Hà Nội trên hành trình quy hoạch xanh

Không chỉ ở những đồ án lớn, tinh thần “quy hoạch xanh” còn được thể hiện qua các giải pháp nhỏ, gần gũi trong từng khu phố, ngôi nhà và công trình. Chính từ những thay đổi ấy, Thủ đô đang từng bước kiến tạo diện mạo mới, một Hà Nội văn minh, hiện đại và hài hòa với thiên nhiên.

Nhiều tiềm năng để thay đổi

Càng phát triển, Hà Nội càng đối diện với tình trạng khan hiếm không gian xanh. Nhiều khu phố nội đô gần như không còn vườn cây công cộng, trong khi những khu vực mới phát triển lại chưa có đủ cây bóng mát và công viên cho người dân. Không khí mùa Hè nóng hầm hập, bụi mịn thường xuyên vượt ngưỡng an toàn, và chỉ một cơn mưa lớn cũng có thể khiến nhiều tuyến đường bị ngập cục bộ.

Theo GS.TS Phùng Hữu Phú - nguyên Ủy viên T.Ư Đảng, nguyên Phó Chủ tịch Thường trực Hội đồng Lý luận T.Ư, nguyên Phó Bí thư Thường trực Thành ủy Hà Nội, Thủ đô cần tập trung giải quyết dứt điểm 4 vấn đề đô thị kéo dài nhiều năm gồm ùn tắc giao thông, trật tự đô thị, ô nhiễm môi trường và úng ngập. Nếu không xử lý triệt để những căn bệnh ấy, người dân sẽ khó mà thấy được hạnh phúc thật sự.

Theo các chuyên gia, Hà Nội vẫn có rất nhiều tiềm năng để thay đổi. Về môi trường, TP sở hữu mạng lưới hồ nước dày đặc, các trục cây xanh tự nhiên dọc sông Tô Lịch, Kim Ngưu và những khoảng sân, ngõ, mái nhà,... có thể trở thành những túi khí của đô thị. Đây cũng là những yếu tố nền tảng để hình thành hệ thống không gian mở, vành đai xanh và hành lang sinh thái trong cấu trúc quy hoạch đô thị.

TS.KTS Phan Đăng Sơn - Chủ tịch Hội Kiến trúc sư Việt Nam cho rằng, trong điều kiện đất đai hạn hẹp, điều quan trọng là tổ chức lại không gian sống một cách thông minh và nhân văn hơn. Kiến trúc bền vững không phải là câu chuyện xa xôi mà chính là cách sống hài hòa với thiên nhiên trong từng ngôi nhà, từng khu phố.

Những giải pháp nhỏ, hiệu quả lớn

Câu chuyện xây dựng một TP xanh không thể chỉ dựa vào các công trình đồ sộ. Ở nhiều nơi trên thế giới, người dân đã tự tạo nên sự khác biệt bằng những hành động rất nhỏ. Một đoạn vỉa hè được biến thành vườn hoa cộng đồng, một bức tường phủ cây leo giúp giảm nhiệt cho cả con phố, một khu vườn mưa được thiết kế để giữ nước và giảm ngập sau mỗi cơn mưa lớn. Những mô hình này đều có thể được tích hợp trong các đồ án quy hoạch chi tiết và thiết kế đô thị của Hà Nội, chỉ cần có cơ chế khuyến khích và sự đồng thuận của người dân.

Tại một số khu tập thể cũ như Kim Liên, Thành Công, cư dân đã tự góp tiền cải tạo sân chung, trồng cây, đặt ghế ngồi. Ở khu vực Hồ Gươm, không gian đi bộ đã trở thành phòng khách chung của TP, nơi người dân và du khách cùng tận hưởng bầu không khí trong lành, âm nhạc, ánh sáng và niềm vui. Những ví dụ ấy cho thấy Hà Nội có thể trở nên đáng sống hơn mà không cần chờ đợi những dự án hàng nghìn tỷ đồng.

