HĐBA Liên hợp quốc và những đóng góp của Việt Nam trong nhiệm kỳ 2008 - 2009

Đại sứ Đặc mệnh toàn quyền, Trưởng phái đoàn Việt Nam tại Liên hợp quốc Lê Lương Minh dự phiên họp của Hội đồng Bảo an Liên Hợp quốc về vấn đề Kosovo ngày 18/2/2008. (Ảnh: Tư liệu TTXVN)

Từ khi gia nhập Liên hợp quốc năm 1977, Việt Nam đã và đang là một thành viên có trách nhiệm và đóng góp tích cực vào mọi lĩnh vực hoạt động của Liên hợp quốc, trong đó có Hội đồng Bảo an, đặc biệt là trong nhiệm kỳ 2008 - 2009 khi Việt Nam đảm nhiệm cương vị Ủy viên không thường trực.

Việt Nam cũng là một trong những quốc gia đi tiên phong trong thúc đẩy hòa bình, tiến bộ, hợp tác và phát triển trên thế giới.

Theo Hiến chương Liên hợp quốc, Hội đồng Bảo an là một trong 6 cơ quan chính của Liên hợp quốc và là cơ quan có trách nhiệm hàng đầu của Liên hợp quốc trong duy trì hòa bình, an ninh quốc tế, có ảnh hưởng và tác động ngày càng lớn và sâu rộng đối với nhiều lĩnh vực an ninh phi truyền thống khác của đời sống quốc tế như biến đổi khí hậu, nước, nhân đạo, nhân quyền…

Đặc biệt, Hội đồng Bảo an là cơ quan duy nhất của Liên hợp quốc có thể ra quyết định có tính ràng buộc đối với tất cả các nước thành viên Liên hợp quốc.

Có thể thấy, sự ra đời của Hội đồng Bảo an phản ánh so sánh lực lượng mới sau Chiến tranh Thế giới thứ II, đồng thời phù hợp với nguyện vọng của các dân tộc là xây dựng một hệ thống an ninh quốc tế tập thể, ngăn ngừa chiến tranh.

Trong thời kỳ chiến tranh Lạnh từ đầu những năm 50 của thế kỷ XX, hoạt động của Hội đồng Bảo an rất hạn chế, gần như tê liệt do hệ quả của đối đầu Xô-Mỹ.

Với sự kết thúc của Chiến tranh Lạnh, khả năng đạt đồng thuận và đưa ra quyết định của Hội đồng Bảo an đã tăng lên đáng kể.

Nếu như trong giai đoạn 1945 - 1990, tổng số nghị quyết Hội đồng Bảo an đã thông qua là 646 nghị quyết, thì ở giai đoạn 1991 - 2018, Hội đồng Bảo an đã thông qua 1.805 nghị quyết.

Hiện nay, Hội đồng Bảo an gồm có 15 Ủy viên, trong đó có 5 nước Ủy viên thường trực (gồm Mỹ, Nga, Trung Quốc, Anh, Pháp, gọi tắt là P5) có quyền phủ quyết (veto) và 10 nước Ủy viên không thường trực (gọi tắt là E10) được bầu với nhiệm kỳ 2 năm.

10 ghế không thường trực này được phân bổ theo 5 khu vực địa lý là: 5 ghế cho nhóm châu Phi và châu Á-Thái Bình Dương, 2 ghế cho nhóm Mỹ Latin và Caribe, 2 ghế cho nhóm Tây Âu, và 1 ghế cho nhóm Đông Âu.

Tại Hội đồng Bảo an, các nước P5 vẫn giữ vai trò chủ đạo nhờ đặc quyền phủ quyết do Hiến chương Liên hợp quốc quy định. Chỉ cần một phiếu phủ quyết cũng đồng nghĩa với việc nghị quyết không được thông qua.

Trong khi đó, các thành viên không thường trực không có quyền phủ quyết nhưng được quyền tranh luận và bỏ phiếu cho các nghị quyết.

Các nước Ủy viên không thường trực ở mức độ nhất định sẽ tìm được điểm đồng thuận trong việc cùng nhau thúc đẩy xu thế dân chủ hóa Hội đồng Bảo an, nâng cao sự tham gia đóng góp mang tính xây dựng và trách nhiệm đối với công việc của Hội đồng Bảo an.

Trở thành Ủy viên không thường trực của Hội đồng Bảo an luôn là mục tiêu và cơ hội đặc biệt được đại đa số các nước thành viên Liên hợp quốc hết sức coi trọng nhằm bảo vệ và thúc đẩy lợi ích quốc gia; nâng cao vai trò, vị thế quốc tế; tạo điều kiện để tăng cường quan hệ với các nước, nhất là các nước lớn, thông qua việc tham gia thảo luận, đóng góp, quyết định các vấn đề lớn liên quan đến hòa bình và an ninh khu vực và thế giới.

Rất nhiều nước (132/193 nước) đã từng làm Ủy viên không thường trực Hội đồng Bảo an, trong đó có nhiều nước đã tham gia nhiều lần và tính đến nay các nước khu vực châu Á-Thái Bình Dương đã đăng ký ứng cử cho đến nhiệm kỳ 2046 - 2047.

Vào tháng 5/2018, nhóm các nước châu Á-Thái Bình Dương tại Liên hợp quốc đã nhất trí đề cử Việt Nam vào vị trí Ủy viên không thường trực nhiệm kỳ 2020 - 2021 và Việt Nam sẽ tham gia cuộc bỏ phiếu vào tháng 6/2019 tới.

