Khai thác tiềm năng đất nông nghiệp ven sông

Tiềm năng còn bỏ ngỏ

Theo thống kê của Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội, trên địa bàn TP hiện có khoảng 27.197ha đất bãi ven các tuyến sông lớn như sông Hồng, sông Đà, sông Đuống, sông Cầu, sông Cà Lồ. Cùng với đó là khoảng 14.700ha đất bãi thuộc hệ thống các tuyến sông Đáy, sông Tích, sông Bùi.

Những năm qua, nhiều địa phương ven các tuyến sông có đê đã bước đầu phát triển các mô hình sản xuất nông nghiệp. Trong đó, chủ yếu là trồng trọt (rau củ, cây ăn quả ngắn ngày…), và chăn nuôi gia súc, gia cầm nhỏ lẻ. Mặc dù vậy, phần lớn diện tích đất bãi sông, bãi nổi ở các tuyến sông có đê chủ yếu vẫn chỉ được sử dụng một cách manh mún, tự phát. Cá biệt có không ít trường hợp thậm chí còn lấn chiếm trái phép đất ven sông để làm bãi tập kết vật liệu trái phép hoặc xây dựng công trình không phép.

Phó Chi cục trưởng Chi cục Thủy lợi và Phòng, chống thiên tai (Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội) Trần Thanh Mẫn đánh giá, tình trạng vi phạm đê điều và hành lang thoát lũ xảy ra tại một số xã, phường ven đê không chỉ ảnh hưởng đến dòng chảy mà còn cản trở khả năng thoát lũ của các tuyến sông, tiềm ẩn nguy cơ mất an toàn đê điều. Bên cạnh đó, do liên quan đến các quy định về phòng, chống lũ, nên việc xây dựng các công trình phụ trợ phục vụ chuyển đổi mô hình canh tác, ứng dụng công nghệ cao hoặc phát triển nông nghiệp đa mục đích trên đất bãi sông, bãi nổi hiện nay vẫn đang gặp nhiều vướng mắc về thủ tục pháp lý.

Những rào cản và vấn đề từ thực tiễn nêu trên khiến việc khai thác tiềm năng kinh tế từ đất bãi sông, bãi nổi ven các tuyến sông có đê hiện nay chưa hiệu quả; vô hình trung khiến Hà Nội mất đi một nguồn lực quan trọng để thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội của Thủ đô.

Động lực từ Luật Thủ đô

Trước yêu cầu và đòi hỏi của sự phát triển Thủ đô trong giai đoạn mới, ngày 28/6/2024, Quốc hội đã thông qua Luật Thủ đô (sửa đổi) với nhiều điểm mới. Trong đó, lần đầu tiên, vấn đề nông nghiệp, nông dân, nông thôn được quy định riêng thành một điều trong Luật (Điều 32).

Tại Điều 32, Quốc hội cho phép HĐND TP Hà Nội có quyền quy định hình thức sử dụng, khai thác quỹ đất nông nghiệp tại bãi sông, bãi nổi ở tuyến sông có đê để sản xuất nông nghiệp, sản xuất nông nghiệp sinh thái, nông nghiệp kết hợp du lịch, giáo dục trải nghiệm. Việc khai thác những quỹ đất ven sông này cần bảo đảm nguyên tắc là “phù hợp với quy hoạch phòng, chống lũ của tuyến sông có đê, quy hoạch đê điều, quy hoạch xây dựng, quy hoạch khác có liên quan”.

Cụ thể hóa Điều 32, tại Kỳ họp thứ 25 vừa qua, HĐND TP Hà Nội khóa XVI đã thông qua Nghị quyết số 21 quy định về hình thức sử dụng và khai thác quỹ đất nông nghiệp tại bãi sông, bãi nổi ở theo các tuyến sông có đê trên địa bàn TP Hà Nội. Theo Nghị quyết số 21 của HĐND TP Hà Nội, việc sử dụng đất bãi phải gắn với mục tiêu phát triển nông nghiệp, ưu tiên nông nghiệp sinh thái, kết hợp du lịch trải nghiệm, giáo dục... Các loại cây trồng phải phù hợp với điều kiện thổ nhưỡng, đặc thù của vùng bãi, có khả năng chịu úng tốt. Ngoài ra, một phần diện tích có thể được sử dụng để xây dựng công trình phục vụ sản xuất như nhà màng, nhà lưới, nhưng phải đáp ứng các tiêu chí về diện tích, cao độ an toàn, không nằm trong phạm vi bảo vệ đê điều và phải cam kết tự tháo dỡ khi có yêu cầu.

Nghị quyết số 21 cũng quy định rõ về diện tích, kết cấu, chiều cao và vật liệu xây dựng các công trình sản xuất, đảm bảo tính tạm thời, dễ tháo dỡ, không gây ảnh hưởng đến dòng chảy và khả năng thoát lũ. Đối với các mô hình kết hợp du lịch, tổng diện tích xây dựng công trình không được vượt quá 5% và chỉ được phép triển khai ngoài hành lang thoát lũ.

Theo Chủ tịch UBND xã Phúc Lộc Lê Văn Thu, việc HĐND TP Hà Nội ban hành Nghị quyết về sử dụng, khai thác đất ven các tuyến sông có đê là bước đi quan trọng, giúp “khai phóng” nguồn lực đất đai tại các khu vực bãi sông, bãi nổi. Nghị quyết không chỉ góp phần kiểm soát hiệu quả các vi phạm về đất đai và trật tự xây dựng, mà còn mở ra cơ hội thu hút đầu tư, huy động nguồn lực xã hội vào các địa bàn còn khó khăn.

Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội Nguyễn Xuân Đại nhìn nhận, thực tế cho thấy, khai thác đất bãi ven sông là bài toán vừa cấp thiết, vừa mang tính lâu dài đối với một đô thị đặc biệt như Hà Nội - nơi tài nguyên đất đai ngày càng bị thu hẹp, trong khi tác động của biến đổi khí hậu, thiên tai ngày càng phức tạp. “Với những mô hình khai thác hiệu quả từ cơ sở, cùng chính sách kịp thời và đồng bộ từ TP Hà Nội, vùng đất bãi đang dần trở thành động lực mới cho phát triển nông nghiệp sinh thái, du lịch và sinh kế bền vững cho người dân Thủ đô” - ông Nguyễn Xuân Đại nhấn mạnh.

Có thể khẳng định, Nghị quyết số 21 của HĐND TP Hà Nội khóa XVI đã mở ra cơ hội khai thác hiệu quả quỹ đất nông nghiệp tại bãi sông, bãi nổi, góp phần thúc đẩy sản xuất nông nghiệp theo hướng đa giá trị, gắn với bảo đảm an toàn đê điều và bảo vệ môi trường. Đây là bước tiến quan trọng, cụ thể hóa Luật Thủ đô vào cuộc sống, hướng đến phát triển Thủ đô theo hướng hiện đại, bền vững.