| Cầu Đông Trù tạo thành trục giao thông xuyên suốt, kết nối và mở ra hướng phát triển cho khu vực phía Bắc sông Hồng. Ảnh: Nguyễn Đức |
1. Trên thế giới, rất nhiều đô thị được hình thành bên các dòng sông. Và cũng chính các dòng sông đã mang đến cho đô thị một diện mạo văn hóa khác biệt, tạo nên bản sắc của đô thị đó. Việt Nam cũng thế, hầu hết các đô thị truyền thống ở nước ta đều nằm bên những dòng sông và những cây cầu là cái gạch nối với hai bờ đô thị. Vì thế, ở khía cạnh lịch sử, cây cầu là minh chứng sống động, chân thực về sự phát triển kinh tế - xã hội của đô thị đương thời. Ở góc độ văn hóa, cây cầu có hình dáng đẹp, độc đáo sẽ tô điểm cho cảnh quan kiến trúc và góp phần làm giàu thêm văn hóa đô thị. Còn với cư dân, cây cầu gắn liền với họ không chỉ trong hoạt động đi lại, giao thương, mà nó đã trở thành kỷ niệm, là ký ức của mỗi đời người. Vào cuối thập niên 50 của thế kỷ trước, khi còn ở bậc tiểu học, lũ trẻ hàng phố chúng tôi đã thuộc lòng bài thơ về cầu Long Biên và thường nghêu ngao đọc những câu thơ giản dị, dễ nhớ như đồng dao: “Hà Nội có cầu Long Biên/Vừa dài vừa rộng bắc trên sông Hồng/Tàu xe đi lại thong dong/Người người tấp nập gánh gồng ngược xuôi…”. Ngày đó, Hà Nội mới chỉ có mỗi cầu Long Biên bắc qua sông Hồng nối từ bến Bồ Đề (thuộc huyện Gia Lâm) với khu phố cổ (quận Hoàn Kiếm).
Đây là cây cầu bằng thép, do nhà thầu Daydé & Pille thiết kế xây dựng với sự tham gia của 40 kỹ sư, đốc công người Pháp cùng hơn 3.000 thợ lao động Việt Nam làm việc ròng rã cực nhọc trong suốt 4 năm trời, kể từ lúc khởi công (ngày 12/9/1898) cho đến khi khánh thành (1902). Với chiều dài 2.290m (không kể đường dẫn), gồm 19 nhịp bằng thép cao 13,5m (đặt trên 20 trụ cầu lớn bằng bê tông), có hình dáng một con rồng uốn lượn, cầu Long Biên khi ấy là một trong 4 cây cầu thép lớn nhất thế giới và là cây cầu đẹp, độc đáo nhất châu Á.Có một điều đặc biệt, thời ấy, người Pháp mới đang bắt đầu quá trình xây dựng Hà Nội theo kiểu quy hoạch đô thị châu Âu, nước ta còn rất lạc hậu, chưa có điện, công nghiệp, rất ít công trình kiến trúc được xây dựng theo phong cách kiến trúc cổ điển Pháp như Nhà hát Lớn, Phủ Toàn quyền (nay là Phủ Chủ tịch), vậy mà kiến trúc - cầu Long Biên lại rất hiện đại không hề ảnh hưởng một chi tiết nào của phong cách kiến trúc cổ điển ấy.
Trải qua hơn thế kỷ, mặc dù bị chiến tranh tàn phá, mang đầy thương tích nhưng ngày nay cầu Long Biên vẫn sừng sững đứng đó, soi mình xuống dòng sông Hồng đỏ nặng phù sa, không hề cổ, cũ mà trở thành di sản văn hóa mang tính thời đại với biểu tượng Rồng bay bất tử của Thăng Long - Hà Nội. Sự xuất hiện cầu Long Biên vào cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX, đã mở ra một thời kỳ mới của quá trình đô thị hóa Hà Nội lần thứ nhất, cũng như giao thương với các tỉnh phía Bắc và Đông Bắc của đất nước.
83 năm sau, Hà Nội có thêm hai cây cầu, đó là cầu Thăng Long và cầu Chương Dương. Bước vào thời kỳ đổi mới, cùng với quá trình đô thị hóa mạnh mẽ và sau khi mở rộng địa giới hành chính, diện mạo kiến trúc đô thị Hà Nội đổi thay nhanh chóng theo hướng văn minh - hiện đại. Hà Nội có thêm cầu Vĩnh Tuy (giai đoạn I), Thanh Trì, Vĩnh Thịnh, Văn Lang và đặc biệt là cầu Nhật Tân, một cây cầu dây văng hiện đại nối cửa ngõ quốc tế sân bay Nội Bài với trung tâm TP.
Theo quy hoạch chiến lược phát triển hệ thống giao thông vận tải (đến năm 2030, tầm nhìn 2050), ngoài 8 cây cầu đã xây dựng kể trên, Hà Nội sẽ xây dựng thêm 10 cây cầu nữa trong đó có cầu Trần Hưng Đạo đang được chủ đầu tư lập dự án, có hình thức kiến trúc cầu theo phong cách gọi là “xứ Đông Dương” (?) cách đây hơn thế kỷ (nhưng lại được Hội đồng tuyển chọn) gây xôn xao dư luận và giới kiến trúc sư bởi những ý kiến phản ứng trái chiều.2. Hà Nội là TP của cây xanh, mặt nước. Trải qua hơn ngàn năm hình thành và phát triển, TP luôn gắn liền với sông Hồng. Khởi nguồn từ phương Bắc xa xôi, ngàn vạn năm nay sông Hồng vẫn cần mẫn chở nặng phù sa bồi đắp cho vùng đồng bằng châu thổ Bắc Bộ và uốn lượn như dải lụa hồng bao bọc TP, tạo nên một đặc trưng cho cảnh quan đô thị Hà Nội. Nếu như ở thế kỷ trước, Hà Nội là TP ven sông, nhưng với Quy hoạch chung Thủ đô đến năm 2030, tầm nhìn 2050, sông Hồng đã nằm trong lòng TP.
Vì thế, việc xây dựng thêm 10 cây cầu hay hơn nữa nối hai bờ sông Hồng trong tương lai gần là rất cần thiết, không chỉ đáp ứng nhu cầu giao thông cho phát triển kinh tế Thủ đô theo hướng bền vững, mà còn tạo điều kiện thuận lợi để hình thành diện mạo kiến trúc hai bờ của TP sông Hồng trên một đoạn dài 40km chảy qua Hà Nội. Đó cũng là động lực thu hút các nhà đầu tư bất động sản và thúc đẩy hình thành các dự án khu đô thị mới khu vực phía Đông, phía Bắc sông Hồng, làm cho diện mạo kiến trúc đô thị Thủ đô thêm khang trang hiện đại và giàu bản sắc trong thời kỳ phát triển mới một cách bền vững.
| Cầu Long Biên bắc qua sông Hồng. Ảnh: Võ Hải |
