN.

Trong khi đó, nhiều nước phát triển đã làm rất tốt việc này. Ở Đức và Thụy Sĩ, DN trực tiếp tham gia vào chương trình đào tạo, thậm chí trả lương cho học viên trong thời gian học nghề. Hà Nội hoàn toàn có thể học theo mô hình này, nhưng cần một khung pháp lý đủ mở và chính sách khuyến khích DN đồng đầu tư vào con người – thứ tài sản không thể thay thế.

Phát huy thế mạnh đại học, trường nghề và doanh nghiệp

Theo ông, đâu là hướng thay đổi cần thiết để nâng cao chất lượng đào tạo nhân lực?

- Muốn có nhân lực chất lượng cao, trường nghề phải đi cùng DN. DN cần tham gia ngay từ khâu xây dựng chương trình, tổ chức thực tập, đánh giá kỹ năng tay nghề và cùng chịu trách nhiệm về đầu ra. Hà Nội nên có cơ chế miễn, giảm thuế cho DN tự đào tạo và tính chi phí đào tạo vào chi phí hợp lệ sản xuất, kinh doanh.

Đặc biệt, cần triển khai tinh thần Nghị quyết 71-NQ/TW ngày 22/8/2025 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo, trong đó cho phép thành lập quỹ đào tạo nhân lực của DN để thúc đẩy đào tạo lại, nâng cao kỹ năng. Ở Pháp, luật quy định rõ DN phải trích một phần doanh thu cho quỹ đào tạo; còn ở Singapore, Chính phủ đồng tài trợ tới 70% chi phí học nghề cho người lao động thông qua chương trình SkillsFuture. Đó là cách tạo “vòng tuần hoàn kỹ năng” – vừa nâng trình độ người lao động, vừa giúp DN tiết kiệm chi phí nhân sự dài hạn.

Hà Nội cần đi theo hướng DN – nhà trường – người học cùng chia sẻ trách nhiệm và lợi ích, chứ không để đào tạo chỉ là nhiệm vụ của ngành giáo dục.

Hà Nội nên đầu tư cho hệ thống các trường đại học, cao đẳng và cơ sở GDNN như thế nào để đạt mục tiêu này, thưa ông?

- Trước hết, Hà Nội phải phát huy sức mạnh của các đại học, viện nghiên cứu như Đại học Bách khoa, Đại học Quốc gia, các trường sư phạm, kinh tế, kỹ thuật. TP Hà Nội nên thành lập Hội đồng Hiệu trưởng Thủ đô, do một Phó Chủ tịch UBND TP phụ trách, nhằm kết nối hệ thống tri thức đại học với nhu cầu phát triển kinh tế – xã hội thực tế.

Song song đó, cần tái cấu trúc mạng lưới cơ sở GDNN theo hướng hình thành tổ hợp đào tạo nghề quy mô lớn, tương tự mô hình ITE của Singapore. Khi đó, một tổ hợp có thể gồm nhiều trường cao đẳng cùng chia sẻ cơ sở vật chất, phòng thí nghiệm, khu thực hành và mạng lưới DN đối tác. Việc này không chỉ giúp tránh chồng chéo ngành nghề mà còn nâng cao tính cạnh tranh và hiệu quả đầu tư công.

Hà Nội cũng cần có chính sách khuyến khích DN đặt hàng nhà trường đào tạo theo đơn đặt hàng cụ thể, đồng thời triển khai nền tảng dữ liệu nhân lực dùng chung, kết nối giữa người học – DN – nhà trường. Đó chính là cách làm của Seoul và Tokyo, nơi mỗi sinh viên hoặc học viên đều có hồ sơ kỹ năng số, được cập nhật suốt đời.

Hà Nội phải nhìn nhận khu vực tư như một động lực phát triển tất yếu. Hiện điều kiện thành lập trường cao đẳng yêu cầu diện tích đất và vốn đầu tư quá lớn, khiến nhiều tổ chức, cá nhân có năng lực không thể tham gia. Do đó, cần chuyển từ quản lý theo đầu vào sang quản lý theo chuẩn đầu ra – tức trường nào đào tạo tốt, sinh viên có việc làm, được xã hội đánh giá cao thì được mở rộng và được ưu tiên đầu tư.

Phổ cập THPT là điều kiện tiên quyết, nhưng phải hiểu đúng bản chất. Phổ cập không có nghĩa ai cũng học THPT, mà là ai cũng có cơ hội học sau THCS, dù theo hướng học thuật hay hướng nghề nghiệp.

Như vậy, Hà Nội cần làm gì để thật sự bứt phá trong phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao?

- Đột phá nguồn nhân lực phải bắt đầu từ nhận thức mới và hành động quyết liệt. Thứ nhất, coi học tập suốt đời là chiến lược trung tâm của TP. Thứ hai, thiết lập cơ chế hợp tác 3 bên: trường – DN – chính quyền một cách thực chất, có lợi ích và trách nhiệm chia sẻ. Thứ ba, chuyển đổi số mạnh mẽ trong GDNN, từ quản lý, giảng dạy đến đánh giá năng lực. Thứ tư, đo lường hiệu quả đào tạo bằng năng suất và sự hài lòng của DN chứ không chỉ bằng số lượng tốt nghiệp.

Nếu làm được, Hà Nội không chỉ dẫn đầu cả nước về trí tuệ, năng suất và sáng tạo, mà còn trở thành trung tâm nguồn nhân lực chất lượng cao của quốc gia, góp phần hiện thực hóa tầm nhìn Việt Nam đến năm 2045 trở thành quốc gia phát triển, thịnh vượng và bền vững.

Xin trân trọng cảm ơn ông!