Một mái nhà có giàn cây, một bức tường được trồng thêm dây leo, một sân trường lát gạch thấm nước để nước mưa không tràn ra đường... đều là những giải pháp nhỏ mang tinh thần kiến trúc bền vững. Với trường học, tiêu chuẩn thiết kế cần bổ sung tiêu chí về cây xanh, bóng mát và không gian chơi tự nhiên cho học sinh. Với nhà ở, TP có thể khuyến khích trồng cây trên mái, tái sử dụng nước mưa và tận dụng ánh sáng tự nhiên để giảm điện năng.

TS.KTS Nguyễn Việt Huy (Trường Đại học Xây dựng Hà Nội) cho rằng, những giải pháp nhỏ này không chỉ cải thiện vi khí hậu mà còn khôi phục tinh thần cộng đồng. Khi người dân tự tay trồng một hàng cây, họ sẽ có ý thức giữ gìn nó, và khi đó kiến trúc bền vững không còn là khái niệm mà trở thành một phần của đời sống đô thị.

Khi công nghệ và cộng đồng cùng hành động

Không thể nói về kiến trúc bền vững mà quên yếu tố quy hoạch và quản lý đô thị. Công nghệ đang mở ra nhiều cơ hội mới cho Hà Nội. Hệ thống bản đồ số quy hoạch, cơ sở dữ liệu không gian và các cảm biến thông minh có thể giúp xác định khu vực thiếu cây xanh, nơi thường xuyên ngập nước hoặc khu vực có chất lượng không khí thấp, từ đó giúp chính quyền kịp thời điều chỉnh. Khi dữ liệu được công khai, người dân cũng có thể tham gia giám sát và phản hồi, hình thành mô hình quy hoạch số mở, minh bạch và hiệu quả hơn. Bên cạnh đó, chính quyền hoàn toàn có thể khuyến khích DN tham gia bằng những cơ chế cụ thể như ưu đãi thuế cho dự án cải tạo không gian xanh, hỗ trợ truyền thông cho công trình đạt tiêu chí môi trường hoặc cho phép quảng bá thương hiệu tại những khu phố được DN đầu tư trồng cây, lắp ghế ngồi, chiếu sáng tiết kiệm năng lượng. Khi DN nhìn thấy lợi ích, cộng đồng được hưởng lợi, sự bền vững sẽ không còn là nhiệm vụ mà trở thành động lực tự nhiên.

Nhiều mô hình nhỏ nếu được đưa vào quy hoạch khu dân cư hoặc quy chế quản lý kiến trúc đô thị sẽ mang lại hiệu quả lớn. Một khu dân cư có thể thí điểm mô hình vườn cộng đồng, người dân cùng trồng rau sạch và cây xanh; nhiều khu phố có thể tổ chức ngày không rác thải, vừa dọn vệ sinh vừa trồng cây mới. Những hành động ấy không chỉ cải thiện môi trường mà còn nuôi dưỡng tinh thần gắn kết – điều mà đô thị hiện đại thường dễ đánh mất. Một TP xanh không chỉ cần cây xanh, mà còn cần con người xanh, tức là những công dân có ý thức và hành động vì môi trường. Nếu mỗi gia đình Hà Nội trồng thêm một cây, giữ sạch vỉa hè trước cửa nhà, hoặc hạn chế đổ bê tông lối đi để nước có thể thấm xuống đất, TP sẽ thay đổi rất nhanh.

Quan trọng hơn, Hà Nội cần một kế hoạch dài hơi, có mục tiêu rõ ràng. Không thể chỉ nói về đô thị xanh như một khẩu hiệu, mà phải có chương trình cụ thể: nơi nào làm trước, chỉ số nào được đo lường, ai chịu trách nhiệm theo dõi. Khi có lộ trình rõ ràng và sự phối hợp giữa nhà quản lý, giới chuyên môn và cộng đồng, việc xây dựng TP xanh sẽ trở nên thực chất và hiệu quả.

Hà Nội hôm nay đang đứng trước cơ hội rất lớn. Nếu biết bắt đầu từ những điều nhỏ, hành động kiên trì và lấy con người làm trung tâm, Thủ đô hoàn toàn có thể trở thành hình mẫu của một đô thị bền vững, nơi hiện đại và bản sắc cùng song hành, nơi quy hoạch, kiến trúc và văn hóa hòa quyện.