Trước đó, Việt Nam đã thành công trong nhiệm kỳ thành viên không thường trực Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc 2008 - 2009.

Việt Nam chính thức là thành viên của Liên hợp quốc ngày 20/9/1977. Từ đó đến nay, Việt Nam luôn là một thành viên có trách nhiệm và đóng góp tích cực vào mọi lĩnh vực hoạt động của Liên hợp quốc, trong đó có Hội đồng Bảo an.

Xuất phát từ nhu cầu hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng của Việt Nam và mong muốn trở thành thành viên có trách nhiệm của cộng đồng quốc tế, Việt Nam lần đầu tiên tham gia đảm nhận vai trò Ủy viên không thường trực của Hội đồng Bảo an nhiệm kỳ 2008 - 2009.

Trong nhiệm kỳ đó, tình hình quốc tế có nhiều biến chuyển sâu sắc, xung đột, khủng hoảng nổ ra ở nhiều nơi.

Do đó Hội đồng Bảo an có một khối lượng công việc lớn phải làm là hơn 1.500 cuộc họp (trung bình 2,5 cuộc họp/ngày); thông qua 113 Nghị quyết, 165 Tuyên bố Chủ tịch và Tuyên bố báo chí thuộc trên 50 đề mục của chương trình nghị sự; xử lý nhiều vấn đề phức tạp về: Kosovo, hạt nhân của Iran, hòa bình Trung Đông, cuộc chiến tại Nam Otresnia/Apkhzia, cũng như những vấn đề liên quan đến khu vực châu Á mà Việt Nam là đại diện như vấn đề hạt nhân Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Triều Tiên, Myanmar...

Trong bối cảnh đó, Việt Nam đã hoàn thành tốt trọng trách là Ủy viên không thường trực Hội đồng Bảo an, tham gia chủ động, thể hiện lập trường độc lập tự chủ, đóng góp xây dựng, hợp tác và có trách nhiệm, khéo léo xử lý khi có vấn đề khác biệt giữa các thành viên; đồng thời có nhiều sáng kiến và đóng góp vào hoạt động của Hội đồng Bảo an, được các nước đánh giá cao.

Việt Nam đã không chỉ bắt nhịp nhanh, tham gia đầy đủ hơn 1.500 cuộc họp của Hội đồng Bảo an mà còn đóng góp tích cực trên tất cả các vấn đề và tất cả các khâu từ phát biểu, tham gia thương lượng, đóng góp xây dựng nghị quyết, văn kiện; làm Chủ tịch và Phó Chủ tịch một số tiểu ban của Hội đồng Bảo an; 2 lần làm Chủ tịch tháng (tháng 7 và tháng 10/2009) của Hội đồng Bảo an; chủ trì soạn thảo, thương lượng giúp Hội đồng Bảo an thông qua Nghị quyết 1889 về phụ nữ, hòa bình và an ninh - một trong 4 văn kiện quan trọng của Hội đồng Bảo an trong lĩnh vực này; đưa ra sáng kiến về việc tham vấn với các thành viên Liên hợp quốc để xây dựng Báo cáo hàng năm của Hội đồng Bảo an thực chất, toàn diện hơn.

Việt Nam đã quan tâm thúc đẩy giải quyết hòa bình các vấn đề ở khu vực châu Á mà Việt Nam là đại diện (hạt nhân của Iran, Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Triều Tiên, Nepal, Đông Timo…), đồng thời cũng quan tâm thúc đẩy các vấn đề ở các khu vực khác như châu Phi, Trung Đông (trong 2 lần làm Chủ tịch Hội đồng Bảo an, Việt Nam đều thúc đẩy thảo luận mở về vấn đề hòa bình Trung Đông).

Cũng trong 2 năm tại Hội đồng Bảo an, Việt Nam đã triển khai hiệu quả đường lối đối ngoại yêu chuộng hòa bình, đóng góp tích cực trong việc giải quyết xung đột, khủng hoảng trên thế giới, ủng hộ các giải pháp thông qua thương lượng hòa bình, dựa trên cơ sở luật pháp quốc tế và các nguyên tắc của Hiến chương Liên hợp quốc và bảo đảm các quyền dân tộc cơ bản; qua đó đóng góp cho hòa bình, an ninh thế giới nói chung, đồng thời góp phần tạo và đảm bảo môi trường an ninh, tạo thuận lợi cho công cuộc công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.

Việc đảm nhiệm thành công cương vị Ủy viên không thường trực Hội đồng Bảo an nhiệm kỳ 2008 - 2009 đã trở thành một dấu mốc mang tính lịch sử trong việc triển khai chính sách đối ngoại nói chung, ngoại giao đa phương nói riêng và hội nhập quốc tế của Việt Nam.

Ngay sau khi kết thúc nhiệm kỳ 2008 - 2009, Việt Nam đã tiếp tục ứng cử làm Ủy viên không thường trực Hội đồng Bảo an nhiệm kỳ 2020 - 2021.

Việc Việt Nam ứng cử vào Hội đồng Bảo an lần thứ hai tiếp tục khẳng định chủ trương của Việt Nam là trở thành thành viên tích cực, đối tác tin cậy và có trách nhiệm trong cộng đồng quốc tế; đồng thời là cơ hội để Việt Nam có thể đóng góp xây dựng tại cơ chế có tầm quan trọng chiến lược đối với hòa bình, an ninh quốc tế này, góp phần đảm bảo hòa bình, ổn định và phát triển ở khu vực và trên thế giới.